كوردستان له‌به‌رده‌م پێشبينييه‌كانى ماركسدا
تێبينى: ئه‌مه پێشەكييه‌كه بۆ چاپى كوردیى كتێبى "جیهان لە لێوارى دۆزەخدا" كه به‌بێ ئيديت و ده‌سكاريى ڕێنوس و داڕشتن، وه‌ك خۆى دامانگرت. ئه‌م كتێبه تازه بڵاوبۆته‌وه و به‌رده‌سته.
كوردەكان چەند دەیەیەكە لەپێناو مافی بوون و ژیاندا وەكو نەتەوەیەكى ئازاد، دەجەنگن. ئێمەى ماركسیستەكان بەبێ هیچ مەرجێك بەرگریى لەم مافەیان دەكەین. هەرچەندە، بەدەستهێنانى نیشتیمانێك نە لە ڕووى نەتەوەییەوە و نە لە ڕووى كۆمەڵایەتییەوە، ئاماژە نییە بۆ بەدەستهێنانى ئازادییەكى ڕەسەن.
با بۆ زیاتر ڕوونكردنەوەى ئەمە، نموونەى كوردستانى عێراق وەربگرین. سەرەڕاى ئەوەى بەم جێگەیە دەوترێت حكوومەتى هەرێمى كوردستان، بەڵام لە ڕاستییدا، هەموو تایبەتمەندییەكى دەوڵەتێكى جیاوازى تێدایە. ئەى كەواتە لە پراكتیكدا ئەوە ماناى چییە؟ بە شێوەیەكى تیۆریى ئۆتۆنۆمیى، بە ڕاستى حكوومەتى هەرێمى كوردستان یەكێكە لە بارمتە و دەستبەسەرەكانى ئابووریى سەرمایەداریى جیهانیی، زیندانییەكى كۆمپانیا نەوتییەكان و بانكەكانە. كۆمپانیا بیانییە زەبەلاحەكان پارەیان بە كوردستان و عێراق نەهێشتووە، ئەوانەى كە پشكى شێرى قازانجیان دەستدەكەوێت، لە كاتێكدا كە نرخى نەوت لە دابەزیندایە و داهاتەكانیش خراپتر و خراپتر دەبن.
هەندێك خەڵك پێیانوایە كە تا ئێستاش كوردستان سەرمایەداریى نییە. بەڵام كوردستان كەوتووەتە نێو دەستە ئاسنینەكانى بازاڕى سەرمایەدارییەوە. بەرزبوونەوە و نزمبوونەوەى نرخەكان پەیوەستە بە هەڵكشان و داكشانى خواست و خستنەڕوو لە ئابووریى جیهانیى سەرمایەدارییدا، كە كوردستانیش بەبێ دابڕان لەنێو ئەم ئابوورییە جیهانییەدا بە یاساكانى بازاڕ، قۆڵبەستكراوە.
هەندێ كات لەلایەن میدیاكانى ڕۆژئاواوە كوردستانى عێراق وەكو "دوورگەیەكى سەقامگیر" وێنا دەكرێت. بەڵام ئایا ئەمە ڕاستە؟ قەیرانى ئابووریى جیهانیى، نرخى نەوتى لە بازاڕەكاندا هێناوەتە خوارەوە –كە نەوت سەرچاوەى سەرەكیى داهاتى هەرێمى كوردستانە. ئەمە بوو بە هێرشێكى گەورە دژ بە چینى كرێكار، بەتایبەتیش كرێكارانى كەرتى گشتیى.
قەیرانى سەرمایەداریى لە خاڵى سەرەتادا بریتییە لە قەیرانى زیادەبەرهەمهێنان. لە گۆشەنیگاى ئابووریى سەرمایەدارییەوە، ئستیل و ئاسن و خەڵووز و نەوتى زیاد لە پێویست هەیە. سیستەمەكە ناتوانێت بڕى لە ڕادەبەدەرى ئەو كاڵایانە هەڵلوشێت و قووت بدات كە بەرهەمى دێنێت. ڕاستتر بڵێین، ناتوانرێت بەو نرخە بفرۆشرێنەوە كە تینوێتيى سەرمایەدارەكان بۆ قازانجكردن تێر بكات و پەسەندیان بێت.
سەرئەنجام، لە شەنگەهایەوە بۆ میشیگن، كارگە داخراوە و كرێكاران بێكار كراون. بەرهەمهێنان یان دەوەستێت یان دادەبەزێت. ئەمە لە دابەزینى نرخى نەوت و كاڵاكانى دیكەدا ڕەنگی داوەتەوە. دابەزینى داهاتیش ماناى ئەوەیە كە حكوومەتى هەرێمى كوردستانیش ناتوانێت كرێ و مووچە بدات.
