ڕانانێك بۆ كتێبی "شوناسه كوشندهكان"ی ئهمین مهعلوف
ڕوشدى جەعفەر
كاتێك شوناسی ئهمین مهعلوف خۆی دهپشكنین ("پشكنینی شوناس" دەربڕینێکە مهعلوف خۆی بهكاریدههێنێت )، ئهوا دهبینین مهعلوف لهگهڵ ئینتیماگەلێکی ناكۆك و "جیاواز"دا ژیاوه كه شوناسی ئهویان پێكهێناوه؛ مهسیحییهكی عهرهب كه له لوبناندا له دایكبووه، دوای دهستپێكردنی جهنگی ناوخۆی لوبنان ( 1975) ئهو وڵاته جێدێڵێت و دهچێته فهرهنسا، لهوێ زمانی فهرهنسی دهبێته زمانی نووسینی كاره ئهدهبی و فیكرییهكانی- ئهم كتێبهیشی ههر به زمانی فهرهنسی نووسیووه.
كتێبی "شوناسه كوشندهكان" لێكۆڵینهوهیهكه دهربارهی شوناس و پێویستی شوناس و ئهو ئینتیما جیاوازانهی كه پێكیانهێناوه، لهوێشهوه كاتێ یهكێك لهم ڕهگهز/ئینتیمایانه دهكهوێته بهر مهترسی یان تهنیا ترسی لهناوچوون ئهوا جهخت كردنهوهی لهسهر خۆی زێدهڕۆییانه و كوشنده دهبێت.
قسهكردن لهسه ر " شوناسی ئێمه" تهنیا له پهیوهند به " شوناسی ئهوانیتر"دا مانای ههیه، بۆیه مهعلوف باس لهو پهیوهندییه نایهكسانهی عهرهب به خۆرئاواوه، له ههردوو ڕوانگهی كهلتوری و مێژووییەوە، دهكات.
ئهگهرچی مهعلوف خۆی پشكنهرێكی بێوێنهی ڕابردووه، بۆ نموونه شاكارەکەی "بهردی تانیوس" بهێننەوە بیرتان، و باس له ڕهگوڕیشه مێژووییهكانی ئهو توندوتیژییهی به ناوی شوناسیشهوه دهكرێت، دهكات، بهڵام هێشتا لهڕوانگهی مهعلوفهوه ههندێك له كێشهكانی شوناس، كێشهی تهواو نوێن و پهیوهستن به جیهانگیرى و گڵۆباڵیزهیشنهوه، به تایبهت به ئاڕاسته تاك ڕهههنده باڵادهستهكهیدا: بهئهمریكاییكردنی جیهان.
مهعلوف له كۆتاییهكانی كتێبهكهیدا نوسیویهتی:(( خهون به ڕۆژێكی واوە دهبینم بتوانم به خۆرههڵاتی ناوهڕاست بڵێم وڵاتهكهم)). لێرهوه مهعلوف پێیوایه ئهگهر جیهانگیری له لایهك ئاماژه بێت به باڵادهستی و هاوچهشنكردنی(هۆمۆجینكردن) كهلتورەکانی جیهان و له لایهكی تر داخران و توندڕهوی ئهو گرووپه ئیتنی، زمانی، نهتهوهیی، دینییانه كه ههستدهكهن (ترسی لهناوچوونیان) لهسهره- كه ئهم ترسهش بۆ خۆی ڕهچهتهی توندوتیژییه، ئهو توندوتیژیهی ئێستا دوای بیست و شتێك ساڵ له دهرچوونی كتێبهكهی مهعلوفهوه به ترسناكترین شێوه لهو خۆرههڵاتی ناوهڕاستهی نه مهعلوف و نه كهسمان ناتوانین پێی بڵیین وڵاتهكهم دهیبینین- ئەوا مهعلوف پێیوایه ئهوهی وادهكات ئهو واقیع و ئهگهره ترسناكانه تێپهڕێنین بههێزكردنی ئینتیمای مرۆڤانه -له جیاتی ئینتیما بچووكهكانی تر - و دیموكراسییه به جۆرێك پێداویستی تاك و كۆمهڵگاكان بۆ شوناس پڕبكاتهوه به بێ ئهوهی وهرگهڕێته سهر شوناسێكی كوشنده و بكوژ.
