دوایین ڕۆشنبیری ئەورووپایی

 

 

موراد فەرهادپوور/ و: پەیمان عەلیپوور                                                   به‌ فايلى pdf بيخوێنه‌وه‌

 

 

 

 

نیازم وایە وێنەیەکی گرافیکی لە واڵتەر بنیامین بخەمەڕوو [ئەویش] بە شێوەیەکی گشتی و لەڕێگەی چەندجوڵەیەکەوە، هەرچەند  لە شێوەکاریدا پسپۆڕایەتیم نیە! کەوایە لەسەر دوو خاڵان جەختدەکەمەوە؛ سەرەتا باسی کەلێن و دابڕاوێتی و دوایيش باسی چەمکی ژێست وا دۆخی گرافیکی و فۆرمگرتوویی[1] و"بە دەرەوەيیکردن" یان جۆرێک «بە ئۆبێکتکردن»[2] دەکەم . لە مەڕ خاڵی یەکەمەوە دەبێ پێتان بڵیم کە ڕووخساری جۆراوجۆر لە بنیامین بەدی دەکەین و گومانی تێدانیە کە هەر کەس دەتوانێت یەکێک لەوانه زەقبکاتەوە: تیۆلۆژیکوانێکی[3] زمانی، کە خەریکی دەقە کۆنەکانی جوولەکەیە، ڕەخنەگرێکی مارکسیستی کە مشتومڕ لەسەر که‌لتوری سەرمایەداريی دوایین دەکات، ڕەخنەگرێکی ئەدەبی کە لە تەنیشت برێخت خۆی بە گەورەترین ڕەخنەگری ئەڵمانیایی سەردەمی خۆی دەزانێت، کۆمۆنیستێک کە دەیهەوێ دژ بە فاشیزم خەبات بکات و ...هتد، دەتوانرێت ئەم ڕووخسارانە لەیەکتردا پوخت‌بکرێنەوە هەتاکو بگەینە تاكه بنیامینێک، بەڵام ئەم کارە بە ڕای من هەوڵدانێکی لە خۆڕاییە، لەبەرئەوەی لەڕاستیدا، لە بەرهەمەکان و ژیانی بنیامیندا، ئەوەندە ئەم پەڕشوبڵاوییە و لەت‌وکوتبوونە زۆرە، کە ڕێگە نادات هەتاکوو ئەم سەنتێزە درووست ببێت. ڕێگایەکی دیکە ئەوەیە کە لەگەڵ فرەبوونێک لە بنیامین ڕووبەڕوو ببینەوە، بێ ئەوەی کە مەبەستی ئەوەمان هەبێت کە پەیوەندييه‌كه‌يان لەگەڵ یەک دیاری بکەین و زۆر دڵخوازانە دانەیەک لەوانه‌ بەگوێرەی حەز و سەلیقە هەڵببژێرین: جا چ بنیامینی ئەدەبی یان سیاسی یان ئیلاهیاتی یان فەلسەفی یان تێکەڵاوێکی بەتام‌ولەزەت و سۆپرمارکێتیانەمان لە هەموویان هەبێت. بەڵام میتۆدێکی دیکە ئەوەیە کە لەڕاستیدا لەسەر کەلێنەکان و چەمکی سیستمی گەلەئەستێرەیی[4] جەخت بکەینەوە و بڵێین لەنێوان ڕووخسارە جۆراوجۆرەکانی بنیامیندا وێکچوونێکی[5] بۆدلێری لەئارادایە و نیشانی بدەین ئایدیاگەلێک بوونی هەیە کە لەلایەکەوە لە بنیامینی سەدەی نۆزدەیەمی و کاریگەر بە کانت دەدۆزرێتەوە و لەلایەکی دیکەشەوە لە ڕەخنەی مۆدێرنیستیانەی ئەو و فەرەبوونی ميکانیکی بەرهەمی هونەریدا دەستدەکەوێت.