ئیمپریالیزم
بۆ ئەوەى كوردەكان مافەكانى خۆیان بەدەست بهێنن، پێویستە دژ بە ئیمپریالیزم بجەنگن. بەڵام پارتى دیموكراتى كوردستان [KDP] كە لە كوردستانى عێراقدا فەرمانڕەوایى دەكات، لایەنگرى سەرمایەدارییە، كارى بازرگانیى دەكات و ویلایەتە یەكگرتووەكان و ئیسرائیل و یەكێتيی ئەوروپا و توركیا وەك هاوبەشى ستراتیژیى خۆى تەماشا دەكات. هیواخوازە دەوڵەتێكى نەتەوەیى كوردیى لەسەر بنەماكانى ئابووریى بازاڕى ئازادى سەرمایەداریى دابمەزرێنێت.
فەرمانڕەواكانى كوردستانى عێراق خۆیان بە لایەنگرى ئەمریكا دەبینن و ئیلتیزام و پابەندبوونى خۆیان بۆ بەها سەرمایەدارییەكان دووپات دەكەنەوە. بەو هیوایەن كە واشنتۆن بێت بە هانایانەوە. بەڵام ئەم ئومێدە لە ئەزموونێكى تاڵتردا دەپووكێتەوە. ئیمپریالیزمى ئەمریكیى كۆنەپەرستترین هێزە لەسەر ئەم هەسارەیەدا. ئەم ئیمپریالیزمە كوردەكانى لەپێناو مەبەست و ئامانجەكانى خۆیدا بەكارهێناوە، لە هەمان كاتدا ئەو لە یارییە پیس و قێزەونەكەى سیاسەتى زلهێزەكاندا كوردەكان زۆر به بچووكى دەبینێت.
لینین ڕوونیكردووەتەوە كە ئیمپریالیزم بە واتا مۆدێرنەكەى قۆناغێكى مێژووییە: كە ئه‌ويش بریتییە لە باڵاترین قۆناغى سەرمایەداریى. ئەمە دەربڕینى ئەو ڕاستییەیە كە گەشەكردنى هێزە بەرهەمهێنەكان بۆ ئەو خاڵە گەشەیان كردووە كە داخرانە بەرتەسكەكانى سنورى نەتەوەیى و نیشتیمانیى ناچار بكات بەڕووى بازرگانیى و ئابووریى جیهانییدا بكرێنەوە. ئەم فاكت و ڕاستییانە پەیوەندییەكى ڕاستەوخۆى بە چارەنووسى كورد و كوردەكانەوە هەیە.
لە ڕۆژگارى لینیندا، ئیمپریالیزم هەژموون و باڵاده‌ستیى خۆى لەڕێگەى حوكمى سەربازیى بیرۆكراتییەوە پیادە دەكرد. بەڵام لە ئێستادا، بە كەرەستەى جیاوازەوە فەرمانڕەوایى جیهان دەكات: بازرگانیى نایەكسان و قەرزى نێودەوڵەتیى كە خوێنى ژیان لە جەستەى كوردستاندا هەڵدەمژێت، هەروەكو ئەوەى كە لە بەشەكانى دیكەى ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست و ئەفریقا و ئاسیا و ئەمریكاى لاتیندا دەیكات. قەیرانى قەرز ڕەنگدانەوەى ئەو ڕاستییەیە كە ئەم وڵاتانە هەرگیز ناتوانن ئەو بڕە زۆرەى پارە كه قەرزيان كردووه بيدەنەوە.
لە پشتى دەمامك و پەردەى "دیموكراسی"یەوە، بەرژەوەندییەكانى بازرگانیى زەبەلاح وەستاوە. لەپشتى ڕوومەتە بە خەندەكەى ئۆباماوە، كۆمپانیا گەورە نەوتییەكان وەستاوە كە ئامانجیان بەتاڵانبردنى سامانى نەوتیى عێراق و كوردستانە. لەگەڵ ئەوەشدا، هانى بارزانى دەدەن بڕوا بەوە بكات كە ئەوان هاوكاریى كوردەكان دەكەن، بەڵام ئەمە تەنها بۆ ئەوەیە كە بتوانن دوا دینار لە باخەڵى كوردەكان بهێننە دەرەوە.
