"شۆڕش، ئێوارەخوان نییە"

يان داكۆكى له‌ شۆڕشى كه‌لتورى

 

 

 

 

ئالان بادیۆ

له‌ ئينگڵيزييه‌وه‌: زه‌رده‌شت نوره‌دين

                                                                                                                                                 به‌ فايلى pdf دايگره‌

 

 

 

بيرخستنه‌وه‌يه‌ك:

"شۆڕشی کەلتوری" بۆ بادیۆ دواهەمین شۆڕشی گەورەی ڕزگاریخوازییە کە ئەگەر و ئیمکانەکانی داهاتووی کۆمۆنیستانەی مرۆڤایەتيی لەخۆیدا هەڵگرتووە و لەم سۆنگەوە بادیۆ بە بەردەوامی وەک ڕووداوێک بۆ شۆڕشی کەلتووری دەگەڕێتەوە و هەڵێنجاندنی نوێی لێدەکات. لەم سۆنگەوە و لەو ماوەی پێشوودا بادیۆ لە کتێبی "دەبێت چی بکرێت"دا کە دیالۆگە لەگەڵ مارسێل گۆشێ، چەندين جار بۆ شۆڕشی کەلتوری دەگەڕێتەوە و داکۆکی لە شۆڕشی کەلتوری دەکات. پاش بڵاوبوونەوەی کتێبەکە، کاردانەوەی بەشوێن خۆیدا هێنا کە هێشتا بادیۆ ماویستە! و داکۆکی لە شۆڕشی کەلتوری دەکات لەم میانەدا لۆران ژێفرین لە بڵاوکراوەی لیبراسیۆن کە هی خۆیەتی لەسەر بادیۆ نوسی و بادیۆی بە دایناسۆری بەبەردبوو ناوزەد کرد. ئەم وتارە وڵامی بادیۆیەیە بۆ ژێفرین.

---

 

لە کاتی خستنەڕووی ئەرگومێنتیێکی ئاڵۆزدا [بەمەبەستی ڕوونکردنەوەی زیاتری بابەتەکە] گەڕامەوە بۆ ئەدگارە تایبەتییەکانی شۆڕشی کەلتوری، لە درێژەی ئەو وتووێژەدا کە لەگەڵ مارسێل گوشێ لەسەر بابەتی «کۆمۆنیزم و دیموکراسی» کردم. ئەم کارەی من بووە هۆی ئەوەی لۆران ژێفرین[1] کە دەتوانم بڵێم واز لەو کارەی بێنێت کە تەواوی کاتەکانی پێ بەخشییەوە(دەرکردنی نزیکەی سەد کەس لە ڕۆژنامەی لیبراسیۆن بەئەسپایی) و سەبارەت بە من حوکمبدات و بڵێت: بادیۆ داینەسۆرێکی "بەبەردبوو"ە[2].

میتۆدی ژێفرین بۆ پیشاندانی من وەک بەبەردبوویەک زۆر سادە و هەڵپەئامێزە: دەربڕینی سادەی «شۆڕشی کەلتوری»دەبێتە هۆی ئەوەی کە دەربڕینی «حەوت سەد هەزار کوژراو» لە هەناویدا دەنگ بەرزکاتەوە و هەموو وردەکارییە دڵخورپێنەکانی گێچەڵکردن[3] بە ڕۆشنبیرە ناودارەکانی چین لەسەردەستی گاردی سورەکانەوە وەبیریبێتەوە.

