فرانك ڕوودا، ئاگۆن هەمزە
و. نێگەتیڤ
لەڕێگەی ئەم "دەق"ـەوە دەمانەوێت سڵاوێك ئاراستەی ڕووداوێكی تەواو خۆڕسك بكەین لە ژیانی یەكێك لە گرنگترین بیرمەندەكانی دونیای ئەمڕۆدا. ڕووداوەكەش حەفتاهەمین ساڵیادی لەدایكبوونیەتی. تاڕادەیەك هەركەسێك یەكسەر ئەو بیرمەندە دەناسێتەوە كە دەمانەوێت یادی بكەینەوە، لەكاتێكدا ئێمە –وەك بڵێی هەر ئەمەش مەترسییە فەلسەفییەكە بووە- ژمارەیەك وەسفی تەواو شەخسی (یان تێز) دەخەینەڕوو سەبارەت بەوەی كە خۆی و كارەكانیشی وەها ستایشئامێز دەخەنەوە:
1) ڕەنگە ئەو یەكێك بێت لەو بیرمەندە كەمانەی ناو مێژووی فەلسەفە(یان لە هەندێ خاڵدا وای لێدەكات)، تەنانەت بۆ نزیكترین هاوڕێ و هاوكارە تیۆری و سیاسییەكانیشی شتێكی مەحاڵە هەست بە ورووژان یان زوییربوون نەكەن دەرهەق بە هەندێك لەو بۆچوون و بانگەشانەی كە ئەو داكۆكیی لێ دەكات، یان ئەو بژاردە (نا-)ستراتیژییانەی كە دەیانگرێتەبەر. تا ئەو جێیەی پەیوەندیی بە میزاج و سرووشتی كەسەكەوە هەیە، ئەم بۆچوونانە دەستبەجێ درووستدەبن یاخود دواتر درووستدەبن. بەڵام دەكرێت لەوە دڵنیابیت كە كەسەكە هەر دەگاتە دەرەنجامێكی لەم جۆرە.
2) ئەم شوێنەوارە پراكتیكییەی ئەو، بەشێوەیەكی سیستەماتیكی لە بیركردنەوەشیدا ڕەنگیداوەتەوە. ئەمەش هەروا بەسادەیی بەو مانایە نایەت كە ئەو فیگەرێكی مشتومڕسازە، فیگەرێكی جەدەلیی تیۆری/پراكتیكی كە گوایا هەروا بەسادەیی چێژ لە ورووژاندن دەبینێت(گەر تەنانەت هەندێجار وایش دەربكەوێت كە وادەكات). تاڕادەیەك، ئەم تایبەتمەندییەی ناو فیكر و پراكتیكی ئەو، بەشێكە یان پارچەیەكە لە ئاڵۆزییەكی پاڵفتەكراوی چەمكی "نێگەتیڤیتە". یان بە زمانە عامی و ئاساییەكە بەشێكە لە بەرەنگاری[یەكی تایبەت بە فیكر]. ئەمەش بەو مانایە دێت كە زۆرجار [تیۆریزە] و چەمكاندنەكەی سەبارەت بە نێگەتیڤیتە پەیوەندییەكی نەرێنی بە سوبێكتە چەمكێنراوەكەوە دەورووژێنێت كە بۆ درزە زەروورییەكەی بایەخی خۆی هەیە.
3) تێزەكەی پێشوو، ئاماژە و دەلالەتێكی زیاتری لەخۆیدا هەڵگرتووە. چونكە پێدەچێت قورسترین لایەنی دەرگیربوونێك لەگەڵ فیكری ئەودا هەروا بەسادەیی هەوڵنەدات لێی تێبگات. كێشەكە ئەوە نیە چۆن تێی بگەین، بەڵكو ئەوەیە كە چۆن ناتوانین لە خاڵی ڕووبەڕووبوونەوەدا بەرهەڵستی دەرهەق بە ئاكامە پراكتیكییەكان و ئاماژە تیۆرییەكانی ئەو شتە بنوێنین كە خوێندنەوەی بۆ دەكرێت. پێدەچێت ئەمە ئەو كاتە ڕووبدات كە ڕووبەڕوودەبیتەوە، بۆنمونە، لەگەڵ ئەو ئەرگۆمێنتەی كە: گاندی لە هیتلەر توندوتیژتر بوو؛ [یان] لە دۆخێكی تایبەتدا و لەڕووی سیاسییەوە وا مانادارترە ترەمپ لە كلینتۆن بباتەوە؛ یان دەبێت لینین دووبارەبكەینەوە؛ یان ئەنجامدانی ڕەخنەیەكی ناونشین لە كەمپینی #MeToo...بۆچوون و هەڵوێستی لەم جۆرە شتێكی زیاتر لە داكۆكییەكی سادە و تەنانەت ڕەتكردنەوەیەكی ئاشكراش دەوێت. ئەو، بوێری(مان) پێ دەبەخشێت كە بیربكەینەوە نەك هیچی تر، بەڵام [بیركردنەوەیەكی] جیاوازتریش لەم شێوەیە [ـی كە هەیە].
