هەڵسەنگاندنێکی پوخت بۆ نیولیبراڵیزم و لێکەوتەکانی

 

 

 

کاندەس سمیت

و: پەیمان عەلیپوور

                                                                                                               ​به‌ فايلى pdf بيخوێنه‌وه‌

 

 

 

 

نیولیبراڵیزم، سەرەتا لەنیوەی دوووەمی سەدەی بیستەمەوە، بەشێوەی ڕوو لە هەڵکشان وەکو فۆرمێکی حکومەتکردن لە وڵاتانی چوارقورنەی جیهان زەقبوویەوە (Peters 2001). لە بنەڕەتدا، ڕیشەکانی نیولیبراڵیزم لە تیۆری ئابووريی سیاسيی کلاسیکدایە، کە داکۆکی لەوە دەکات بازاڕەکان (و لەم ڕوویەوە خەڵک) بەتەواوەتی لە هەموو جۆرە  دەستێوەردانێکی حکومەت ئازاد بن (Smith 2009). ڕکابەری «ئازاد» و سەرمایەوەگەڕخستنی «ئازاد»[1]وەکوشێوازەکانی ڕێخۆشکەری گەشەکردنی ئابوری، برەویان پێدرا.ماتیینێز و گارسییا[2] (2000) لەسەر ئەو بڕوایەن کە ئەم جۆرە«لیبراڵ»ییـە، لە تیۆرەکانی ئابوریيدا، لە سەرلەبەری سەدەی نۆزدەیەم و سەرەتاکانی سەدەی بیستەمەوە لە ڕۆژئاوادەستکرا بە پەیڕەوکردنی.هەرچەند سستبوونی گەورەی ئابوری[3] لە سییەکانی سەدەی بیستەم و پەرەسەندنی ئابوريی کینزی[4]، بەشێوەی کاتی خێرایی پێشکەوتنی ئابووری لیبراڵی دابەزاند؛ بەڵام لەم دە ساڵیانەی دوواییدا، بووژانەوەی ئابوريی لیبراڵیزم (یان نیولیبراڵیزم) بەڕاستی لەئاستی جیهانیدا هاتووەتە ئاراوە،هەروەک ئەو وڵاتانەی چوارقوڕنەی جیهان کە ئەوەتا یان هەڵیانبژارد یانناچاربوون فەرمانڕەوایی لیبراڵ بەکاربێنن. بۆنمونە لە ئەنجامی گەشەکردنی بەرچاوی هەژموونی نیولیبراڵیزم، گۆڕانکاريی زەبەڵاح لە ئاستەکانی نەتەوەیی، نێونەتەوەیی و تاکەکەسیدا هاتوونەتەکایەوە.