ئهم كتێبه گهڕانێكه بۆ وڵامدانهوهی ئهم پرسیاره <<بۆچی خەڵکانێکی زۆر بهناوی شوناسی نهتهوهيی یان دینی تاوانهكانیان ئهنجامدهدهن ؟>>. زهمینه دهروونی و سیاسیهكانی شوناسه كوشندهكان كامانهن؟
له ڕوانگهی مهعلوفهوه، شوناس كۆمهڵێك تایبهتمهندی ههیە:
یهكهم، تێڕوانینی مهعلوف بۆ شوناس تێڕوانینێكی مێژووییه نهك سرووشتی ، واته ئهگهرچی، وهكو مهعلوفیش باسی دهكات، ئەگەر بەشێک لە پێكهاتهكانی شوناس بۆماوهیش بن، ئهوا هێشتا شوناس شتێكه بهردهوام درووستدهكرێتهوه و دهگۆڕێـت ههم لهسهر ئاستی فهرد و ههم لهسهر ئاستی كۆمهڵگاش، ههر بۆیهش هیچكام له پێكهاتهكانی شوناس یهكجاری و ههتاههتایی و ههمیشه باڵادهست نین، دهكرێت له قۆناغێكی ژیانی فهرد یان كۆمهڵگاكاندا، ئایدۆلۆژیاێكی دونیایی ئینتیمای سهرهكی شوناسهكهیان بێت، بهڵام دواتر دین جێی بگرێتهوه، لێرهوهیه له جهوههری بۆچوونی مهعلوف تێدهگهین، ئهو نووسویهتی: << زۆربهی كات مهیلمان لهوهیه خۆمان له ڕێگهی ئهو ئینتیمایانه بناسێنین كه له ههموو ئینتیماكانی ترمان زیاتر مهترسییان له ڕێدایه>>، بۆ نموونه، كاتێك كهمینهیهكی نهتهوهیی خۆی له بهردهم ههڕهشهی لهناوچوون دهبینێتهوه، ئیتر دهكرێت جهختكردنهوه لهسهر ئینتیمای نهتهوهییان كه جیاوازه له زۆرینهی ئهو وڵاتهی تێیدا دهژین، توندوتیژ و بكوژانه بکەوێتەوە .( لێرهدا به گهڕانهوه بۆ بهختیار عهلی، دهتوانین بڵێین ئهم (ههست كردن به ترس)ـه تهنها تایبهت نیه به كهمینهكان بهڵكو له خۆرههڵاتدا ئهم ترسه لای زۆرینهكانیش به شێوهیهكی ئێجگار نامهعقول و ترسناك ئامادهیه، بۆ نموونه بینینی كورد وهك ههڕهشهیهكی بهردهوام لهلایهن توركه كهمالیستهكان و ئهردۆگانیستهكانهوه، ههڵبهت ئهو شتهی بهختیار عهلی خۆی پێی دهڵێت "شوناسی ترساو" یهكێكه له بنچینهكانی تێگهیشتنی ئهو له فاشیزمی خۆرههڵاتی ).
بهههر حاڵ، با بگهڕێینهوه بۆ لای مهعلوف، خاڵی دووهم كه مهعلوف جهغتی لهسهر دهكاتهوه ئهوهیه ،وهك پێشتریش وتمان،شوناس له كۆمهڵێك ڕهگهزى جیاواز پێكدێـت...
