A+    A-
(1,045) جار خوێندراوەتەوە

پەروەردە لە قەیراندا

 

 

 

 

 

ڕزگار شەوکەت

 

 

 

 

  بۆ قسەکردن لەسەر پەروەردە گونجاوترین ڕێگا ئەوەیە پێش هەموو شتێک  قسە لەسەر دنیا بکەین، مەبەستمان لە دنیا ئەو تۆڕە ئاڵۆز و بەیەکداچووەیە کە پێی دەوترێت واقیع، چون لەڕاستیدا پەروەردە ناتوانێت بێ‌لایەن، یان وردتر بڵێین بێ‌‌پەیوەندی بێت. لێرەوە، پەروەردە هەمیشە لە سیاق و پەیوەندیدایە، پەیوەندی کەلتوری، ئابووری، سیاسی و ئاسایشی، زۆر جار پەروەردە خۆشی بەشێکە لەم ئاریشە وململانێیانە  و بەشێکە لە میکانیزمی هەژموون و جەنگی چینایەتی، بۆیە هەمیشە دەبێت پەروەردە و بەشێوەیەکی گشتی  میکانیزم و سەرچاوەکانی بەرهەمهێنانی زانین و مەعریفە بپشکنین و تێبگەین کە لە چی جۆرە پەیوەندی و سیاقێکدا بەرهەمهاتوون، بە وتەیەکی دیکە گەر پەروەردە نواندنەوەی پەیوەندییەکانی ناو واقع بێت، هەر ئایدیۆلۆژیایەکی زاڵ و باڵادەستیش هەوڵدەدات مرۆڤ بەشێوەیەک باربێنێت کە هەست بە نامۆیی نەکات بەڵکو کۆک و هارمۆنی بێت لەگەڵ دنیا و دەوروبەر و دەسەڵاتی ئایدیۆلۆژیا باڵادەستەکە، بۆ ئەم مەبەستەش قوتابخانە گونجاوترین میکانیزمە، بە وتەی ئاڵتۆسێر لەناو سەمفۆنیای  دەزگا (ئاپاراتۆس)ـەکانی دەوڵەتدا ئاوازی پەروەردە و قوتابخانە لەهەموویان زاڵترە، لە کوردستانیش ئەگەرچی دەوڵەت بەو مانا ئاڵتۆسێرییە بوونی نییە، بەڵام ئایدۆلۆژیایەکی گشتگیر و هەژموونخوازی وەک نیولیبراڵیزم لێرە کاردەکات و دەیەوێت دنیا بە ڕەنگی خۆی ڕەنگڕێژبکات، دەیەوێت خوازراو و قبوڵکراو بێت، بۆ ئەمەش لە زیاد لە ئاستێکدا پەروەردە دەخاتە خزمەتی خۆی.

     بەم پێیە بۆ تێگەیشتن لە ڕۆڵی پەروەردە لەم سەردەمە نوێیەدا دەبێت تەماشای هێزە باڵادەستەکان بکەین، ئاراستەیان، ئایدیۆلۆژیایان، بەرژەوەندی و شێوازی کارکردنیان، بۆ ئەم مەبەستە دێینە سەر خستنەڕوویەکی خێرا و سەرپێی یەکێک لە زاڵترین و کاریگەرترین قوتابخانە سیاسی و ئابووری و ئایدیۆلۆژییەکان، کە بەڕای ئێمە باوترین و باڵادەستترین ئایدیۆلۆژیا و ئاراستە لەئەمڕۆدا نیولیبراڵیزمە، نیولیبراڵیزمیش بەرهەمی قەیرانی سەرمایەدارییە، بەدیاریکراویش  ئەو کاتەی کە سەرمایەداری کلاسیکی لەسەرەتای سییەکاندا دوچاری داکشانێکی ڕووخێنەر هات و بە میتۆدی کینزیش چارەسەر نەکرا، لە پرۆسەیەکی مێژوويیدا سەرمایەداری بۆ کەڵەکە و قازانجی زیاتر ڕێگایەکی نوێی گرتەبەر، ڕێگای بەتایبەتکردنی [خصخصە] کەرتەکان، کە دواتر بۆ خۆ بەدوورگرتن لە لیبراڵیزمی کلاسیک کە بەهۆی داڕووخانی ئابووری سەرەتای سییەکانەوە هەندێک بەدناو ببوو، ناوی لێنرا نیو لیبراڵیزم، لیبراڵیزمی تازە، واتا ئەمەیان وەک پیرەکە نییە گەنج و پڕخوێنە، چون هەر بەڕاستی خوێنمژە.