لە ئاستی نەتەوەییدا، بیرۆکە نیولیبراڵییەکان گۆڕانکاريی قوڵیان لە چۆنێتيی بەڕێوەبردنی دەوڵه‌تەکاندا سازکردووە. نیولیبراڵیزم، لەڕێگەی برەودانی تووندوتۆڵ بە ئابوورییە بنەما بازارییەکان[5]،کە بەهایەکی زۆر بە ڕکابەری و لێهاتوویی[6] دەدەن، وڵاتەکان بەرەو قەبوڵکردنی داروینیزمی کۆمەڵایەتی دەجووڵێنێت. پیتەرز (2001) ئارگۆمێنت دێنێتەوە کە لەسەردەمی تاچه‌ر و ڕیگاندا، نیولیبراڵیزم بەشێوەی ڕاستەوخۆ بەرەو ئازادکردن/ بەعەقڵانیکردنی دەوڵەت، بونیادنانەوەی سێکتەرەکانی دەوڵەت و هەڵوەشاندنەوەی دەوڵەتی خۆشگوزەران ڕۆیشت. لە ئەنجامی ئەم گۆڕانکارییانەدا وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و به‌ریتانیا بوونە بینەری شتگەلێک وەکنەمانی یارمەتییە داراییەکان[7]، لابردنی گومرگی سەر هاوردەکان[8]، بەکۆمپانیاکردن و بەتایبەتیکردنی بەشە بازرگانییەکانی دەوڵەت، هێرشی بەردەوام بۆ سەر یەکێتییەکان و بەتاکێتیکردنی[9] تەندروستی، خۆشگوزەرانی و پەروەردە.گەرچی ئەو بیرۆکەیەی کە [دەڵێت] بازاڕەکان دەبێ بەتەواوەتی خۆیان بەسەر حکومەتەکاندا بسەپێنن، لە دەیەکانی پێشوودا بە پڕوپوچ سەیردەکرا (George 1999)، [بەڵام] بۆردیۆ[10] (1999b) پێیوایە کە [ئێستاکە] نیولیبراڵیزم وەکو فۆرمێکی فەرمانڕەوایی نەتەوەیی بووەتە باوەڕێکی گشتگیر[11] یان گومانهەڵنەگر[12] و دونیا بینییەکی بەسادە قەبوڵکراو. بەم شێوەیەهارڤەی (2005) سەری لەوە سوڕنامێنێت کە بیرۆکەکانی کاپیتاڵیزم، ڕژاونەتە نێو دامەزراوە سیاسییەکان و کۆمەڵایەتییەکان و که‌لتوریەکان لە ئاستی دەوڵەتیدا. نیولیبراڵیزم لەڕێگەی جێگەکردنەوەی[13] کوالێتيی بیرکارانە لەنێو ژیانی کۆمەڵایەتیدا (Bourdieu 1999a)، دەوڵەتە لەپێشدا سەربەخۆکان، بە گەڕانەوە بۆ دەوڵەتە سزادەرەکان[14] هاندەدات، [بە جۆرێک] کە بایەخ بدەن بە بەرهەمهێنان و ڕکابەرێتی و قازانجکردن لەسەرووی هەموو شتەکانی دیکەوە و تەنانەت کێشە کۆمەڵایەتییەکانیش.

بە بڕوای جۆرج (1999)لە ئاستی نێونەتەوەییدا، نیولیبراڵیزمەکان لەسەر سێ خاڵى بنچینەیی چڕبوونەتەوە: بازرگانيی ئازادی کاڵاکان و خزمەتگوزارییەکان، سوڕانەوەی ئازادی سەرمایە و ئازادی لە وەبەرهێنان[15]دا. بەم شێوەیە بەجیهانیکردنی نیولیبراڵیزمانە، بەو واتایە دێت کە جەخت بکرێتەوە لەسەر جێخستنی ئاڵوگۆرکردنەکان لەمبەر بۆ ئەوبەری سنوورە نەتەوەییەکان، داراییگەرایی[16]و پەرەسەندنی ڕێکخراوە نێونەتەوەییەکان هەروەک کۆمەڵگاى مەدەنی باننەتەوەیی[17](Bandelj, Shorette, and Sowers 2011) .جۆرج لەسەر ئەو بڕوایەیە کە داکۆکیکارانی نیولیبراڵیزم بە یارمەتيی سندوقی دراوی نێودەوڵەتی و ڕێکخراوی بازرگانيی جیهانی بەشێوەیەکی بنەڕەتی زۆربەی وڵاتانیان ناچار بە قەبوڵکردنی ئەم چوارچێوەیەکردووە. وەها قەبوڵکردنێک بەو واتایە دێتکە زۆربەی دەوڵەتەکانی ئێستا، بە بێدەنگی ڕازیبوون بە برەودان بە فەرمانڕەوایی بازار، بڕینی خەرجیيە گشتیەکان بەشێوەیەکی توندوتۆڵ، کەمکردنەوەی ڕێنماییە حکومەتیەکان و لەئامێزگرتنی چەمکی تاکگەرایی،  تەنانەت ئەگەر ئەم کارە بە مانای وەلاوەنانی میلیۆنان (ئەگەر نەڵێین بیلیۆنان) خەڵک وکو «دۆڕاوەکان» لە یارییەک[بە ئەنجامی] کۆ-سفر بێت(Martinez and García 2000). جۆرج هۆشداری ئەوە دەدات کە بەگرتنەبەریدونیابینییەکی ئابوريی وەهاوە، لەوانەیە کەلێنی باکوور- باشوور و نایەکسانی جیهانی، لەمساڵانەی کە بەڕێوەن،ڕەنگە زۆر لەڕادەبەدەرتر[18] ببێت. لەبەرئەوەی نیولیبراڵیزم بەرەو بەجیهانیکردنی بازاڕەکانی دارایی دەچێت(Bourdieu 1999a)، لەمە پتر چاوەڕوانی ئەمە دەکرێت کە قەیرانە ئابورییەکان - کە درووستکراوی پاشخانی سیاسەتی کورتبینانەی نیولیبراڵەکانە-  زۆر باوتر و کارەساتبارتر ببێت.