لەوانەیە ژێفرین بەڕادی پێویست لە داڕشتنەوەی ئەم بابەتە بەڕواڵەت گوناحئامێزەدا تێنەفکریبێت، لەبەرئەوەی ژماردنی مردووەکان لە ڕوانگەی شیکردنەوەی سیاسیەوە هیچ مانایەکی نییە. وەرن وێنای ئەوە بکەین کەسێک لە کاتی دیبەت لەبارەی دیموکراسییەوە بە [مەبەستی ڕونکردنەوەی بابه‌تەکەی] دەگەڕێتەوە بۆ هەندێ بڕگەی گرنگ و هەستیاری شۆڕشی فەڕەنسی.  وا وێنادەکەم [لەو کاتەدا] ژێفرین دەبێت قسەکانی پێ ببڕێت و بڵێت: شۆڕشی فەڕەنسا؟ ئەوە بەڕاستتە؟ دووسەد هەزار کوشتن و ملپەڕاندنی وەحشیانەی شاعیری گەورە ئاندرە شانیە[4] [یان ملپەڕاندنی دامەزرێنەری زانستی کیمییای مۆدێرن لاڤازییە]؟ نا، ژێفرین شتی واناڵێت لەبەرئەوەی ئەو هەندێ شت ئەگەرچی کەمیش بێت لەبارەی ڕۆڵی بنچینەيی شۆڕشی فەڕەنساوە لەمەڕ پەرەپێدانی دیموکراسییە مۆدێرنەکانەوە دەزانێت. کەواتە خاڵە [گرنگەکە] لێرەدایە ئەو هیچ شتێک سەبارەت بە شۆڕشی کەلتوريی چین و ڕۆڵ و کارکردی ئەو شۆڕشە لە پەرەپێدان و بەرەوپێشبردنی کۆمۆنیزمی مۆدێرن نازانێت و نایەوێت بزانێت. ژێفرین تەنانەت نازانێت لە شۆڕشی کەلتوريی چیندا چ کەسێک، چ کەسێک و لە چ هەلومەرجێکدا و  لەبەرچيی کوشتى. هەرچەندە پرسی کۆمۆنیزمی سیاسی زۆر مۆدێرنترە لە پرسی دیموکراسيی لیبراڵ. لەبەرئەوەی دیموکراسيی لیبراڵ نەیتوانیوە ڕەگ و ڕیشەکانی ساڵانی ١٨٤٠ تێپەڕێنێت و تێیدا چەقی بەستووە. وانەکانی شۆڕشی کەلتوری کە وانەکانی شکستەکەشی لەخۆدەگرێت  بۆ ناسینی کێشە هاوچەرخەکانی(سەرمایەداری لەژێر ڕکێڤدا نەماوە و كێوى بووە، ئاستی نایەکسانی خەریکە دەگەڕێتەوە بۆ  بۆ هەمان ئاست کە له‌پێش جەنگی جیهانيی یەکەم هەبوو. شێوەی دابەشبوونی کار بێ‌ڕەحمانەیە. ئەوەی کە بڕیاربوو لە خزمەتی بەرژەوەنديی گشتیدا بێت پێچرایەوە و شوێنەکەی بە کەرتی تایبەت پڕکرایەوە و نابێت ئەوەش لەبیرکەین کە داهێنانی سیاسیيش بەرەو داکشانێکی بەرچاو ڕۆيشتووە)  زۆر زیاتر لەو وانانە بەسودترە کە شۆڕشی فەرەنسی(سەرەڕای گرنگییەکەی) دەتوانێت پێشکەشمانی بکات. لەم سۆنگەوە ژێفرین زۆر لە من کۆنتر و لەمۆدکەوتووتر و کۆنەپارێزترە.

بەم پێیەش ئەو هیچ کارێک ناتوانێت بکات جگە لەوەی ئەو ژمارانەی کە زۆر بۆی ئەزیزن لە بڵندگۆوە فوی پیابکات و ئاڵایەکی شەرمەزاری لەسەر سەری ڕاگرێت کە لەسەری نوسراوە «شێتيی تۆتالیتاری[5]» و لەوە دڵنیابێته‌وه‌ کە خوێنەرەکانی بە سەرلێشێواوی لە تاریکیی خەمئامێزی نەزانیندا دەمێننەوە.

زۆرباشە کە ئێستا باسی ژمارە لە گۆڕێیە با دەستکەین بە ژماردن. شەڕی ١٩١٤ـەی نێوان فەڕەنسا، ئەڵمان و بەریتانیا بهێننەوە بيرى خۆتان؛ شەڕی نێوان هێزە شارستانییەکانی ڕۆژئاوا، کە پێش شەڕەکە [هەمویان] لە خاکی خۆیاندا نوقمی دیموکراسيی مۆدێرن بوون؛ دیموکراسيی مۆدێرن لەگەڵ هەڵبژاردنی ئازاد، پەرلەمان، یەکێتییە بازرگانييه‌كان، حیزبەکان و ڕێژەیەکی بەرچاوییش لە حیزبی سۆسیاڵ‌دیموکراسيیان تێدا بوو. بەم شێوەيه نەبوو؟ و بڵاوکراوە[6] ئازادبوو، ئەو بڵاوکراوانەی  کە ئازادییان لە ئازادی بڵاوکراوه‌ی ژێفرین زیاتر بوو، سەرەڕای ئەوەی ژێفرین هاوپشکی[7] بەهێزی هەیە لە ڕۆژنامەکەدا. بەم پێیەش ئەم دەوڵەتانە هیچ لایەنێکی تۆتالیتارییان نەبوو. بەڵام هەموان ئەمڕۆ لەسەر ئەوە کۆکن کە ئەو جەنگە پوچ و بێ‌کەڵک بوو. ئەوان بەموتڵەقی لە پێناو هیچدا شەڕیان کرد، تەنیا دەتوانین بڵێین کە ئەوان بۆ خۆکوژيی خوێناوی شەڕیان کردووە [و هیچی تر]. ئەو خۆکوژییەی کە هێشتا ئەوروپا زیانەکانی قەرەبوونەکردۆتەوە. لەم پنتەوە ئایا ژێفرین دەتوانێت هیچ مانایەکی سیاسيی قووڵ بداتە پاڵ شەڕی ١٩١٤؟ پێم وانییە.