        نیولیبراڵیزم! لە ژێر کاریگەری ئایدیۆلۆجیای تاچەر و ڕیگان، قوتابخانەی شیکاگۆ بە پەنامەکی گیراوەیەکی کارگێڕی، ئایدیۆلۆژی، ئابووری و سیاسیان گرتەوە، ئامادەیان کرد و چیلی ـیان هەڵبژارد کە وەک مشکی تاقیگە لەسەری تاقیان کردەوە، پلەپلە دەرکەوت ئەم گیراوە کوشندە و وێرانکەرە، گەلانی جیهان بە ئاسانی ملی بۆ نادەن و ناچنە ژێر باری، بۆیە پێویستە دەسکاری هاوسەنگی کۆمەڵگا بکرێت، ڕووبەرڕووی شۆکی گەورە بکرێتەوە، وەک ماسی ژەهرخواردکراو گێژووێژ بکرێت، بۆ ئەوەی خۆی بەدەستەوە بدات و قابیلی ڕاوکردن بێت، ئەمە ئەوەیە کە نعومی کلاین پێی دەڵێت عەقیدە یان دۆکترینی شۆک[1]، کە کورتەکەی بریتییە لەوەی کە مەرگ پیشانی کۆمەڵگا دەدەن بۆ ئەوەی بەکەمتر لە مردن ڕازی بێت.

 

 

خستنەڕووەیەکی مێژوویی

      لە عێراق دوای داگیرکردنی لە لایەن ئەمریکاوە (٢٠٠٣) هەوڵدرا وردە وردە ڕێگا خۆش بکرێت بۆ چەسپاندنی نیولیبراڵیزم و حوکمی کۆمپانیا، لە هەرێمی کوردستانیش دوای قەیرانی (٢٠١٤) و تێکچوونی هاوسەنگیی کۆمەڵگا، لە پەلامارێکی کتوپڕ و دەستوبرددا، ڕاستتر لە شەبەیخوون و ئۆپەراسیۆنێکی خێرادا دانە دانە کەرتەکانی حکومەت وەک پولی دۆمینە بەدوای یەکدا ڕووخێنران، لێرەوە ترسناکی ئەم سیستەمە نیولیبراڵە ئەوەیە کە گشتگیر و کۆگیرە، هیچ شتێک ناهێڵێتەوە بەڕەنگی خۆی ڕەنگڕێژی نەکات، کرۆکی ئەم شێوازە لە ئابووری و ڕێکخستن کە پێی دەوترێت نیولیبڕاڵیزم بریتییە لە سەپاندنی ئایدیۆلۆژیای کۆمپانیا و بازاڕ بەسەر کۆی کەرت و لایەن و دیوە جیاجیاکانی کۆمەڵگادا بێگومان لە نێویشیاندا پەروەردە.

     وەک ئاکت وهەنگاوی فەرمی ڕەنگە دلاوەر عەلادین کە لەیەکێک لە کابینەکانی حکومەتی هەرێمدا وەزیری خوێندنی باڵا بوو، لەسەرەتایی‌ترینی ئەو کەسانە بێت کە کاری لەسەر گرێدانی پەروەردە و خوێندنی باڵاکرد بە بازاڕەوە، ئەویش بە بەلاغەت و سێتێک ئایدیا و ئایدیۆلۆژیا و پێشنیاری نوێوە ڕێخۆشکەری کرد بۆ هاتنەژوورەوەی نیولیبراڵیزم بۆ ناو کەرتی پەروەردە و خوێندنی باڵا، ئیدی لە تێکەڵکردن و شێواندنێکی بەمەبەستدا  دوو ئاراستە و ئایدیایان  سەبارەت بە پەروەدە تێکەڵکرد و دواتریش ئەوەیان سەپاند کە خۆیان ویستیان، ئەویش ئەوە بوو پەروەردە بە ژیانی ڕۆژانەوە گرێ بدرێت یان بە بازاڕەوە؟ ڕێگا ڕاست و خوازراوەکە ئەوە بوو کە پەروەردە بە ژیانی ڕۆژانەوە گرێ بدرێت، بەڵام ئەوان گرێیاندا بە بازاڕەوە، بێگومان لەمەشدا سەرکەوتوو نەبوون، بەڵام با بزانین جیاوازی نێوان ئەم دوانە چییە؟