سێیەم، دهتوانین بلێین شوناس ڕۆڵێكی سێ -لایهنه دهگێڕێت، لهلایهكهوه بههۆی شوناسهوه ئینتیمامان بۆ گرووپێك پهیدا دهبێت، له لایهكی دیكهشهوه ههر ڕێك لهبهر ئهوهی سهر به گرووپێكین، واته "ئێمهین"،ئهوا ئهویتر ههیه،واته شوناس له يهككاتدا دهمانبهستێتهوه به گرووپێك و جیاشمان دهكاتهوه له گرووپێكی تر، سێههم ڕۆڵ بریتییه لهوهی چونكه شوناس له كۆمهڵێك ئینتیمای جودا پێكدێــت وادهكات شوناسێكی تاقانه بۆ ههڵگرهكهی زامنبكات كه نهك ههر تهنیا له شوناسی ئهوانیتر جیاوازه بهڵكو وادەکات له (هاو-شوناسهكانیشیان)-ئهوانهی بههۆی ئینتیماێكهوه پابهندیانن- جیا بن، بۆ نموونه، عهرهبێك ههر تهنیا شوناسهكهی لهگهڵ كوردێك یان توركێك جیاواز نیه بهڵكو له شوناسی ئهو عهرهبانهش جیاوازه كه لهگهڵیاندا هاوشوناسه، ئهمهش بههۆی مێژووه شهخسییهكهی خۆیهوه.
به نیسبهت مهعلوفهوه، مهسهلهكه ههر ئهوه نیه كه شوناسهكان بههۆی (ههستكردن به ترس) دهبنه شوناسی كوشنده، بهڵكو ئهوهیشه كه به ویژدانێكی ئارام و زیندووهوه دهكوژن <<زۆربهی قهسابهكان -پیاو كوژهكان- خاوهنی ویژدانێكی ئاسوودەن و به لاشیانهوه سهیر دهبێت ئهگهر به تاوانبار دابنرێنن>>. له لای مهعلوف ئهو شتهی وادهكات توندوتیژی و كوشتن سهر ههڵبدات ههم"بانگهێشت"ی ئهو "گرووپه ترساوانه" بۆ تاكهكان تاوهكو فیداکاری بکەن و ههمیش ئهو بیر وبۆچوون و ترسانهیه كه به ناوهكیبوونهتهوه له لای تاكهكاندا. با نموونهیهك بهێنینهوه، دۆستۆیڤسكی، له ڕۆمانی تاوان و سزا دا، لهسهر زمانی ڕاسكۆلنیكۆف، پڕۆتاگۆنیستی رۆمانهكه ، ڕستهیهكی سهیری نووسیووه، ڕستهیهك كه بهختیار عهلی پێی وایه ڕستهی ههره بنهڕهتییه له لای ڕاسكۆلنیكۆف، ڕستهكه ئهمهیه "من ئهو پیرهژنهم نهكوشت، من خۆمم كوشت "، واته له لای ڕاسكۆلنیكۆف، وەکو بەختیار عەلیش باسیدەکات، هێشتا "هاوسۆزی نێوان بكوژ و كوژراو " به تهواوهتی نهڕووخاوه، هێشتا كوشتن هاوشانه به ئازار و دوودڵی و پهشیمانی، بهڵام ئهم هاوسۆزییه به تهواوهتی له لای " شوناسە کوشندەکان"ی ئهمین مهعلوف یان ئهو "ماشێنه فاشیستیانه"ی بهختیار عهلی باسیان دهكات، نامێنێت. ئهوهیشی وادهكات بكوژهكان به خوێن ساردییهوه بكوژن ، له پاڵ چهندان هۆكاری دیكهدا، شهرعیهتێكه كه دهتوانین ناویبنێین "ڕەوایەتی ترس".
له دەیەیەی حەفتاکان بەولاوە، به تایبهتی له دوای پاشهكشهی ماركسیزمەوە، ئینتیمای دینی بووهته ئینتیمای باڵادهست.