4) یەكێك لەو ڕێگایانەی كە بەرەنگاری لە فیكرییدا ڕەنگیداوەتەوە بانگەشەیەتی هەروەك بیریارە گەورەكان، ئیدی لە ئەفلاتونەوە بۆ دیكارت و هیگڵ و بەرهەمهێنانی زنجیرەیەكی تاڕادەیەك ناكۆتا لە بەرەنگاری: هەندێك پێداگری لەسەر ئەوە دەكەن كە ئەم بیریارانە هەرچۆنێك بێت جگە لە قسەی پووچ و بێمانا شتێكی تریان نەكردووە، هەندێكی تریش دەڵێن ئەوانە تۆتالیتار یان مەترسیدارن، ئەوانیتریش دیسان باسی ئەوەدەكەن كە زیادەڕۆییان كردووە لە پشتیوانیكردن و هاوشوناسبوون لەگەڵ سیستەمە پەیوەندیدارەكانیاندا؛ كاتێك بەرەنگاری لە فۆرمی قبوڵكردندا دەردەكەوێت ئیدی وێنەكە ئاڵۆزدەبیت(بۆنمونە، هیگڵییە كۆنە موحافیزكارەكان لەپاش مردنی هیگڵ بەشێوەیەكی دۆگمایی بەرگرییان لە سیستەمەكەی كرد).
5) بەم مانایە، مێژووی فەلسەفە هیچ نیە جگە لە زنجیرەیەك پەراوێزی تووڕە و شەیدای زیادەڕۆیانە بۆ ئەفلاتون و دیكارت و هیگڵ. ئێمە پێمانوایە دەكرێت بیرمەند[ـەكەمان]، واتە ئەوەی كە ئێوە پێشوەخت ناوەكەیتان مەزەنەكردووە، بەراوردبكرێت بەم ناوە(كەمتازۆر) ئەبەدییانەی ناو فەلسەفە. كەس ناتوانێت خۆی لەوە بدزێتەوە و نەخوازەڵا بەسادەیی و لە هەوانتەش خۆی بدزێتەوە.