      گرێدانی پەروەدە بەژیانی ڕۆژانەوە یانی داینامیکییەت و زیندوویەتی پەروەردە، یانی پاراستنی پەروەردە لەوەی بگۆڕیت  بۆ پرسێکی تیۆری پەتی  و بێ‌پەیوەندی بە ژیانەوە، واتا گۆڕینی پەروەردە بۆ بوونێکی زیندوو ژیانی و بەدوور گرتنی لە بەجێمان و چەقبەستن، گرێدانێکی زیندوو دیالەکتیکی ژیان و پەروەردە، کردنی پەروەردە بە پرسێکی کۆمەڵایەتی، ڕاهێنانی خوێندکار لەسەر بیرکردنەوە لە کێشە ڕۆژانەکانیان لە ڕێگای خوێندنی وانەکانی قوتابخانەوە، بەستنەوەی پەروەردە بە ژیانی رۆژانە یانی هاندانی خوێندکار بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی ژیان بە بیرێکی کراوە و ڕەخنەگرانە، بەم شێوەیە پەروەردە هەم جڵەوکێشی ژیان بێت، هەمیش لە پەیوەندییەکی تۆڕئاسا و ئۆرگانیدا بێت لەگەڵ ژیانی ڕۆژانە، بەڵام گرێدانی پەروەردە بە بازاڕ یانی ڕادەستکردنی پەوروەردە بە بازاڕ، کە لە جیهاندا زیاتر ئەمەیان کراوە، لە کوردستانیش هەوڵی ئەمە درا کە شکستی هێنا، ئێستا بابزانین لێکەوتەکانی ئەم پرۆسەی بەبازاڕکردنی پەروەردە چی بوو لە جیهان و کوردستانیش.

     ئێستا لە دونیادا چەند جۆرێک فەلسەفەی پەروەردە کاری پێدەکرێت (هەڵبەت ئەگەر نەچینەسەر  پەروەردەی کۆن و کلاسیک کە لێرەدا جێی مەبەستی ئێمە نییە، کە لە یۆنان زیاتر مەبەستی پەروەردە بریتی بوو لە بارهێنان و ڕاهێنان، وە دەرهێنان و تەقاندنەوەی توانا شاراوەکانی مرۆڤ، یانی ئەوەی ئەرستۆ پێی دەڵێت گۆڕانی توانا شاراوە و گریمانرکاوەکانی مرۆڤ بۆ کردەکی، لە جیهانی ئیسلامیشدا بریتی بوو لە مشتوماڵدانی ئەخلاقی و بارهێنان لەسەر چاکەکاری و بوونی چاکەکردن بە مەلەکە لە مرۆڤدا، یانی پەروەردە بتوانێ مرۆڤێک باربێنێت کە بەبێ زۆر لەخۆکردن چاکەکار بێت) لە دنیای نوێدا لە ئەمریکا ساڵانێک مشتومڕ لەسەر ئەوە بوو کە پەروەردە دەبێت چی لە مرۆڤ بکات؟ یان ڕاستتر ئێمە دەکرێت چی جۆرە چاوەڕوانییەکمان لە پەروەردە هەبێت؟ لەم بارەوە دوو دیدی جیاواز هەبوو.

     دیدێک کە زیاتر چەپ مەشرەب بوو، پێی وا بوو دەبێت پەروەدە ئازادی بەخش بێت، تاک لە چنگی کۆمەڵگا دەربێنێت، تاکایەتی پێ ببەخشێت و لە فەرهەنگی کەڵەکەبووی کۆمەڵگا ڕزگاری بکات، لە تەپوتۆزی کۆمەڵگا بیتەکێنێت و بیباتەوە سەر وجودە ڕەسەن و خەلاقەکەی، بێگومان ئەمە کەم و زۆر دیدی گرامشی ـیە، ئەو دەڵێت هەموو پەروەردەکردنێک جۆرێکە لە پەیوەندی هێز و هەژموون، واتا پەروەردە ناتوانێت بێلایەن بێت، هێز یان چینی زاڵ پەروەردە و فەرهەنگ بەکاردەهێنێت بۆ سەپاندنی هەژموونی خۆی، کەواتە فەرهەنگ، فەرهەنگی هێزی زاڵە، پەروەردەش میکانیزمێکی چینایەتییە، پەروەردەی ڕزگارکەر دەبێت مرۆڤ لە فەرهەنگی سەپاو ڕزگاربکات. دیدەکەی تر، زیاتر ڕاستڕەو و ناسیۆنالیستییە، پێی وایە دەبێت پەروەردە تاک بگۆڕێت بۆ هاوڵاتی باش، ئاشتی بکاتەوە لەگەڵ فەرهەنگی کۆمەڵگا، بیکات بە کەسێکی کۆک و گونجاو لەگەڵ فەرهەنگ و کۆمەڵگا.