"ئابووریى بازاڕی ئازاد"؟
خەڵكى كوردستان هاندراون بڕوا بەوە بكەن كە دەتوانرێت كێشەكانیان لەڕێگەى بەتایبەتیكردن (خصخصة)ى كەرتە گشتييه‌كان و كەمكردنەوەى ڕۆڵى حكوومەتەوە، چارەسەر بكرێن. ئەمە درۆیە. لە هەموو وڵاتاندا، حكوومەتەكان خزمەتگوزارییە گشتییەكان دەبڕن و ستانداردەكانى ژیانكردن دادەبەزێنن. ئەوان لەبەر هۆكارى ئایدۆلۆژى ئه‌مه ناكەن یان لە دەرەوەى شەڕخوازیى و به‌دكارييانه‌وه‌‌یە (هەرچەندە زۆرێكیان زۆر كەسى خراپ و چەپەڵن)، بەڵكو لەبەرئەوەى ئەوان شوێنكەوتەى ئەمرەكانى بازاڕى ئازادن.
چەند سەدەیەكە ئابووریناسە بۆرژووازەكان گفتووگۆى ئەوە دەكەن كە نابێت دەوڵەت هیچ ڕۆڵێك لە ئابوورییدا بگێڕێت: دەبێت هەموو ژیانى ئابووریى لە دەستى تایبەتدا بمێنێتەوە، هەر لێرەوە ئیتر هەموو شتێك باش دەبێت. بەڵام قەیرانى ساڵى 2008 پەردەى لەسەر ئەو درۆیە هەڵماڵى كە بە شێوەیەكى بەردەوام لەلایەن ئەو شارەزایانەوە بڵاودەكرایەوە و بانگەشەى پێشه‌نگبوون و لەپێشتربوونى "ئابووریى بازاڕى ئازاد"یان دەكرد.
كاتێك بانكە تایبەتەكان تووشى داڕمان بوونەوە، خاوەن بانكەكان چییان كرد؟ ئایا بەهەمان شێوەى پێشتر داوایان لە حكوومەت كرد لە دەرەوەى ئابووریى بمێنێتەوە؟ نەخێر! بە پەلەپەل و باڵ كراوەییەوە بەرەو پیرى حكوومەت ڕایانكرد، داوایان لە حكوومەت دەكرد بیانپارێزێت. لەگەڵ ئەوەشدا، حكوومەت لەڕێگەى پێدانى ملیارەها دۆلارەوە لە پارەى گشتیى، ڕزگاریكردن. لەو كاتە بەدواوە، بانكە گەورەكان پشت بەستووبوون بە كۆمەك و پشتگیرییە ئابوورییەكانى دەوڵەتان، وەكو شەلێك لەسەر دارشەقەكانى.
ئەگەر سیستەمى سەرمایەداریت پێ قبووڵ بێت، ئەوا دەبێت یاسا و لۆژیكەكانیشى قبووڵ بكەیت. ئەگەر بلێی A، ئەوا پێویستە بڵێی Bو C یش. چەند ساڵێك پێش ئێستا بانگهێشتكرابووم بۆ وتنەوەى وانەیەك بە مامۆستایانى قوتابخانەیەك لە لاهۆرى پاكستان. بەڕێوەبەرى قوتابخانەكە كە خۆى زۆر بە گەورە دەبینى و بڕواى زۆرى بە خۆى هەبوو، وەكو ماركسيستێك لە لەندەن منى ناساند و پاشان ئەمەى بۆ ناساندنەكە زیادكرد: "بە دڵنیاییەوە، ئێمە هەموو دەزانین ماركسیزم كاتى بەسەرچووە و داهاتووش لەگەڵ ئابووریى بازاڕى ئازاد و بە لیبڕاڵیكردندا دەبێت". منیش بیرم لەوە كردەوە كە چۆن بە باشترین شێوە وەڵامى بدەمەوە و بڕیامدا به‌م شێوه‌ى لاى خوارەوە وەڵامى بدەمەوە:
"هاوڕێ بەڕێوەبەره‌كەم دەڵێت پێویستمان بە ئابووریى بازاڕى ئازاد و بە لیبڕاڵیكردنە. زۆر باشە. با بزانین ئەمە بۆ پاكستان ماناى چییە؟ ئەوەى پێویستیتان پێیەتى سەرمایەگوزاریى بیانيى زیاترە. چۆن دەتوانرێت ئەمە بەدەستبهێنرێت؟ بە دڵنیاییەوە لەڕێگەى زەمانەت و گەرەنتیكردنى ئاستى بەرزى قازانجەوە بۆ وەبەرهێنەرە بیانییەكان. ئەمە ماناى دابەزینى باجەكان دەگەیەنێت. ئەى چۆن باجەكان كەمدەكەینەوە؟ لەڕێگەى كەمكردنەوەى خه‌رجييه گشتيى و ناپێویستەكانى دەوڵەتەوە ده‌بێت، وەكو پەروەردە. بۆچى پێویستمان بەو ژمارە زۆرەى قوتابخانە و مامۆستایانە؟ بەهۆى ئەمەوە، پێشنیار دەكەم نیوەى مامۆستایان لەم قوتابخانەیەدا لە كارەكانیان دەربكرێن، و نیوەكەى دیكەشى كە دەمێنێتەوە دەبێت بڕینى نیوەى مووچەكانیان قبووڵ بكەن. كەواتە ئێستا دەمەوێت ئەوانەى ئەمەیان لا پەسەندە دەستیان بەرز بكەنەوە!"