[دەزانن] ئەم شەڕە لە فەڕەنسادا بووە هۆی کوشتنی ملیۆنێک و چوارسەد هەزار مرۆڤ؛ ڕێژەیەکی ئێجگار زۆر لە گەنجان و پیاوان لە قوڕ و ئاگر نران، بەدرێژایی ٤ ساڵ لەناو جەهەنمدا هەڵیانکرد. وەک خەسارەی تۆپ[8] مامەڵەیان لەگەڵ دەکردن [وەک ئەوەی  کە لە شەڕدا بۆ کوشتن تایبەتبکرێن].  ئەوان دەمردن و تەرمەکانیان بە پارچەپارچەیی و شێواوی دەچوونە ژێر خاک و بوونیان لە نێوان هێرشى کەلەڕەقان[9] و پاشەکشە بێ سەرەوبەرەکاندا لێکهەڵدەوەشا. شەڕی جیهانيی یەکەم(هەروەها ڕۆژئاوا دووەم جەنگيی جیهانیيشی کرد، لەگەڵ ئەوەشدا [دەستیداوەتە]بێ‌شومار داگیرکاريی دڕندانە، لەمڕۆشدا لێرە و لەوێ بەرده‌وامە لە ناردنی سەرباز، فڕۆکە، فڕۆکەی بێ‌فڕۆکەوان، کوشتن بەبێ جیاوازی [گرنگ نییە منداڵە یان ژنە یان هاوڵاتيی مەدەنییە]، تێکدان و وێرانکردنی دەوڵەتەکان بەبێ [هێنانەديی] کەمترین عەدالەت یان یەکسانی) تەنیا لە فەڕه‌نسا و لە ماوەی ٤ ساڵدا دوو هێندەی ژمارەی ئەو کەسانەی بەدرێژایی ١٠ ساڵی شۆڕشی کەلتوری کوژران، تەنانەت بە گوێرەی ژماردنەکانی خودی ژێفرین، تەرمی لە شوێن خۆی بەجێهێشت. ئەویش بەراورد بە "چین" کە بیست هێندەی فەڕەنسا دانیشتوانی هەیە[هەرنایەتە ئەژمار]. (وەرن با بیژمێرین) ئەگەر شۆڕشی کەلتوريی چین بیویستايه‌، کارەساتێکی هاوشێوەی ئەوەی کە تەنیا لە فەڕه‌نسا لە شەڕی ١٩١٤دا ڕوویدا، درووستبکات (شەڕێک کە لەنێوان هێزە ڕۆژئاواییەکاندا ڕوویدا کە نمونەی دیموکراسی بوون) ئەوکات دەبوو ٢٨ ملیۆن کەس لە شۆڕشی کەلتوريیدا بکوژرایە! کەواتە وەرن با دان بەوەدا بنێین لە مێژووی تاریک و وێرانی[10] جۆری بەشەردا، هەموو دەوڵەتەکان(لەم سۆنگەوە ئیدی جیاوازی نییە کە دەوڵەتەکان دیموکراسی بوون یان تۆتالیتار) تا بینە قاقایان لە خوێن ناوە. بەڵام وەرن با ئاگاداری ئەو خاڵە بین کە دەوڵەتە دیموکراسی و ناتۆتالیتارییەکانی بەشدار لە جەنگی جیهانی یەکەمدا بەجۆریک بۆنەی مردنیان بەگەڕخست کە کوژراوەکانی شۆڕشی کەلتوریی چین لەچاویدا بە هیچ جۆرێک ئەژمار ناکرێت. ئەگەر جورئه‌تى دەرەنجامگیريی سوبێکتیڤ و شه‌خسى بەخۆم بدەم، ئەوا وەبیرتانی دەخەمەوە کە لە تافی لاویمدا بە بینينی جەنگە کۆلۆنیاڵییەکان، دەستمکرد بە دەست و پەنجە نەرمکردن لەگەڵ پانتایی سیاسەتدا. لەو ساڵانەدا ناوەندی پۆلیسی پاریس بە ئەشکەنجەدانێکی بێ ڕەحمانە بەخێرهاتنی منى كرد بۆ پانتایی سیاسەت. لەو کاتەدا دەوڵەت بە ئازادی هەڵبژێردرابوو و تەنانەت ڕێبەرایەتییەکەی بەدەستی سۆسیالیستە[دیموکراتەکانەوە]بوو. ئایا کاتی ئەوە نەهاتووە کە ژێفرین لە جیاتيی "شێتيی تۆتالیتاری" لەگەڵ ئـێمەدا باس لە "شێتيی دیموکراسی[11]" بکات؟