   ئێستا ئەگەر پەروەردە هەمیشە لە پەیوەندیدایە لەگەڵ واقع، زیاتریش نواندنەوەی واقع و ململانێکانی ناوییەتی، دەکرێت ئەم پرسیارە بەجێیە بکەین: ئەی دوای هەژموونی نیولیبراڵ چی بەسەر پەروەردەدا هات؟ بۆ تێگەیشتن لەم پرسە دەبێت دوو جۆر پەروەردە لەیەک جیا بکەینەوە، پەروەردەی فەرمی و پەروەردەی نافەرمی، پەروەردەی دام و دەزگایی حکومەتی و پەروەردەی گشتی و فەرهەنگی و باو، ئەو پەروەردەی کە دام و دەزگایەکی دیاریکراو بەشێوەیەکی ڕێکخراو و بە پرۆگرامێکی تایبەت پێی هەڵدەستێت، لەگەڵ پەروەردەیەکی ناڕاستە و خۆ کە کەس پێی هەڵناسێت، بەڵکو کراوە بە دۆخی باو، فەرهەنگی باو، دیدی زاڵ بۆ ژیان و بازاڕ و کۆمەڵگا، ئەمەش لە ڕێگای میدیا، نووسین و کتێب و چاپ و ڕۆژنامە و بڵاوکراوەوە، زاڵکردنی جۆرێک مۆدێل و ستایڵی ژیان، بەکورتی ئەمەیان کاریگەرترە، چون لەبری ئەوەی بەزۆر بسەپێنرێت وەک ئۆکسجین ئازادانە هەڵدەمژرێت، جورعە جورعە ڕۆژانە هەرس دەکرێت، لە ئێستای دونیادا لە هەردوو ئاستەکەدا نیولیبراڵیزم کاریگەری لەسەر پەروەردە هەیە، لە جیهان و لە هەرێمی کوردستانیش، بێگومان بەشێوە و ئاستی جیاواز.

 

 

 

ئایدیۆلۆژیای بازاڕ

     لە جیهان، بەتایبەتیش لە ئەمریکا، کاریگەرییەکە لە ئاستە گشتی و نافەرمییەکەدا بریتییە لە زەقکردنەوەی جۆرێک تاکگەرایی پەڕگیر و گرژ و خۆپەرستانە، زاڵکردنی جۆرێک هەڵپە و قازانج‌پەرستی کە ئیدی تاک هەست بە هیچ جۆرە بەرپرسیارێتییەک ناکات بەرامبەر کۆمەڵگا، کێشەکانی کۆمەڵگا بە کێشەی خۆی نازانێت، وە لە ڕاستیدا هەر لەبنەمادا بە کێشەی نازانێت، چون ئایدیۆلۆژیای نیولیبراڵ پێی دەڵێت شتێک بەناوی کێشەی کۆمەڵگا بوونی نییە، کێشە گەر هەبێت هی تاکە، تاک گەر هەوڵ بدات، هەڵپە بکات، خۆی پێ بگەیەنێت، سەروەت و سەرکەوتن بەدەست دەهێنێت، بە پێچەوانەشەوە کۆمەڵگا ناتوانێت هیچی بۆ بکات.

     لە ئاستی فەرمیشدا لە جیهاندا کاریگەری نیولیبراڵ بریتییە لە بەخشینی پەروەردە بە کەرتی تایبەت، یانی ڕادەستکردنی پەروەردە بە بازاڕ، ئیدی بازاڕیش، میتۆدە پەروەردەییەکانی وەک تەقاندنەوەی توانا و چارەسەرکردنی کێشەی کۆمەڵایەتی و پەروەردەی عەقڵی و جوانیناسیی تاکی ناوێت، بەڵکو تەکنیشیەنی دەوێت، تاکی تەکنیکی و بەدەستوبردی دەوێت، بەم شێوەیەش پەروەردە کە سپاردت بە بازاڕ ئیدی دەگۆڕێت بۆ کاڵا، کاڵاش پرۆسەی داخوازی و خستنەڕووی بازاڕ تەحەکومی پێوە دەکات، لێرەوە خوێندکار چیتر تاکێک نییە کە بۆ مەشقی پەروەردەیی و ئەخلاقی هاتبێتە قوتابخانە، بەڵکو کڕیار و بەکاربەرە، بازاڕی کوێر، عەقڵی بەرپرسیار و ئەخلاق و ئێستاتیکای ناوێت، بەڵکو ستاندارد و کڵێشەی حازری هەیە، پرۆگرامی خوێندنیش لەم جۆرە خوێندنەدا جۆرێکە لە ستاندارد بۆ ئامادەکردنی تاک بۆ بازاڕ، لەم سیستەمەدا قوتابخانە و زانکۆ دەگۆڕێن بۆ جۆرێک وەرشەی کار، یانی زاڵکردنی دیوی کرداری و پراکتیکی و کوشتنی بیر و هۆش و عەقڵی کۆگیر و ڕەخنەگرانە، وەرگرتنەوەی قووڵی لە مرۆڤ و کردنی بە تەکنیکی و پیشەیی و ئەهلی بازاڕ.