نیولیبراڵیزم لە ئاستی تاکەکەسیدا، سوورە لەسەر ئەوەی کە عەقڵانیەت، تاکگەرایی و بەرژەوەنديی تاکەکەسی ڕێبەری سەرجەم کردەوەکانە (Peters 2001). لەڕاستیدا، نیولیبراڵیزم زۆرتر خۆی وەکو زانستێکی کۆمەڵایەتيی جیهانی سەیردەکات کە توانای شرۆڤەکردنی سەرجەم هەڵسووکەوتەکانی مرۆڤی هەیە، چونکەوادەزانێت سەرجەم هەڵسووکەوتەکان لەلایەن ئامانجی لۆژیکی وتاکگەرایانە[19] و خۆپەرەستانەوە ئاڕاستەدەکرێن. چڕبوونەوەی نیولیبراڵیزم لەسەر تاک، بەو واتایە دێت کە ئێستا بیرۆکەکانی پەیوەست بە شتگەلێکی وەک «چاکەی گشتی» و «کۆمەڵ»،وەکو پێکهێنەرە نا-زەروورییەکانی دەوڵەتی خۆشگوزەران دەبێت نەمێنن(Martinez and García 2000). کەوایە جێگای سەرسووڕمان نیە، کە تاکەکان لەبەر  بێکاری، نایەکسانی و هەژاری بەشێوەی هه‌ڵكشاولۆمەدەکرێن، نەک لەبەر کۆتوبەندە[20] ستراکتوریەکان(Passas 2000).بۆردیۆ (1999a) ئارگۆمێنت دێنێتەوە کەئێمە لەبەرئەوەیکە خەریکی دوورکەوتنەوە لە ڕۆڵی کۆمەڵگاینو لەباتی ئەوەش، بەتەنها لەسەر تاکەکان چڕدەبینەوە، لە ئەنجامدا کێشە کۆمەڵایەتییەکانی وەک خۆکوشتن، بادەپەرەستی[21]، خەمۆکی و توندوتیژيی خێزانی بەشێوەیەکی بەرچاو ڕوو لە زیاد کردن دەبن.بەم حاڵەوە، دڵڕفێنيی ڕواڵەتیانەی ئازادی و خۆشگوزەرانی و گەشەکردنی تاک، ئەم ئاڵنگارییە بۆ تێگەیشتنی جەماوەر بەگشتی درووستدەکات کە نیولیبراڵیزم تەنیا لەپێناو قازانجی چینێکی بچوک لە خەڵکدا دیزاینکراوە(Harvey 2005).هەروەها، وەها دونیابینییەک پاساوی ئەمبیرکردنەوەیەیەکە هێندێک خەڵک شایستەی ئەوەن زۆر زۆرتر لە ئەوانی دیکەیان هەبێت و دواجار برەودان بەو سەرەدەنگە[22] باوە ئاسانتر دەکات، کە ئێمە هەموومان بەرپرسی چارەنووسی خۆمانین.

