دەربارەی درامای (سەراب)

وەلید عومەر

"سەراب" ناوى ئەو درامایەیە كە شەوانە لە كەناڵی NRT2ـەوەوە پەخشدەكرێت.تا ئێستا 15 ئەڵقەیەكی ڕۆیشتووە. لەوێدا كۆمەڵێك چیرۆكی پێكداچوو دەبینین كە بەشێوەی فلاشباك دەگێڕدرێتەوە(گەرچی فلاشباكەكە زۆر ڕێك و پێك نیە). بەهۆی مەجازیبوونەوەی زیاتری ژیانەوە، و بەركەوتنی بینەری كورد بە دراما جۆراوجۆرە بیانییەكان؛ چاوەڕوانیی زیاتر لای بینەر درووستبووە. بەشێكی زۆری ئەو كۆمێنت و سەرنجانەی كە خەڵك لەسەر دراماكە دەینوسێت، تەعبیرە لەوەی درامایەكی لاوازە: چ وەك یەكانگیریی چیرۆكەكانی، چ وەك پیشاندانی واقیع، چ وەك تەكنیكیش. تێكڕا چەند خاڵێك جێی سەرنجە:

یەك: دراماكە دەیەوێت «واقیع» پیشانبداتەوە، بەڵام لە زۆر جێگەدا لەدوای «واقیع»ەوەیە و «واقیع» زیاتر چووەتەپێشێ. ئێستا نەوەیەك هاتووە كە خەیاڵات و فەنتازیای تری هەیە و گۆڕانی بەسەر كۆمەڵێك هاوكێشەی«واقیع»دا هێناوە. نەوەیەك كە بەرهەمی فەزای مەجازییە و نامۆیە بەو واقیعەی كە لای نەوەكانی پێشووتر هەبوو. بەڵام لە دراماكەدا، لەجیاتیی ئەوەی تەركیز بخرێتە سەر ئەم نەوە گەنجە و مەسەلەی فەزای مەجازی بەجدی وەربگیرێت، ئەوا تەركیز خراوەتە سەر ژن و مێردێكی پیر و ڕۆڵێكی تاڕادەیەك بچوك و كۆمیدییان پێ بەخشراوە(كە ناویان سەلام و ئاشتییە و لە شەڕەدەنوكی بەردەوامدان لەسەر چات و مۆبایل). ئەمڕۆ واقیع بەو مەنگی و خاوییەی خۆیەوە نەماوە تاكو دانیشین و بڵێین كێشەكانی واقیع دەنوێنمەوە، گەر بەو جۆرە بیت دەبیتە پاشكۆی واقیع و چیرۆكەكانت كەمێك بەسەرچوو دەردەكەون. دەبێت هەموو چیرۆكێك بە نێوانگریی فەزای مەجازی دابڕێژرێتەوە و نمایشبكرێت.

دوو: وێنەی ئایدیاڵی «پیاو» لەم درامایەدا، پیاویكی كوردییانەیە كە هاوكات باشترین مێرد بێت. واتە جۆرێك لە تەقدیس و پیرۆزكردنی زەواج لە دراماكەدا هەیە، ئەو تەقدیسەی كە مەلاكان و پیاوە دینییەكان بەردەوام دەیانكرد تاكو خزمەت بە ئایدۆلۆژیای ئیسلام بكەن و یەكێتیی سیاسیی مسوڵمانی پێ بپارێزن. ئەمڕۆ بەهۆی ئاڵۆزبوونی ژیانی مادیی مرۆڤ و خێرابوونەوەی شتەكان و گۆڕانكاری لە كات/شوێندا، فۆرمە تەقلیدییەكەی زەواج كێشەی زۆری تێكەوتووە. لەجیاتیی ئەوەش فۆرمێكی تازە لەئارادا نیە كە كۆمەڵگا لەسەری ڕێككەوتبن. ئەوەی هەیە فۆرمیكی شڵەژاوی پەیوەندییە كە تێكەڵ بە ئەنتەرنێت بووە و زۆرینە لە چەندین «پەیوەندیی هاوكات»دان كە بە وتەی زیگمۆند باومان، چەمكی پەیوەندیی گۆڕیوە بۆ چەمكی تۆڕ(Net) . واتە پابەندبوون و یەكترناسینی قووڵ لەنێوان دووكەسدا وەرگەراوە بۆ مەسرەفكردنی سەرپێیانەی چەندەها كەسی تر لە یەك كاتدا كە شێوەی «تۆڕ»ی لەخۆگرتووە. لە دراماكەدا، دایالۆگێكی فریودەر هەیە كە تەعبیر لە كۆی عەقڵیەتی پشت دراماكە دەكات: «دایكی تاڤگە» بە تاڤگە دەڵێت، پێویستە ئیتر كچیش دەسپێشخەری بكات و لە كوڕ بچێتە پێشەوە. ئەم دایالۆگە لە ڕواڵەتدا پێشكەوتنخوازانە دەردەكەوێت، بەڵام لە ناوەڕۆكدا كۆنەخوازانەیە و مەبەستی لەوەی كە پێویستە كچ دەسپێشخەری بكات ئەوەیە كە شوویەكی دەسكەوێت و لە بەرەكەتی زەواج سودمەند بێت(چونكە لە دیدی ئەو دایكەوە، تاكە چارەنووسی كچە). بەكورتی، ڕەنگە بۆ كۆمەڵگای ئێمە، ڕەتكردنەوەی زەواجی تەقلیدی و ڕەخنەكردنی ئەم پەیوەندییە ڕووكەشە، یەكێك بێت لە فۆرمە عەقڵانی و تەندرووستەكان: درووستبوونی فۆرمێك لە ژن و پیاوی نوێ.