 

 

 

کوردستان وەک مشکی تاقیگە

   سەبارەت بە کوردستانیش، پەروەردە لە زیاد لە ئاست و لایەنێکەوە کاریگەرە بە دۆخە جیهانییەکە، لەدۆخی نافەرمیدا وەک لە پێشەوە باسمانکرد، بەخوداکردنی پارەو هەوڵی بەدەستهێنانی پارە و قازانج بەبێ ڕەچاو کردنی هیچ جۆرە بەهایەک، کارێکی کردووە، پەروەردە و خوێندنی باڵاش تەنها وەک ڕێگایەکی دیکەی پارە پەیدا کردن تەماشا بکرێت، هەڵپەی بەدەستهێنانی بڕوانامە و پڕبوونی زانکۆکان لە مامۆستای بێ‌زانست و گەمژە هی کاریگەری ئەم کەشوهەوا بازاڕی و بێ‌مۆراڵەیە، ئیدی بەرهەمی ئەم زانکۆیانەی هەرێم هەموو شتێکە جگە لە پەروەردەکردنی تاکێکی بەرپرسیار و هۆشیار، ڕێک بەپێچەوانەوە ساڵ لەدوای ساڵ  نەوە لەدوای نەوەی نەزان و دەستوپێ سپی و بێکارە بەرهەم دەهێنێت، نەوەیەک کە دەکرێت ناوی لێ بنێین نەخوێندەواری خاوەن بڕوانامە، تەنانەت زانکۆ تایبەتەکانیش جگە لە بەرهەمهێنانی چەند کادرێکی گوێ لەمست بۆ ڕێکخراوە بیانییەکان دەستکەوتێکی دیکەیان نییە، یانی جیاوازییەکە ئەوەیە ئەگەر لە دنیادا زانکۆکان بەکاریگەری نیولیبراڵیزم ئەهلی بازاڕ و تەکنیکیان بەرهەم هێنابێت، یانی ئەوە ڕەنگدانەوە نەرێنییەکەی نیولیبراڵ بووبێت لەسەریان، ئەوا لە کوردستان جاهیل بەرهەم دەهێنن، چون کۆڵەکەی سیستەمەکە لەسەر جەهالەت بەندە، وە لە بنەمادا لە هەرێمی کوردستان بازاڕێک نییە تاکو دەستی کاری بۆ پەروەردەبکات.

  لێرەوە دەمانەوێت بڵێین پەروەردە بەهەمە، دەرەنجام و دەرهاویشتەی پەیوەندییە سیاسی و ئابووری و ماتریاڵییەکانی کۆمەڵگایە، واتا دۆخی پەروەردەی ئێستای کۆمەڵگای ئێمە لە بۆشاییدا نییە، بەڵکو ڕەنگدانەوەی هەلومەرج و پەیوەندییەکانی کۆمەڵگای باشوورە، لە ئێستادا کەرتبوون، دابەشبوون و هەلا هەلا بوونی کۆمەڵگا دیارترین سیمای کۆمەڵگای ئێمەیە، پەروەردەش نواندنەوەی ئەم دۆخە کۆمەڵایەتی و ئابووری و ئایدیۆلۆژییەیە، بە واتایەک پەروەردە ئاوێنەی پەرچکردنەوەی دۆخە سیاسی و کۆمەڵایەتی و چینایەتیەکەیە، دەبینین لە ئەمڕۆدا پەروەردەی گشتی یان حکومی نواندنەوەی هەمان پەرتی، لاوازی و بێ دیدگایی خەڵکە، وەک بازنەیەکی نەفرەتی داخراو هەمان دۆخی نەزانی و بێ‌سەروبەری کۆمەڵگا بەرهەم دە‌هێنێتەوە. پەروەردەی کەرتی تایبەتیش نوێنەری چینەکەی خۆیەتی، کە زیاتر چینێکی پارەداری بێ‌ڕیشەی هەڵتۆقیوە، بێ ڕیشەیی و بێ‌فەرهەنگی ئەم چینە  کارێکی کردووە ئیکتیفا بکات بە دیوە نمایشییەکەی پەروەردەکەی، ئەم تایپە پەروەردەیە بە خوێندنی قوتابخانە و زانکۆیەوە زیاتر لەوەی خولقێنەری عەقڵی زیندوو ڕەخنەگرانە بێت، گۆڕاوە بۆ ناوەندی نمایشی خۆشگوزەرانی و لەکشەری، بێگومان چینە خاوەندارەکەشی دەستکەوتێکی لەمە گەورەتری ناوێت!

چینی سیاسی و دەسەڵاتداریش کە ئێستا ئیدی گۆڕاون بۆ خاوەن کۆمپانیا، شتیکی دیکەیان ناوێت جگە لە قازانجی کۆمپانیا، بۆ کۆمپانیاو بە کۆمپانیا حوکم دەکەن، هەر بۆیە ڕازین لەم دۆخە پەروەردەییەی هەرێمی تێکەوتووە، چونکە ئەو تایپە حوکمڕانییە گرەو لەسەر نەزانی و لاوازی کۆمەڵگا دەکات، ئەگەر چی چەمکی کۆمەڵگا ڕەنگە بۆ ئەم سیاقە ورد و گونجاو نەبێت، واتا کۆمەڵگا هێندە یەکەیەکی یەکگرتوو یەکدەست نییە، بەڵام لانیکەم  دەکرێت بڵێین ڕازین لەو دۆخە پەروەردەییەی چینەکانی خوارەوەی کۆمەگای تێکەوتووە. ئیدی بۆ هێشتنەوەی لاوان و خوێندکاران بەلاوازی و نەزانی میکانیزمێک باشتر لەم جۆرە پەروەردە شک نابەن! بەو شێوەیە چینی دەسەڵاتدار بەلایەوە گرنگ نییە نەوەکانی خۆیان چۆن و لەکوێ پەروەردە دەکرێن، بە واتایەکی دیکە گرەوەکە لەسەر توانای خۆیان نییە، بەڵکو لەسەر بێتوانایی کۆمەڵگایە.