لەڕاستیدا ئەو شتەی کە لە بنیامنیدا سەرنجڕاکێشە، ئەوەیە کە بنیامین هەر وەک یاری پارچەوێنە[6] وایە، کە لەت‌وکوتەکانی ناچنە تەنیشت یەکترەوە وهەمیشە فەزایەکی بەتاڵ و لێوارە دداندارەکان بەجێ دەمێنەوە، کە کیپی یەکتر نابن و لەڕاستیدا ئەم کەلێنەی نێوان سەروبەندە جۆراوجۆرەکانی کارکردن و حەزەکانی ئەو و ئەمڕووخسارانەی لە خۆی دەریخستوون، بۆتە هۆی ئەوەی بنیامین هەر بەو چەشنەی  کە ناونراوە، وەکو «دوایین ڕۆشنبیری ئەورووپایی» سەرنجڕاکێش بێت؛ لە حاڵێکدا بە ڕای من ئەو نوێنەری زیندووی چەمکی "سوبێکت"ە، یانی سوبێکتێک کە لە جەوهەری خۆیدا پارچە پارچەیە، و لەڕاستیدا ئۆبێکتێکە لەت‌وکوت، کە هیچ کات ناتوانرێت بە سەنتێز بکرێت، مەگەر سەنتێزێک وێڕای کەلێن، بۆشایی، ناڕێکبوون و لەڕووخسارێکەوە بۆ ڕووخسارێکی دیکە چوون، ڕووبدات. سەرنجڕاکێشيی بنیامین بەچاوپۆشیکردن لەو سەرنجپێدانەی کە لە نەوەدەکان لەلایەن کۆڕو کۆمەڵە ئه‌کاديمیيەکانەوە کرایە سەری، هەرلەو لەت‌وکوتبوون و خولانەوە لەنێوان ئەم کەلێنانەدایە. بنیامین بەدواداچوون بۆ ئەم جۆرە کەلێنە دەکات لە پەیوەستبوونی لەگەڵ چەمکی زماندا و هەر لێرەوەشە کە دەتوانرێت نزیکایەتیەکەی بنیامین بە دەروونشیکاری و تیۆری زمانی لاکان لەبارەی سوبێکته‌وه‌، واتا پارچەپارچەبوونی سوبێکت لە پەیوەستبوون بە زمانەوە، بدۆزرێتەوە .