هیچ كەسێك لەوان دەستى هەڵنەبڕى و بەڕێوەبەرەكەش زیاتر وەكو گه‌مژەیەك دەردەكەوت. هەروەها ئەوانەشى ئەمڕۆ لە كوردستان كە داكۆكى لە هەمان ئەم بۆچوونانە دەكەن وەكو ئەو بەڕیوەبەرە گەمژەن. لە هەموو جێگایەكى ئەم دونیایەدا، ئەوەى پییدەگوترێت ئابووریى ئازاد جگە لە كارەسات هیچیتر نییە بۆ خەڵكى ئاسایى.
دوو قۆناغ؟
هەندێگ خەڵك دەیانەوێت موناقەشەى ئەوە بكەن كە مەحاڵە لە كوردستاندا لەبەر دواكەوتوویى ئابووریی هەرێمەكەيان، بتوانرێت خەبات بۆ سۆسیالیزم بكرێت، پێیانوایە ئەگەر پشتیوانى لە بۆرژووازیى پێشكەوتووخواز و دیموكراتیك بكرێت باشترە، به‌مه‌به‌ستى گەشەكردنى سەرمایەداریى و پاشان، لە كاتێكیتردا و لە داهاتوویەكى دوورتردا دەتوانین قسە لەسەر سۆسیالیزم بكەین. سەرەڕاى شیاوێتیى، ئەم ئارگومێنتە هەر لە سەرەتاوە تا كۆتایى هەڵەیە. نە ئارگومێنتێكى تازەیە و نە ڕەسەن و نه جێگەى مشتوومڕە.
تیۆرى دوو قۆناغ لەپێش جەنگى جیهانیى یەكەمەوە لەلایەن مەنشەفیكە ڕووسییەكانەوە دەوڵەمەند كرا، وەكو تێڕوانينيان بۆ شۆڕش، پاشان لەلایەن ستالینیستەكانەوە په‌يڕه‌وكرا. بە شێوەیەكى بنەڕەتى ئەم تیۆرە دەڵێت لەبەرئەوەى ئەركەكانى شۆڕش بریتین لە ئەركەكانى شۆڕشى دیموكراتی بۆرژووازیى نەتەوەیى، كەواتە پێویستە سەركردایەتى شۆڕش لەلایەن بۆرژووازە دیموكراتە نەتەوەییەكانەوە بێت. لینین، بە پێچەوانەوە، ئەوەى خستەڕوو كە بۆرژووازیى ڕووسیى دوورتر لەوەى كه هاوپەیمانى كرێكاران بێت، بەبێ پێچ و پەنا خۆیان دەدەنە پاڵ دژە-شۆڕش.
لینین لە ساڵى 1905دا نووسى: "بۆرژووازیى لەناو جەماوەردا بەبێ خۆلادان ڕوویان بەرەو دژە-شۆڕش وەردەگێڕن، هەروەها هێندەى بەرژەوەندییە بەرتەسك وخۆپەرستەكانیان هاتەدى، خیرا دژ بە خەڵكیش دەوەستنەوە، هەر هێندەى لە دیموكراسیى ڕێك و پشت پێ بەستوو پاشەكشە دەكات (لە ئێستادا دەستى بە پاشەكشە كردووە!). (لینین، بەرهەمە كۆكراوەكان، ژمارە.9، ل 98).