٦. مەترسییەکە لێرەوە سەرهەڵدەدات. گەر بمانەوێت – بەدڵنیایشەوە وادەخوازین– وەفادار بمێنینەوە بەرامبەر فەلسەفە و سیاسەت و سیستەمە هونەری یان دەروونشیکارییەکەی ئەم بیرمەندە و بەرامبەر دەرەنجامەکانی بەبێ پشتبەستن بە بەرگرییەكی کوێرانە(هەرچەندە جاروبار پێویستیشدەکات) هەروەها بەبێ ڕەتکردنەوەیەکی شێلگیرانەی سەیروسەمەرە (هەرچەندە هەندێجار ناتوانرێت خۆتی لێ‌لابدەیت)، ئەو پرسیارەی سەرهەڵدەدات: چۆن ئەمە بکرێت؟
٧. فەیلەسوفی فەڕەنسی، ئالان بادیۆ، جارێک ئەوەی خستەڕوو ژاک لاکان‌ـی دەروونشیکار "هیگڵی ئێمە"یە، مەبەست لە وشەی "ئێمە" ئەو نەوەیە بوو کە ڕاستەوخۆ لە دوای لاکانەوە هات. جوودا لە هیگڵی ڕاستەقینە - کە بادیۆ بە شیوازێکی کلاسیکانەی مارکسی ڕەخنەی دەکات - ، هیگڵەکەمان (کە لاکانە) ڕوبەڕووی جۆرێکی نوێی کێشەمان ناکاتەوە. دیالەکتیکی کۆنی هیگڵی، وەک مارکس ئاماژەی پێدەکات، خاوەنی لایەنێکی ئایدیالیستی و ماتریالیستییە؛ بۆیە دەبێت زۆر بەوریاییەوە لە یەکترییان جیابکەینەوە بۆ ئەوەی بتوانین بیخەینەگەڕ لە چەمکـی ماتریالیزمی دیالەکتیک. شتەکان بۆ "هیگڵەکەی ئێـمە" جودایە. لەبەرئەوەی، کە جێی سەرنجە، توانیویەتی خودی خۆی دابەشبکات بۆ دووبەش – پێویستی بە مارکسێک نەبوو بۆ ئەم کارە. بەكورتییەكەی: خۆی دابەشکرد بەسەر لاکان‌ێکی بەرایی و لاکان‌ێکی دوایین[1]دا، دووەم دانەیان ڕادیکاڵانە یەکەم دانە (بە واتەیەکی تر هەر خۆی) هەڵگێرایەوە و خستیەوە سەرپێ [کە لەسەر سەر بوو]. لاکان، هیگڵەکەمان، بەم شێوەیە توانیی جادووئاسایانە ببێتەوە بە شوێنگرەوەی خۆی، هیگڵێک کە بووەوە بە مارکسی خۆی. ئێستا پێمان وایە بیرمەندی باسكراو، دیسانەوە "هیگڵی ئێمە"ـشە؛ کەچی ئەو کەسەی بەشێوەیەكی غەریب هیگڵێکی نوێی هێنایەدی کە تەنها لەڕێگەی شێوازی خوێندنەوەکانی خۆیەوە بۆ هیگڵ (بەتایبەت لەڕێی لاکانەوە، هیگڵی نەوەی پێشوو) ڕەخسا. بۆیە، لەوەو پێش حاڵەتێکمان هەبوو کە هیگڵەکەمان هیگڵێکی نوێ و جودای بەرهەمهێناوەتەوە. خۆی درووستدەکاتەوە وەک پێشینەی خودی خۆی. یاخود، وەک ''هیگڵەکەی ئێمە" دەیخاتەڕوو، یەک دابەشدەبێت بەسەر یەک و خۆیدا.
٨. توانستی خستنەوەی وەرچەرخانێک لە (هیگڵ)ـی ڕابردوودا ئەو خەسڵەتەیە کە وەک خاڵی جیاکەرەوەی هەر بیرمەندێکی گەورە دەکرێت ببینرێت. لە دوای ئەوەوە، تەنانەت گەر لەچەند خاڵێکیشدا ناکۆک بیت لەگەڵیدا، گشت پانتایی مشتومڕەکە وەرچەرخا. لەم حاڵەتە تەواوەتی و تایبەتەدا، ئەو هیگڵەکەمانە، لەبەرئەوەی لە دوای ئەوەوە هیگڵ (و لاکان)؛ فەلسەفە و دەروونشیکاری، بۆ هەمیشە جودا دەبن.