 دەکرێت بڵێن ئەم شێوازە نیولیبراڵە لە ڕێکخستنی سیاسی و کارگێڕی وئابووریی کۆمەڵگا پێویستی بە درووستکردنی دەستی کار نییە، چون ئەم شێوازە لە سیاسەت و بەڕێوەبردنی کۆمەڵگا لە بنەمادا کاری تێدا نییە تاکو دەستی بوێت! ئەمە ڕوونە پێویستی بە پەروەردەکردنی گەنجی سیاسی و دیموکراتیخوازیش نییە، چون سیستەمە سیاسییەکەی داخراو و قۆرخکراوە و فرسەتی بەشداریی حوکمڕانی بۆ دەرەوەی چینە دەسەڵاتدارەکە و نەوەکانیان سنووردارە، لێرەوە یەک ڕێگا دەمێنێتەوە ئەم فەرمانڕەواییە شێوە کۆمپانیایی و کۆرپەرەیشنییە[2] کاری لەسەر بکات، ئەویش ئەوەیە پەروەردە نەبێتە مایەی پێگەیاندنی تاکی خاوەن دیدگا و چاوکراوە و بەتوانا، عەقڵ و بیری کراوە و ڕەخنەگر ڕامکردن و ملکەچکردنی بۆ حوکمی کۆمپانیا هەوڵ و وزەیەکی زۆری دەوێت و کارێکی سەخت و دژوارە، بە پێچەوانەشەوە گەنجی نیمچە خوێندەوار و بێ‌فەرهەنگ نێچیرێکی ئاسانە بۆ چەکدارکردن و میلیتاریزەکردن و کردنی بە پاسەوانی دەزگا و کۆمپانیا و بەرژەوەندییە چینایەتییەکانی خۆیان.

 

 

کێشەی مامۆستا دوای ڕووداوەکانی ٢٠١٤

      سەبارەت بە وەزارەتی پەروەردەش پێش (٢٠١٤) بەهۆکاری دۆخێکی تایبەتی بودجە و مووچە، مامۆستا و پەروەردەش جۆرێک گەشە و بۆژانەوەی بەخۆیەوە بینی، بەشێوەیەک نزیکبوو مامۆستا ببێتە نوێنەر و خولقێنەری جۆرێک لەکار کە (نیگری و هارت) پێی دەڵێن کاری نامادی، کاری نامادی ئەو کارەیە کە بەرهەمی مادی نییە، یانی کارێک نییە کە لە کارگە و فابریکەیەکدا کاڵای مادی بەرهەم بهێنێت، بەڵکو کارە بەڵام بەرهەمەکەی کاڵای مادی نییە، بەڵکو پێشکەشکردنی خزمەتگوزاریی نامادییە، وەک ئەو خزمەتگوزارییە هاوسۆزانە و سۆزداریانەی پەرستارێک دەیبەخشێت بەنەخۆش، هەموو جۆرەکانی ڕاوێژکاری، بەیاسایی و خێزانی و دەروونی و هەرجۆرێکی دیکەی ڕاوێژکارییەوە، هارت و نیگری پێیان وایە ئەم جۆرە کارە ئەگەرچی ئێستا زۆرینەش نەبێت لە دنیادا، بەڵام تایپی ڕوو لە هەڵکشان و زاڵی کارە لە جیهاندا، مامۆستاش لە هەرێمی کوردستان لە جۆرێک بەخۆنازیندا نزیک بوو بگۆڕێت بۆ پێشەنگی جۆرێک لە کار کە نزیکبوو لە کاری نامادی هارت و نیگری، وانەی گشتی و تایبەت، پێدانی ڕێنمایی بە خوێندکار بۆ هێنانی نمرەی بەرز جۆرێک بوو لەکاری نامادی، کە جۆرێک زاڵی و دەنگ دلێری بە مامۆستا بەخشی بوو.