گەيشتینە خاڵێك کە بڵێین، با ژمارەکان لەلایەک دابنێین و ئەوە بهێنینەوەیاد کە  جەنگی ١٩١٤ هیچ مانایەکی عەقڵانيی نەبوو، هیچی نەکرد، بۆ ئەو کەسانەی کە تێیدا بەشداربوون و دەرگیری بوون(بە واقیعی هیچی بۆ نەکردن) و هەروەها [لە ڕووی تیۆرییەوە] هیچ بەشدارییەکی لە هزری سیاسیدا نەکرد [و هیچی نەخستەسەر]. من بەڕاشکاوی دەیڵێم کە شۆڕشی کەلتوری زۆر بەرز دەنرخێنم[لەبەرئەوەی بەشدارییەکی مەزنە لە هزری سیاسيی مۆدێرندا و هاوکات داهاتووی کۆمۆنیستانەی مرۆڤایەتی لە هه‌ناوى وانەکانیدا نوستووە]. دەزانم ئەو کرێکار و خوێندکارانەی کە خۆیان خستەناو جەرگەی شۆڕشی کەلتوریيەوە، هیچ لێکچوونێکییان لەگەڵ ئەو پیاوانەدا نییە کە بەشدارییان لە جەنگی١٩١٤دا کرد. خوێندکاران و کرێکارانی بەشدار لە شۆڕشی کەلتوری، قوربانی دەوڵه‌ت نەبوون؛ ئەو قوربانيیانە نەبوون کە بۆ مردن دەنێردرانە بەر دەستڕێژيی گولەکان! ئەوان شێوازی نوێییان بۆ بەشداریکردن و تەداخولکردن[لەکاروباری دەوڵەت و خەڵکدا] داهێنا و جۆرێکی نوێی ژیانی خەباتگێڕانەیان هێنایەبوون. ئەوان بە گوێرەی ڕێنوێنییەکانی ماوتسی تۆنگ، ئازادنە [و بە ویستی خۆیان] بەشداريیان لە کاروباری دەوڵەتدا کرد. من گرنگترینی ئەو دروشمانەی کە لەلایان بەهاداربوو دەزانم. دەزانم بۆ ئەوان گرنگ بوو لەوە تێبگەن کە چۆن دەتوانن لە ڕێگەی تازەگەريی ڕاستەقینەی کۆمۆنیستانەوە سەرکەون بەسەر بیرۆکراسیییەت و چەقبەستوویی تۆقێنەرى دەوڵەت-حیزبدا. بۆ ئەوان گرنگ بوو کە بزانن چۆن و بەچ شێوەیەک دەکرێت شێوازی نوێی هاوبەشیکردن[12] بهێننەئاراوە کە جیاواز بێت لە خاوەندارێتيی دەوڵەتی؛ ئەوەی چۆن و بەچ شێوەیەک دەکرێت بەشێوه‌يه‌كی داهێنەرانە بەسەر ناکۆکییەکانی نێوان شار و گوند، هێزی کاری دەستی و زەینی، کشتوکاڵ و پیشەسازی، ئەندازیاران و کرێکاراندا سەرکەون. ئەوەی کە کارگەکانی چین، چۆن و بە چ شێوەیەکی ڕادیکاڵ دەکرێت لە کارگەکانی سەرمایەداری جیاواز بێت. ئەوەی کە چۆن و بەچ شێوەیەک دەکرێت ئەو شتە بهێنرێتەدی کە لینین بە کلیلی پەرەپێدان و بڵاوکردنەوەی کۆمۆنیستانەی شۆڕشی دەزانی؛ کارێک کە زۆر باڵاترە لە بەدەستەوەگرتنی دەسەڵات؛ واتە چاودێريی واقیعی ڕێکخراوە سەربەخۆکانی خەڵک[13] بەسەر دەوڵەتەوە کە هەردەم مەیلی بۆ کۆنەپارێزی هەیە. تێکست و دۆکیۆمێنتی سەبارەت بە شۆڕشی کەلتوريیمان هەیە کە لەمڕۆدا بەردەستن؛ ئەو دۆکیۆمێنتانەی کە ملیۆنان ڕۆژنامە، پۆستەر، بەیاننامە، بڕیار و هەروەها پاشماوەی سەدان هەزار ڕێکخراوی میلیتانتی جەماوەری کە لەو ساڵانەدا درووستبوون لەخۆدەگرێت. ئەم دوکیۆمێنتانە شایەتی بایەخدارترین، مۆبۆلیزە و  سازوئامادەبوونی دیموکراسییانەی [کۆمەڵانی خەڵکن] کە تا ئێستا جیهان بەخۆیەوە بینیبێتی. سازوئامادەبوونی [کۆمەڵانی خەڵک] تا ئەو ڕادە ڕۆيشتەپێش کە ڕێکخراوە سەربەخۆکانی خەڵک ئەو مافە بەدەستبهێنن تا بتوانن بچنەناو هەموو دامودەزگا و ڕێکخراوە فەرمییەکانەوە و دوکیۆمێنت و ئەرشیفی دەوڵەت بپشکنن.