تیۆرى مەنشەفیك-ستالینیستى "دوو قۆناغ" لە هەر جێگەیەكى جیهانى كۆڵۆنیاڵدا پەیڕەوى لێكرابێت، بووەتە هۆى سەرهەڵدانى كارەسات بە دواى كارەسات. بە تایبەتى لە ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاستدا دەرئەنجامى كارەساتبارترى بەدواى خۆیدا هێناوە. حیزبە كۆمۆنیستەكان لە ساڵانى 1950 و 1960ەكان لە سودان و عێراقدا ئەو هێزە جەماوەرییانە بوون كە دەیانتوانى خۆپیشاندانى ملیۆنى لە بەغداد و دوو ملیۆنى لە خەرتووم بەرپا بكەن.
لەجیاتى ئەوەى شوێنكەوتەى سیاسەتێكى سەربەخۆیى چینایەتى و ئاراستەكردنى كرێكاران و جووتیاران بن بۆ گرتنە دەستى دەسەڵات. كەچى بەدواى هاوپەیمانێتيدا دەگەڕان لەگەڵ بۆرژووازیى پێشكەوتوو و هەروەها بەشى پێشكەوتووى سوپا. ئەوەبوو هێزە پێشكەوتووخوازەكانى ناو سوپا لەسەر شان و پشتى حیزبە كۆمۆنیستەكان توانییان دەسەڵات بگرنە دەست، پاشان دەستیانكرد بە لەناوبردن و كوشتن و زیندانیكردنى ئەندامان و سەركردەكانیان.
لە ڕۆژى ئایارى 1959دا، یەك ملیۆن كەس لە بەغداد لەژێر لافیتە و دروشمەكانى ICPدا دەستیان بە خۆپیشاندان كرد. ئالێن دووڵزى بەڕێوەبەرى CIAئەو دۆخەى بەغدادى بە "مەترسیدارترین دۆخى جیهانى ئەو كات" لەقەڵەمدا. حیزبە كۆمۆنیستەكان دەیانتوانى بە ئاسانى ڕژێم بڕوخێنن، بەڵام هاوكارییەكانى خۆیان خستە پشتى بۆرژووازیى پێشكەوتووخواز و حكومەته‌كه‌ى عەبدولكەریم قاسم.
وەك دەرئەنجامێكى سیاسەتەكانى تەوافوقى چینایەتیی، حیزبى كۆمۆنیست لاوازبوو و بناغە جەماوەرییەكەشى ون بوو. ئایا عەبدولكەریم قاسم پاش سەركەوتنەكەى چۆن سوپاسى حیزبى كۆمۆنیستى كرد؟ بە دەستگیریكردن و كوشتن و قەدەغەكردنى چاپەمەنیی كۆمۆنیستەكان سوپاسى كردن. تەنانەت دواى ئەمەش، سەركردەكانى ICP (حیزبى كۆمۆنیستى عێراقى) هێشتا هەر پشتگیریى ڕژێمیان دەكرد. وێرانبوونى حیزبى كۆمۆنیستى عێراقى بەهێز، بە شێوەیەكى ڕاستەوخۆ بووە هۆى سەركەوتنى هێزە كۆنەپارێزەكان. كە دواجار بە هاتنى ڕژێمە دیكتاتۆرییە دڕندانەكەى سەدام حسێن و ئەوانیتر، كۆتایى هات.
چینى كرێكار باجێگى گەورەى سیاسەتە تەوافوقییە چینایەتییەكەى سەركردەكانیدا. كوردەكانيش خراپترین باجى ئەوەیاندا. ئەوە زەروورە كە هەموو دەرئەنجامەكان لەمەوە وەرگرین. ئەوەشى كە لە ڕابردوو دەرس وەرناگرێت، مەحكومە بە دووبارە كردنەوەى هەمان ڕابردوو.
كامانەن ئەوانەى هاوڕێى كوردن؟
كوردستانى تەوقكراو بەو وڵاتانەى كە هاوسۆز نین بە خەون و هیواكانى كوردەكان (توركیا و ئێران)، هەروەها ئەو دەوڵەتانەى كە لە كەنارى داڕووخانى ناوخۆییدان (سوریا و عێراق). دەوڵەتى كوردیى كە لە چەكەرەكردندایە، لە هەموو لایەكەوە ڕووبەڕووى مەترسى دەبێتەوە. ئەم دەوڵەتە پێویستى بە هاوڕێ و هاوپەیمانە. بەڵام ئەو هاورێ و هاوپەیمانانە كێن؟
ئیمپریالیزم، تاكو ئەو كاتەى پێویستى پێیانە، نەتەوە بچووكه‌كان بەكاردەهێنێت و هەر كە كارى پێیان نەما، ئیتر وەكو ڕاخەرێكى پیس فڕێیان دەدات. لە واقیعدا واشنتۆن بە دڵخۆشییەوە لە هاوپەیمانە كوردەكانى ناڕوانێت. ئەمریكییەكان دەزانن كە بوونى دەوڵەتێكى كوردیى سەربەخۆ ديفاكتۆيه‌كه كە هاوپەیمانى ناتۆیان (توركیا) توڕە دەكات، لەگەڵ ئەوەشدا ئەمریكییەكان نایانەوێت دەوڵەتێكى كوردیى سەربەخۆ ببینن كە پلانەكانیان لە ناوچەكەدا تێكبدات.