هەر بەو شێوەیەی کە لەم وەسفکردنە کورتەینیولیبراڵیزم و کاریگەرییەکانیدا بینیرا، ئەم ئایدۆلۆژیایە بۆتە هۆی گۆڕانکاریگەلێکی زۆر  لە ئاستەکانی دەوڵەتی، نێوەدەوڵەتی و تاکەکەسیيدا. وەها گۆڕانکاریگەلێک بریتییە لە لەناوبردنی دەوڵەتی خۆشگوزەران، هەقیقەتی گەشەدان بە نایەکسانيی جیهانی و بەتاکەکەسیکردنی سەرجەم کردەوەکان. جۆرج (1999)لەسەر ئەو بڕوایەیە  کە، سەرباری ئەم دەرەنجامە نێگەتیڤانە،  سرووشتی هەژموونیانەی نیولیبراڵیزم  دەبێتە هۆی ئەوەی کە وەک تەنیا نەزمی ئابوری و کۆمەڵایەتيی مومکین، کە لەبەردەست دایە، وێنابکرێت. نیولیبراڵیزم هەروەکو باوەڕێکی گشتگیری درووست، بۆتە بە واقیعێکی گومانهەڵنەگر تا ئەو ڕادەیەی کە ئێستاکە خەریکە بەعەقڵانی دەزاندرێت کە بازاڕەکان دەبێت تەرخانکەری[23] سەرچاوەکان بن و ڕکابەری دەبێت بزوێنەری سەرەکی داهێنان بێ و کۆمەڵگا دەبێت لەو تاکانه پێکهاتبێت کە پاڵنەری سەرەکیيان هەلومەرجی ئابورییە (Coburn 2000).هێندێک لێکۆڵەری وەک بۆردیۆ و هارڤەی، دژ بە هێرشی بیرۆکە نیولیبراڵییەکان، لەسەر ئەو باوەڕەن کە جەماوەر دەبێت لە بەرامبەر ئەم ئایدۆلۆژیایەدا هەستنە سەرپێ و خۆڕاگری بکەن؛ هەر بەو کاریگەرییەی کە نیولیبراڵەکان بیرۆکەکانی خۆیان بەرەو پێشەوە پاڵپێوەناوە، هەرچەند وەها ڕاپەڕینێک لانیکەم لە داهاتووییەکی نزیکدا بەدوور دەزاندرێت.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ژێدەرەکان:

1. Bandelj, Nina, Kristen Shorette, and Elizabeth Sowers. 2011. “Work and Neoliberal Globalization: A Polanyian Synthesis.” Sociology Compass 5(9):807-823.

2. Bourdieu, Pierre. 1999a. “The ‘Myth’ of Globalization and the Welfare State.” Pp. 29-45 in Acts of Resistance: Against the Tyranny of the Market. New York: The New Press.

3. Bourdieu, Pierre. 1999b. “Neo-Liberalism, the Utopia (Becoming a Reality) of Unlimited Exploitation.” Pp. 94-105 in Acts of Resistance: Against the Tyranny of the Market. New York: The New Press.

4. George, Susan. 1999. “A Short History of Neoliberalism.” Presented at the Conference on Economic Sovereignty in a Globalising World, March 24-26, Bangkok, Thailand.

5. Harvey, David. 2007. A Brief History of Neoliberalism. New York: Oxford University Press.

6. Martinez, Elizabeth and ArnoldoGarcía. 2000. What is “Neo-Liberalism?” A Brief Definition. New York: The New Press.

7. Passas, Nikos. 2000. “Global Anomie, Dysnomie, and Economic Crime: Hidden Consequences of Neoliberalism and Globalization in Russia and Around the World.” Social Justice 27(2):16-44.

8. Peters, Michael A. 2001. Poststructuralism, Marxism and Neoliberalism: Between Theory and Politics. New York: Rowman and Littlefield.

9. Smith, Adam. 2009. The Wealth of Nations. Blacksburg, VA: Thrifty Books.