کتێبگەلی زۆر هەن کە دەپەرژێنەسەر ساتە سەخت، درەوشاوە و نوێکانی شۆڕشی کەلتوری. ئەوە شتێکی بەڵگەنەویستە کە ئەم کتێبانە بچنە سەروەختی ساتە توندوتیژەکانی شۆڕشەوە(بە هەمان شێوە کە ماوتسی تۆنگ وتی "شۆڕش، ئێوارەخوان نییە"). ئەم کتێبانە هەوڵدەدەن ڕێچکەی خۆیان لە پڕوپاگەندەی دژەکۆمۆنیستيی ڕۆژئاوایی و پڕوپاگەندەی سەرکردە بۆرژواکانی چینی ئێستا جیابکەنەوە.

بەڵام ئەوەی کە ڕێگە بە کۆنەپەرستێکی لیبراڵی وەک ژێفرین دەدات کە دەربڕینی "شێتيی تۆتالیتاريی" سەبارەت بە شۆڕشی کەلتوری بەکاربێنێت، [تەنیا ترس] لەو فاکتەیە کە داهاتووی [کۆمۆنیستانەی مرۆڤایەتی] له‌ هه‌ناوى ئەم شۆڕشەدا نوستووە. پره‌نسیپە نوێکانی نەزمی کۆمۆنیزمی [نوێ] دەبێت لەسەر بنەڕەتی شۆڕشی کەلتوری(کە لە ئەکچواڵکردنی خۆیدا شکستی خوارد) دابڕێژرێتەوە. دوژمنانی هەنووکەیی ئەم شۆڕشە ئەندامانی ئەو حیزبەن کە دۆنگ سیاوپینگ ڕێبەرایەتيی دەکرد. حیزبێک کە جڵەوی کاروباری چینی بەدەستەوە گرتووە و هەر زوو چینی خستە سەر ڕێگەی سەرمایەداری(بەهەمان شێوە کە شۆڕشگێڕەکان پێشبینییان کردبوو). بەڵام شکستی خوێناويی کۆمۆنەی پاریس، زەمینەی بۆ داهێنانی سیاسیی لینین و شۆڕشی ئۆکتۆبەر خۆشکرد، بە هەمان شێوە شکستی شۆڕشی کەلتوریی چین دواجار وەک ڕێگەیەک بۆ درووستکردنەوە و نوێکردنەوەی ئایدیای کۆمۆنیزم کاردەکات. بەداخەوە کۆمەڵگاکانی ئەمڕۆ، لە غیابی ئەم ئایدیایەدا، بەشێوەیەکی پاسیڤانە و ملکەچانە بەتەواوەتی بەربەرییەتی سەرمایەدارییان قبوڵکردووە؛ بەربەرییەتێک کە درێژبوونەوەی بۆ ناو شەوی تاریکی جەنگە ناكۆتاكان حەتمییە.

 

 

 

 

 

 

سەرچاوە؛

 

http://www.versobooks.com/blogs/1741-the-ancient-alain-badiou-responds-to-the-dashing-laurent-joffrin