هەڵوێستى ئیمپریالیستەكان بۆنى دووڕوویى لێدێت. ئەوان خۆیان بەرپرسن لە پڕچەككردن و هاندان و تەرخانكردنى پاڵپشتیى دارایى بۆ عەسابە جیهادییە كۆنەپارێزەكان، لە هەوڵیاندا بۆ ڕووخاندنى ڕژێمەكەى ئەسەد. شەڕڤانانى یەپەگە و پەكەكە له شەڕى داعشدا خۆیان بە دیسپلینى و ئازایەتییەوە پیشاندا. بەڵام كێشەیەك هەیە. ئەوان چەپن و پەیوەندیى و لینكى بەهێزیان لەگەڵ پەكەكەدا هه‌يه لە توركیا، ئەو هێزەى كە ئەنقەرە (واشنتۆن و یەكێتیى ئەوروپاش) بە رێكخراوێكى تیرۆریستى لەقەڵەمى دەدات. واشنتۆن بە شێوەیەكى دووڕوویی كوردەكان لە سوریا بۆ شەڕى داعش بەكار دەهێنێت. ئەمە جێگاى دڵخۆشیى نییە بۆ ئەردۆگان و سعودییە و قەتەرییەكانیش، كە بەردەوام و بۆ ماوەیەكى درێژە خەریكى هاوكاریى و پڕچەككردن و پاڵپشتى دارایین بۆ جیهادییەكانى سوریا، هەروەها ئەردۆگان بە شەڕێكى خوێناوییەوە لەناو توركیا دژ بە كوردەكان تێوەگلاوە. باڵى چەپى كورد و بزووتنەوە دیموكراتەكان بوونە بە گەورەترین بەربەست لە ڕێگەكەیاندا. كۆكردنەوەى ئەوانەى مەیلى دژە-كوردیان هەیە هەوڵێكە بۆ دابەشكردن و پەرتەوازەكردنى كرێكارانى كورد و تورك بۆ ئەوەى بتوانێت ئەو ئۆپۆزسیۆنە ڕوو لە گەشەیەى كە دژ بە حوكمى ئەوە، لاواز بكات.
ئەردۆگان ئامانجى وێرانكردنى بزووتنەوەى كوردییە، كە بەهێزترین هێزى گونجاوە دەتوانێت شەڕى بەكرێگیراوە جیهادییەكانى بكات لە سوریا. زۆرى پێخۆشبوو كە بینى (یەكینەكانى پاراستنى گەل) YPG لەلایەن داعشەوە وێرانكران، هەروەها ئەگەر خەڵكى كۆبانیش لەو پرۆسەیەدا كۆمەڵكوژ بكرێن، ئەوا تەنها زۆر خراپە. ئەمە دەرسێكى گەورەیە بۆ هەموو كوردێك كە ئەوە ڕەتدەكەنەوە توركیا ببێتە ئاغا و سەرگەورەیان.
توركیا لەگەڵ سعودییە و ئیسرائیلدا، دەبێتە یەكێك لە سەرەكیترین هێزە دژ-شۆڕشەكان لە ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاستدا. لە كاتێكدا، كە توركیا بە شێوەیەكى ڕەسمیى هاوپەیمانى ویلایەتە یەكگرتووەكانى ئەمریكایە، كەچى ئەردۆگان ته‌نها مل بۆ ئەجێنداى خۆى دەدات. چاوچنۆكييه‌كانى له ناوچەكه‌دا وەكو ڕۆژى ڕووناك دیارن. ئەو خوازیارى دووبارە بنیاتنانەوەى شتێكى هاوشێوەى ئیمپراتۆریەتى عوسمانییە، هێنانەوەى بەشەكانى ئاسیاى ناوەڕاست و ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست بۆ ژێر كۆنتڕۆڵى توركیا.