٩. ئەو وەرچەرخانەی باسی لێوە کرا كاریگەرییەكی بەرچاوی هەیە لەسەر دووبارەبیرکردنەوە[2] لە بنەماکانی دیالەکتیکی ماتەریالیزم. بەڕوونی تێکۆشانەکەی، بەلای خۆیەوە، بە شێوەیەكی زاتی بەستراوەتەوە بە هیگڵەوە. بەڵام لە هەمان کاتدا بەشێوەیەكی هاوپەیوەندییانە[3]، بۆیە هیگڵ – سەرسامکەرانە – دەبێتە بیرمەندێک کە لەڕێیەوە سەرلەنوێ بیر لە ئایدیای ڕزگاری (کۆمۆنیزم) بکرێتەوە. سەرەڕای ئەستەمییەکەی، بە هێنانەگۆڕێی هیگڵێکی نوێ، هیگڵەکەمان توانای تێگەیشتنێکی نوێی بۆ سیاسەت خستۆتە بەردەست بە گەڕانەوە لە مارکسەوە بۆ هیگڵ؛ وەک بڵێی "بەقوربانیكردن" یان "دەستبەرداربوون"ـە لە یەکێک لە بیرمەندە گەورەکانی کۆمۆنیزم و گەڕانەوەیە بۆ میراتی ماتریالیستانەی ئایدیالیزم. "دەستبەرداربوون"ـەکە بەشێکە لە نوێكردنەوە. هەروەها لە چی شوێنێکدایە جگە لە هیگڵ کە هیگڵەکەمان ئامرازی چەمکایەتی[4] دەدۆزێتەوە بۆ ئەوەی دەربکەوێت کە مارکس ئارەزوویدەکرد چی بەدەستبهێنێت؟ بە لڤین لە هیگڵەکەمانەوە بۆ ئەو هیگڵەی گیانی بە بەردا کردووەتەوە، کەمترین جیاوازیی نێوان هیگڵ و هیگڵەكەی (ئێمە) ئەو شتەیە کە ئیمکانی بیرکردنەوەی نوێ لە سیاسەت دەخاتە بەردەست.
١٠. بیرمەندەكەمان لەو ڕوانگەیەوە ڕێگەمان دەدات مەودایەك دەرهەق بە فەنتازیا پشکوتوو[5]ـەکانمان لەمەڕ ڕزگاری وەربگرین–کە دووبارە، دەتوانێت هەندێک سەرێشەساز بێت. ئەو، بە وێنایەکی خەماویتر[6] و ڕیالیستیترەوە ڕووبەڕووی ئەو شتە دەبێتەوە کە دەبێت ئێمە لە خەباتی ڕزگاری و ئازادبوون و تەنانەت کۆمۆنیزمەوە چاوەڕوانی بین. لەجیاتیی باوەڕهێنان بە شێوەیەکی ئایدیالیزەکراو بەوەی لە کۆمەڵگەی داهاتوودا هەموو ناکۆکی و ئەنتاگۆنیزمەکان چارەسەر دەبن؛ "هیگڵەكەی ئێمە" ئاماژە بەو نەفییە ناوەكییە دەکات تەنانەت لە بارودۆخێکی وەهای کۆمەڵگەشدا هەر دەمێنێتەوە. تەنانەت کۆمۆنیزمیش نابێت بە فۆرمێکی ڕیکخستنی کۆمەڵگە کە خاڵی بێت لە ئیرەیی و بوغز و هاوشێوەکانی. لەناویدا، «برینی ڕۆح هیچ شوێنەوار و بزماتەیەک جێناهێڵێت» لەبەرئەوەی لە پرۆسەی ساڕێژبووندا دیسانەوە برینێکی نوێ درووستدەكات. هەرچەندە لەوانەیە ئەمە ببێتە مایەی بەرەنگاری(ـی سیاسی) یان كۆڵدان یاخود بێهیوایی، ئەم ژێستە[7] لە ڕەگ‌وڕیشەوە تێگەیشتمان بۆ چەمکی ڕزگاری دەگۆڕێت.
١١. فەیلەسوفان تەنیا بە شێوەی جۆراوجۆر جیهانیان تەفسیركردووە. دواتر، سلاڤۆی ژیژەکێک هەبوو کە تێگەیشتنمانی نەک هەر بۆ جیهان بەڵکو بۆ وشەی "گۆڕین" و "تەفسیر"یش گۆڕی و بەدوایشیاندا فەلسەفە.
یادی لەدایکبوونت پیرۆز، هاوڕێ!
* فرانك ڕوودا، فەیلەسوف و وەرگێڕێكی گەنجی ئەڵمانییە و ئاگۆن هەمزەش ئەكادیمییەكی فەلسەفەیە لە سلۆڤینیاو پێكەوەش لەگەڵ سلاڤۆی ژیژەك كتێبێكی هاوبەشیان نوسیوە بەناوی(Reading Marx).
[1] early and a late Lacan
[2]. Rethinking
[3]. Correlatively
[4] Conceptual tools
[5] Bloomy
[6] Gloomy
[7] Gesture
سەرچاوە:
http://thephilosophicalsalon.com/eleven-theses-on/