خاڵی دووهەم لەبارەی بنیامینەوە کە بۆ من سەرنجڕاکێشە و زایەڵەیەکی لاکانی لە ئەودا بەدیدەکرێت، ئەوەیە کە بنیامین مرۆڤێکە کە هەموو شتێک هەڵدەڕێژێتە دەرەوە، واتا لەمەڕ بنیامینەوە، سەروبەندە فیکرییەکان و ئەو حەزانەی کە ڕەنگە زۆر لەگەڵ یەک نەیەنەوە، وەک مارکسیزم و ئیلاهیات و حەزە ئیستاتیکییەکان و سەرنجدان بە ئۆبێکتیڤیزمی که‌لتوری و ....هتد، ده‌ره‌كى و دەرەوەیین. پەیوەنديی ئەو بە ئیلاهیاتەوە لەچوارچێوەی پەیوەندییەکەی لەگەڵ "شۆلێم"دا دێتەدەرەوە، پەیوەنديی ئەو بە ڕەخنەی نائاشکرایانەی[7] مارکسیستیەوە لە پەیوەنديی ئەو لەگەڵ برێختدا دێتەدەرەوە، پەیوەنديی ئەو بە دیالەکتیک و درێژەدان بە کانت بۆ نەخشاندنی وێنەی تێگه‌يشتنێكى نوێ بۆ ئەزموون بەشێوەیەکی ماتریالیستی بەچەشنێک کە سنوردارییە ئایدیالیستییەکانی نەبێت، لە پەیوەنديی ئەو لەگەڵ ئه‌دۆرنۆ دێتەدەرەوە؛ واتا ئەو مرۆڤێکە کە بەردەوام خەریکی بە دەرەوەکردنی خۆی و جۆرێک کێشمەکێش لەگەڵ «ئەویدی»یەک دایە. دەتواندرێت ئەم «ئەویدی بوونێتیە»[8] بەباشی لەودا بەدیبکرێت. ئەو کەسێک نیە کە جیهان بگرێت و لە خۆیدا کەڵەکەی بکات، بەڵکو ناوخۆییترین ئایدیاکان و بیرەکانی لە چوارچێوەی پەیوەندییەکان و هاورێیەتییە دەرەوەییەکاندا خۆی نیشاندەدات، نەک لە چوارچێوەی چەمکە سەیروسەمەرە سیحراویيەکاندا، بەڵکو هزرەکانی ئەو لە چوارچێوەی جۆرێک لە ئەکت یان ئەو شتەی کە برێخت پێیدەڵێت«ژێست»، ئاشکرا دەبێت. فەلسەفەی بنیامین بە تەواوی فەلسەفەی ژێستە. ئەو، شانۆی حیماسی برێختیشی بۆیە خۆشدەوێت، کە سەرلەبەری ئایدیاکان و کێشمەکێشەکانی لەچوارچێوەی کۆمەڵێک ژێستی دراماتیک و پەیوەنديی هاوڕێیانە و کێشمەکێش لەگەڵ ئەوانیدیکەدا خۆی نیشاندەدات؛ ئەم ئەویديیانەی کە هیچکات کۆتاییان پێ نایەت. ئەو هیچ کات قسەی شۆلێم کە ئەورووپا بەجێ بێڵێت و کۆچبکاتە ئۆرشەلیم، قبوڵناکات یان ئەوەندە ساوەساو[9] دەکات کە ناتوانێت بانگهێشتنامەی ئه‌دۆرنۆ و هۆرکهایمێر بۆ سەفەرکردن بۆ ئەمەریکا قبوڵبکات. دەکرێت لە پەیوەنديی ئەو لەگەڵ برێختیشدا ئەو دووفاقێتییە بەدیبکرێت، واتا ئەو لە هیچکام لەم هاوڕێیەتیانەدا ناتوێتەوە، بەڵکو هەوڵدەدات کە پارچەیەک لە خۆی لەچوارچێوەی ئەم هاوڕێیەتیە، ئەم ژێستە یان ئەم درامایە (جا چ لە  دەمەقاڵەکرن لەگەڵ ئه‌دۆرنۆ ، شۆلێم یان برێختدا) بهێڵێتەوە. لەم دۆخەدا، دەرەوەیی‌بوونیش زایەڵەیەكی لاکانییە. واتا ئەو مرۆڤێکە، کە لە بواری زماندا لەڕێگەی ژێستگرتن لە بەرامبەر ئەویدیدا، خۆی درووستدەکات. بەم پێیە لە سەرەتاوە کەلێنێک لە خۆیدا سازدەبێت، بەم هۆیەوەیە کە پێ لە پانتایێکی دەرەوەیی (ئەویدی بوونێتی) دەنێت. ئامادەبوونی بنیامین لە بوارە جۆراوجۆرەکانی فەلسەفە، ئیلاهیات، ڕەخنەی ئەدەبی، مارکسیزم و ڕەخنەی هونەریدا، وێڕای شکستێک و ئەزموونکردنی ئەم شکستە و درێژەی ئەم شکستەوە بووە؛ لەبەرئەوەی کە هیچکام لەم پەیوەندیانە سەرکەوتوانە نەبوو و نەیتوانی وه‌ڵامى هیچکام لەم بانگهێشتنامانە بداتەوە. ئەو نە لە ئه‌کاديمیا شوێنێکی بۆ دەستەبەربوو، نە لەنێو خەباتکارانی مارکسیستدا و نە لەنێو سوریالیستەکانی پاریس لەلای باتای و ئەوانیدیکەشدا. وا بەدیدەکرێت کە ئەم شکستهێنانە مەرجی یەکەمینی ئەو بووە بۆ هاتنە ناو پەیوەندی و ژێستەکەی خۆی؛ ژێستێک کە لە ئەوپەری خۆیدا بنیامین وەکو ڕووخسارێکی شکستپێهاتوو لە تەنیشت کافکا دا، لای ئێمە سەرنجڕاکێشدەکات.