سێ: دەبێت «درۆ»كانی ناو سینەما بە هەند وەربگرین. گەر ئیمكانێكی ڕزگاری هەبێت لەم درۆیانەدایە. گەر فیلمێك/درامایەك سەداسەد هەوڵی ئەوە بدەن لە واقیع بچن و واقیع بنوێننەوە، ئەوا تووشی جۆرێك لە كۆنەپارێزی دەبن. پیشاندانی واقیع وەك ئەوەی هەیە، جۆرێكە لە كۆپیكردن و هێشتنەوە و مەنگبوون. لێرەوەیە دەبێت شتێك بخرێتە سەر واقیع تاكو ئەگەری تر لای بینەر درووست ببێت و خەڵك ژیانی خۆیانی پێ بگۆرن. لەم درامایەدا، «درۆیەك» كە تۆزێك جێی سەرنج بێت ئەو كاتەیە كە "تەنیا" لە مێردە دەوڵەمەندەكەی ڕادەكات و بەو شەوە سایەق تاكسییەك دەناسێت و سەرەنجام دەچێتەوە ماڵەكەی و چەند شەو و ڕۆژێك لەوێ دەمێنێتەوە. فەنتازیای ئەم كچە بۆ ڕزگاری، تا ئەو ئەندازەیە بچوكە كە بەردەوام سەنا و ستایشی سایەق تاكسییەكە دەكات و وەك پاكترین پیاو دەیناسێنێت و بەجۆرێكیش خۆشیدەوێت. سایەق تاكسییەكەش وەك زۆرینەی هاوپیشەكانی، دەبێت كەسێكی كۆنەپارێز بێت و ملكەچی دراوسێكانی بێت و كاتێكیش ژنێك ڕزگاردەكات بۆ ئەوەیە كە بەر دەستی پیاوەكانی تر نەكەوێت(كە ڕێگەكەی ئەم كەمێك ناڕاستەوخۆتر و هێواشترە). واتە هەر«سێ» پیاوەكەی ناو ئەم سێگۆشەیە، سەر بە «یەك» كەلتوری باون: مێردە دەوڵەمەندەكە كە تەنیا قات و ڕیباتەكەی جیایە لە عەقڵی كەسێكی هەژار، سایەق تاكسییەكە كە سەرەتا خۆی وەك برای كچە هەڵهاتووەكە دەردەخات، پیاوی سەرجادەكەش كە ژنێك لە شەوێكی درەنگدا بۆ ئەو تەنیا ئۆبێكتێكی جنسییە و هیچی تر. مەسەلەی «ڕەدووكەوتن» كە ساڵانێكی زۆر لە ناوچەكانی كوردستان باو بوو، هەنگاوێك پێشكەوتووتر بوو لەم دیمەنەی كە لە دراماكەدا هەیە، چونكە ڕەدووكەوتن ڕێكەوتنێكی یاخییانەی كچ و كوڕێك بوو بۆ هەڵهاتن، نەك پەنادانی كچێك بۆ ئەوەی پێكەوە بچنەوە ناو قووڵایی كۆمەڵگا(كە لە دراماكەدا هەیە). بەكورتی، «درۆ»كانی ناو دراماكە هیچ ئەگەرێكی ڕزگارییان تیا نیە.

چوار: دراماكە تێكڕا، ناسیاسییە و بینەر لە سیاسەت دادەماڵێت؛ تاكە ئاماژەی نیمچەسیاسی، ئەوەیە كە گەنجێك(سامان) كوردستان جێدەهێڵێت. بەڵام لەجیاتیی ڕوونكردنەوەی ڕیشە سیاسییەكانی، تەنیا گوێمان لە یەك دوو دوعای خوشكەكەیەتی كە دوعای شەڕ لەوانە دەكات ئەم وەزعەیان وا لێكردووە و مەسەلە سیاسییەكە، دینی دەكاتەوە. بۆ چەپێكیش ئەوە جێی سەرنجە كە لە ئەڵقەی 12دا، «ئالان» لە كافتریایەكدا بە كچە هەڵهاتووەكە دەڵێت: لەبەر [عەشقی تۆ]، پارەی ئەم مێزانە هەمووی من دەیدەم. واتە تێكەڵكردنی جۆرێك لە پیاوسالاری بە نەناسینی سەرمایەسالاری. وەك بڵێی ڕێوڕەسمی عەشقی ئەمڕۆ دەتوانێت سووڕی سەرمایە خێراتر بكاتەوە.

گەر دراماكە، لە كۆدا بێ ڕەبت و شێواو دەركەوێت ئەوا خاڵێكی سەرنجڕاكێشمان پێدەڵێت دەربارەی ئەوەی كە: ئەوە كۆی بارودۆخەكەیە بێ ڕەبت و شێواوە. پێكداچوونی كێشە كۆمەڵایەتی و سیاسییەكانە لە سەردەمێكدا كە هێشتا نازانین بەتەواوی ڕوو لە كوێ دەكات. واتە تێكەڵوپێكەڵیی ئیشە هونەرییەكە، گوزارشتە لە تێكەڵوپێكەڵیی كۆی دۆخی ئێستا. هەر لێرەشەوەیە دراماكە خیانەتێكی ئەوتۆ لە گەیاندنی واقیعدا ناكات: دراماكە، خۆی بەرهەمی ئەو واقیعەیە كە هەیە.