پێویستە كوردەكان دەرئەنجامە زەروورییەكان دیارى بكەن. كورد بۆ كه‌يسى نەتەوەیى، هیچ ئومێد و هیوایەكى لە وەرگرتنى یارمەتى ئەو ئیمپریالیستانەدا نییە كە هەمیشە كوردیان بۆ بەرژەوەندیی و ئامانجە دووڕووييه‌كانى خۆیان بەكارهێناوە، پاشان فڕێدانیان وەكو ڕاخەرێكى پیس و بێ كه‌ڵك. نابێت هیچ جۆرە متمانەیەك لەگەڵ ئەو لایەنانەدا دروست بكرێت.
دەبێت كەمتر لەوەش متمانە بەوە بكرێت كە پێیدەوترێت دانوستان لەگەڵ ئەو بازنە حوكمڕانە توركە تاوانبارەدا كە پیشەى كوشتن و ئەشكەنجەدان و سەركوتكردنى چینى كرێكار و كوردەكانە. دەبێت ئەوە تەنها كوردەكان خۆیان بن كە متمانەیان پێبكرێت لە شەڕدا، لەپێناو بردنەوەى خواستە دادپەروەرانەكانیاندا. لەگەڵ ئەوەشدا ڕاستەقینەترین هاوڕێ كە لەم شەڕەدا هەیانبێت بریتییە لە جەماوەرى چەوساوەى كرێكارانى تورك و چینى جیهانیى كرێكار.
پوتێنشیاڵى شۆڕشگێڕیى جەماوەرى تورك لەڕێگەى ڕێپێوانه گشتییەكەیانەوە لە ئایارى 2013دا دژ بە ئەردۆگان خۆیان نیشاندا كاتێك كۆى كۆمەڵگاى توركیى بە خۆپیشاندان و مانگرتن توركیایان هەژاند. ئەگەر سەركردایەتییەكى شۆڕشگێڕیى ڕاستەقینە هەبووایە، دەتوانرا ئەردۆگان بڕوخێنێت و لەوێشەوە گۆڕانى بەسەر سەرتاپاى ناوچەكەدا بهێنایە. بەڵام لە نەبوونى سەركردایەتییەكى لەم شێوەیەدا، ستەمكار توانى دووبارە كۆنتڕۆڵ بگەڕێنێتەوە دەستى خۆى.
بە شێوەیەكى ده‌قيق ئەوە نوشوست و سەرنەكەوتنى ئەو بزووتنەوەیە بوو كە ڕاستەوخۆ بووە هۆى ئەو بڕیارەى ئەردۆگان ده‌رباره‌ى ڕاگەیاندنى جەنگ دژ بە كوردەكان. بەڵام زوو یان درەنگ، چینى كرێكارى توركیى دووبارە سەر دەردەهێنێتەوە. چارەنووسى كوردەكانى توركیا بەبێ دابڕان پەیوەندیى بە ڕوانگەى شۆڕشى توركییەوە هەیە.
ئایا ئەمە سەربەخۆیى ڕاستەقینەیە؟
باكورى عێراق ئاستێكى بەرزى لە سەرمایەگوزاریى بیانى بەخۆوە بینیوە. ئەم جێگەیە وەكو تاقیكردنەوەیەكى نوێ بۆ دیموكراسیى و مۆدێڵى دواى سەدام حسێن لەقەڵەمدرا، هەروەها وەكو "مەشخەڵێكى دیموكرات لە ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست"دا دانرا. سەرۆك بارزانى خەون بەوەوە دەبینێت قه‌ڵه‌مڕه‌وييه‌كه‌ى بگۆڕێت بۆ "دوبەیەكى نوێ". بەڵام ئەمە تەنها وڕێنه و خۆشخەیاڵييه. حكومەتەكەى گەندەڵستانێكى ئابڕووبه‌ره. لە پشتى مۆڵ و سۆپەرماركێتە زیرەكەكانەوە چینێكى كرێكار وەستاوە، كە كێشەى نەبوونى ئاوى خاوێن و كارەبا و تەنانەت ڕێگاى قیرتاونەكراوى هەیە.
سوودەكانى ئابووریى بازاڕى ئازاد تەنها بۆ ڕێژە و كەمینەیەكى زۆر بچووكى دانیشتووانى كۆمەڵگایە. لە شوێنێك ئەوەم خوێندەوە كە لە ساڵى 2003وە تا ئێستا، ژمارەى ملیۆنێرەكانى تەنها شارێكى وەكو سلێمانى لە 12وە بۆ 2000 كه‌س بەرزبووەتەوە. دڵنیا نیم لەوەى كە ئایا ئەم ژمارەیە ڕاستە، بەڵام ئەوەى ڕوونە كە كەلێن و بۆشایى نێوان دەوڵەمەند و هەژار لە كوردستاندا بۆ دوو كامپى دوور لەیەكتر گەشەى كردووە و فراوان بووە.