     وەک ئەوەی نیولیبراڵیزم بۆ خۆسەپاندن پێویستی بە تێکشکاندن و زەلیلکردنی نوێنەری کاری باو یان کاری زاڵ و کاریگەر لە کۆمەڵگا هەیە، لەسەرەتای سەپاندنی ئەم فۆرمە ئابووری و سیاسی و کارگێڕییەی کە پێی دەوترێت نیولیبراڵیزم، دوو ڕووداو زۆر سیمبولیک و گۆیا و پڕ مەغزایە، یەکەم لەساڵی (١٩٨١) کارمەندانی هێڵی هەوایی لە ئەمریکا و بەتایبەتیش نیۆرک مانیان گرت، هێڵی هەوایی بۆ نیۆرک بریتی بوو لە هەناسە و ئۆکسجین، هەربۆیە لە جۆرێک بەخۆنازیندا پێیان وابوو داواکارییەکانی خۆیان فەرزدەکەن بەسەر ڕێگانی سەرۆک کۆماری ئەو کاتی ئەمریکادا، کە هاوکات پێشەنگی  نیولیبراڵیزم بوو! ئەویش هەڕەشەیەکی یەکلاکەرەوەی لێکردن کە ئەگەر لەماوەی ٤٨ کانژمێردا نەگڕێنەوە سەرکارەکانیان هەموویان لەکار دووردەخاتەوە! هەرواشی کرد! دووەمیش لە وڵاتی پێشەنگەکەی دیکەی نیولیبراڵیزم  ڕوویدا، بەریتانیای تاچەر، ئەویش مانگرتنی کرێکاری کانەکانی خەڵووز بوو کە بڕبڕەی پشتی ئابووری ئەوکاتی بەریتانیا بوو، ئابوورییەکەی پێی دەوترا  (کوڵ ئەدیکشن)[3] واتا ئالودەی خەڵوز، ئەمانیش پێیان وابوو بەهۆکاری ڕۆڵ و کاریگەرییەکەیان دەتوانن تاچەر ناچاربکەن بەدەم داواکارییەکانیانەوە بێت، ئەویش بە زنجیرەیەک ڕێکار و بڕیار بەشێوەیەکی شەرمهێنەر و ڕیسوا و بێ ڕۆڵی کردن.

      مامۆستایانیش لە هەرێمی کوردستان لەدوای قەیرانەکانی (٢٠١٤)ـەوە بەهۆکاری ئەو بەخۆنازینە، وە بەهۆی ئەو هێزەی کە پێیان وابوو هەیانە، بۆ پاراستنی ڕۆڵ و دەستکەوتەکانیان دەستیان دایە زنجیرەیەک سەرپێچی و مانگرتن و خۆپیشاندان، وەک لە دوو نموونەکەی دیکەشەوە بینیمان نیولیبراڵیزم بەهۆکاری گشتگیرییەکەی بەرگری قبوڵ ناکات، هەربۆیە بەدەم داواکارییەکانی مامۆستایانەوە نەهاتن، بەپێچەوانەوە بە چەند هەنگاو و ڕێکارێک ڕیسوا و بێ ڕۆڵیان کردن، یانی مامۆستایان وەک نوێنەری کاری نامادی بۆڕدا، مامۆستا بەمە گورزێکی گەورەی مەعنەوی و بژێوی و دەروونی خوارد، بەشێوەیەک تێکشکا هەڵنەستایەوە، ئیدی ئەمە بووبە سەرەتای پاشەکشەیەکی ترسناکی مامۆستا، جۆرێک لە پاشەکشەی ناوخۆیی و خۆخواردنەوە کە مامۆستای وێران کرد، تێشکانێک کە لە فۆرمی بێ موبالاتی و باوەشکردن بە خورافات و دیندارییەکی جنونی و ناسرووشتیدا خۆی نیشاندا، ئێستا ئیدی سەیر نییە مامۆستای بایۆلۆژی گاڵتە بە تیۆری پەرەسەندن دەکات، مامۆستای زانست باوەڕی بە تەختی زەوی هەیە و لاقرتێ بە خڕی زەوی دەکات! مامۆستای کۆمەڵناسی و فەلسەفە باوەڕی بە جنۆکە و دەستوەشاندن و مێردەزمە هەیە! ئەم داڕووخانە پەروەردەیی و مۆراڵییە بوو وایکرد کە ناوەندی پەروەردە جێگای دوو قسە وسەرنجی سادە و بەڵگەنەویستی شارەزایەکی پەروەردەیی تێدا نەبێتەوە و بەو شێوە ئیرهابی و تۆقێنەرە ڕووبەڕووی ببنەوە.

   وەڵامی وەزارەتی پەروەردە بۆ ئەم بارە کەوتووە سەپاندنی بریتش کاونسڵ بوو! بریتش کاونسڵ ڕێک درێژەی هەمان بە بازاڕکردنی پەروەردەیە، لە جێگای دەوا خودی دەردەکەیە، بریتش کاونسڵ مانیفێستی نیولیبراڵیزمە بۆ پەروەردەی هەرێم، ڕستێک ڕێنمایی و ستانداردی کڵێشەییە بۆ زەلیلکردن و لەقاڵبدانی زیاتری مامۆستا، خودی ( ڕێبەری بەڕێوەبەرانی سەرکردە) بەزمانی ئابووری و بازاڕ نووسراوە، بە قوتابی دەڵێ دەرهاویشتە، ئەمە دوا چەکوش بوو لە تابوتی پەروەردە لە هەرێمی کوردستان.

 

 

ترووسکاییەک لە هیوا

     دیو و لایەنەکانی ژیان، سێکتەرە جیاجیاکان مادەی بێ گیان نین کە لە تەنیشتی یەکتردا دانرابن و کاریگەریان لەسەر یەکتر نەبێت، هەموو ئەو لایەنانە لە پەیوەندیدان، لە کارلێک و دیالەکتیکدان، لە تۆڕێک لە پەیوەندیدان لە کار و کاردانەوە، پەیوەندییەکی ئۆرگانیکیان بەیەکەوە هەیە نەک مادی، بەم هۆیەوە ناکرێت دەستکاری یەکێک لەو سێکتەرانە بکرێت بەبێ دەستکاری کۆی پەیوەندی نێوان سێکتەرەکان، هەر بۆیە دەبێت دەستکاری کۆی چنراوە کۆمەڵایەتی و سیاسییەکە بکرێت بۆ ئەوەی چاکسازی لە پەروەردەدا بکرێت، کەواتە بۆ گۆڕانکاری لە سیستەمی پەروەردە لە هەرێم یەکێک لە ڕێگاکان ئەوەیە دەستکاری ڕادیکاڵی سیستەمی سیاسی و ئابوری و کارگێڕیی هەرێم بکرێت؛ ئەمەش ڕێگا سەختەکەیە، بەواتایەکی دیکە، ئەم سیستەمە بەم پەیوەندی و پێکهاتەیەی ئێستایەوە جگە لە خولقاندنی قەیرانی زیاتر، گێژاو، ئاژاوەو شێوانی کۆمەڵایەتی زیاتر توانا و پۆتانشێڵی دیکەی نەماوە، مانەوە و درێژبوونەوەی لەمە زیاتر قەیرانی زیاتر و تراژیدیای دیکەی کۆمەڵایەتی لێدەکەوێتەوە.

هەربۆیە دەکرێت دژ بەم فۆرمە لە پەروەردە کە ئاماژەمان پێکرد، دەبێت بەڕێگای جیاواز کار لەسەر سەرپێ خستنی جۆرێک پەروەردە بکرێت کە تێیدا حورمەت بۆ عەقڵانییەت و بیری ڕەخنەگرانە بگەڕێنرێتەوە، دژبە تاکگەرایی و خۆپەرستی ئەم جۆرە پەروەردە پرۆگرامی پەروەردە بەشێوەیەک دابڕێژرێت کە ڕۆحی کۆمەڵایەتی و هاریکاری و دیموکراتیخوازی لە تاکدا پەرە پێ بدات، فەلسەفە پێکهێنەرێکی سەرەکی بابەتەکانی پرۆگرامی خوێندن بێت بۆ ڕووبەڕوو بوونەوەی مەیلی بە میکانیککردنی تاک و گۆڕینی بۆ کائێنێکی بێ‌دەنگ وگوێڕایەڵ، بۆ هەموو ئەم مەبەستەش لەبری پشتبەستن بەو کائینە شیکپۆش و بۆینباخ لەملەی پێی دەوترێت شارەزای پەروەردەیی لە وەزارەتی پەروەردە بەو بوونەوەرە ئیگۆیست و مەسخ بووەی پێی دەڵێن دکتۆری زانکۆ، گرەو لەسەر خوێندکار بکرێت باشترە، ئەوان ئازادن و بە وتەی مارکس شتێکیشیان نییە بۆ دۆڕاندن، ئەگەر ڕێکبخرێن، ئامادەبکرێن و ئاشنا بکرێن، یەکەم بە مەترسیداری دۆخەکە و دووەمیش بە ئامانج و فەلسەفە و ڕۆحی پەروەردە، دەتوانن فیداکاربن و جیاوازی بخولقێنن.

 

 

 

 


[1] Shock doctrine.

[2] Corporation.

[3] Coal addiction.یراندا

 

 

 

سوود لەم سەرچاوانە وەرگیراوە:

 

١- ایشتون مشاروش، ترجمە، حسن شمس آوری، کاظم فیروزمند، نظریە بیگانگی مارکس،چاپ اول،تهران،١٣٨٠

2-Henry A, Giroux, Neoliberalism war on higher education, Haymarket Books, Chicago Illinois, 2014.

3-Henry A, Giroux, On critical pedagogy ,2nd  Edition, Bloomsbury Academic, 2020.

4- Louis Althusser, On the reproduction of capitalism, Verso, 2014.