لە كاتێكدا هەزاران كرێكارى حكوومەت پارەیان پێنەدراوە و پێنادرێت، كه‌چى دەوڵەمەند و دەسەڵاتداران لە ڕیگەى دزین و تاڵانكردنى داهاتى نەوتى دەوڵەت و كوردستانەوە،ملیۆنان دۆلاریان كەڵەكەكردووە، لە هەمانكاتدا ئەم دۆخە خراپتر و خراپتر دەبێت. ئەم هەلومەرجانە خه‌ڵك ناچار دەكات لە قۆناغێكى تایبەتدا خەباتى چینایەتییان بەرز بكەنەوە.
ئێمە وەكو ماركسیستەكان پشتگیریى تەواوى خۆمان بۆ خەباتى هەژاران و گەنجانى ستەملێكراو و كرێكارانى كوردستان ده‌رده‌بڕين، لەپێناو به‌ديهێنانى مافەكانیاندا. بەڵام ئەوەى پەیوەستە بە چینى كرێكارەوە ئەوەیە كە ئەم خەباتە ئەو كاتە كۆتایى دێت كە كرێكاران توانیبێتیان كۆتایى بە ستەم و چەوساندنەوەى چینایەتیى و نایەكسانیى بێنن و سەرئەنجام بنیاتنانى كوردستانێك كە بە هەموو واتایەكى وشەكە وڵاتێكى ئازاد بێت. تەنها ڕێگاى ڕزگارییان بریتییە لە یەكگرتنى كرێكارانى ستەمدیدە و گەنجان لە سەرانسەرى هەرێمەكەدا بۆ جەنگ و دژ وەستانەوە بەرامبەر بە سیستەمى سەرمایەداریى كە ده‌ستگير و كۆت و بەندى كردوون.
ئایدیاكانى ماركس لە سەرتاپاى جیهاندا تادێت ناوبانگ و سەرنجى زیاتر ڕادەكێشن. رۆژهەڵاتى ناوەڕاستیش لەمە بەدەر نییە. هەورە تاریكەكانى بەربەریزم لەم ناوچەیەى جیهاندا بەتەنها بریتییە لە گوزارشتكردنى بێ توانایى و لاوازیى سەرمایەداریى كە ناتوانێت دەستى بە هەموو جەماوەرانى ئەو ناوچەیە بگات. بڵاوبوونەوەى ئایدیاكانى كارڵ ماركس و مەیلى زیاتر بۆ تیۆرى ماركسیستى لە كوردستاندا ئاماژەیە بەوەى كە ژمارەیەكى زیاتر لە خەڵك بە دواى ئایدیا شۆڕشگێرییەكانەوە وێڵن، كە بەتەنها ئەو ئایدیايانەن دەتوانن ڕێگاى داهاتوومان ڕۆشن بكەنەوە.
بڕوام وایە ئەمە پەیوەندییەكى تایبەتى بەو هاوڕێیانەمەوە هەیە كە لەپێناو دۆزى كوردیى و چینى كرێكارییدا دەجەنگن. هیوادارم بڵاوبوونەوەى "جیهان لە لێوارى دۆزەخدا" كۆمەك بە خەباتى ئێوە بكات لە كوردستان. توێژینەوەیەكى ماركسیزم دەتوانێت ڕووناكيى بخاتە سەر بەشێكى زۆر لەو پرسیارانەى پەیوەستن بە قەیرانى ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاستەوە لە ئاستێكى جیهانییدا.
لە كۆتاییدا، تاكە هیوایەك بۆ كوردەكان بریتییە لە سەركەوتنى شۆڕشى پرۆلیتاریا كە دەتوانێت ئەو بەربەستە بێ ڕەحمانە تێكبشكێنێت كە خەڵكى دابەشكردووه و دەرگا بەسەر لاپەڕەیەكی نوێ و پرشنگدارى مێژوو لە جیهاندا ده‌كاتەوە، كە تێیدا لانى كەم خەڵكانى رۆژهەڵاتى ناوەڕاست دەتوانن دەست بەسەر ئەو خاكانەدا بگرنەوە كە مافى ڕەواى خۆیانە.
10-5-2016
ئالان ودس/ لەندەن
وه‌رگێڕانى ئه‌م پێشه‌كييه بۆ كوردى: كارزان عه‌زيز