یهكهم، مهعلوف دژی ههر لێكدانهوهیهكی جهوههرگهراییه بۆ دین، ئهوهی كه له ئێستادا جیهانی ئیسلامی نوقمه له توندڕهوی به ههموو جۆرهكانییهوه و دونیای مهسیحیهت له ئهنجامی ئهو ڕیفۆرم و خۆگونجاندنهی لهگهڵ جیهانی مۆدێرندا چیتر كارگهی بهرههمهێنانی توندڕهوی دینی نیه، بە ڕای مەعلوف، مانای ئهوه نییه كه مهسیحیهت به جهوههر ئاینێكی كراوهیه و ئیسلامیش به جهوههری خۆی دژی ههر "تۆلێرانس"ێكه. له ڕوانگهی مهعلوفهوه، مێژووی مهسیحیهت بریتیه له تێپهڕین له دهمارگیری و دادگاكانی پشكنین و جهنگه دینییهكانی نێوان مهزههبه مهسیحییهكانهوه بۆ ئهو كرانهوه و "تۆلێرانس"هی ئێستا، به پێچهوانهوه "ئاڕاستهیهكی دژ" بهمە له جیهانی ئیسلامیدا هەیە،كه لهوكاتانهی مهسیحیهت سهده تاریكهكانی تێدهپهڕاند له جیهانی ئیسلامیدا جۆرێك له كرانهوه ههبوو، بۆ نموونه بوونی كهمینه یههودی و مهسیحیهكان و هتد...له ههناوی شارستانیهتی ئیسلامیدا و مانهوهیان بهڵگهی ئهمهیه...
ئهی كهواته بۆچی ئیسلام نهیتوانی خۆی ریفۆرمبكاتهوه و خۆی لهگهڵ دونیای مۆدێرندا بگونجینێت نهك به پێچهوانهوه، وهكو دهیبینین، دهیهوێت دونیای مۆدێرن لهگهڵ خۆیدا بگونجێنێت؟
دووهم، ئهم خاڵه له دهرهنجامی خاڵی یهكهمهوهیه، واته كاتێك تهفسیری جهوههرگهرایی بۆ دین ڕهتدهكهینهوه دهبێــت له ئێستادا به دوای ڕهگوڕیشهكانی توندڕهوهیدا بگهڕێین. مهعلوف خۆی دهنوسێت <<ئهم بزوتنهوه توندڕهوانه بهرههمێكی ڕووتی مێژووی ئیسلام نین، ئهوانه بهرههمی سهردهمهكهمان و شڵهژان و له ڕێ لادان و پیادهكردنهكان و شكستهكانیه >>
سێههم، مهعلوف جهغت لهسهر ئهوه دهكاتهوه پهیوهندیێكی ڕاستهوانه له نێوان دین و دینداردا نییه، ئهو دهنوووسێـت: <<ئێمه زیادهڕۆیی دهكهین له كاریگهری ئاینهكان لهسهر گهلان بهڵام كاریگهری گهلان لهسهر ئاینهكان پشتگوێ دهخهین>>
ئهم نهغمه لیبڕالهی ئهرگۆمێنتهكانی مهعلوف، چهندهش قانعكهر بێنه پێش چاو، لهوه نامانوهستێنن كه ڕهگوڕیشه مێژوویهكان و شكستی شارستانیهتی ئیسلام و... وهك یەکێک لە سهرچاوهكانی ئهم توندوتیژییه لهڕادهبهدهر و "بێ بهرههمه"ی ئێستا نهبینین؛ به كورتی، پێویسته بۆ تێگهیشتنێكی باشتر له " جهوههرگهرایی و توندوتیژی" قسهكانی ئهدۆنیسشمان له كتێبی "ئیسلام و توندوتیژی" لهبیربێت، كه لێرهدا دهرفهتی ئهوه نییه باسیان بكهین.
مهعلوف نوسیوێتی << گڵۆباڵیزەیشن ئامێری سیستمی نوێ نیه، ههندێ كهس ههوڵبدهن بهسهر جیهاندا بیسهپێنن بهڵكو وایدهبینم زیاتر به مهیدانێك دهچێـت له ههموو لایهكهوه كراوهیه و ههزاران زۆرانبازی و له یهككاتدا ههزاران شهڕی تێدا ڕوودهدات>>
لێرهوه تێدهگهین گهشبینی و بهدگومانی مهعلوف له ههمان خاڵهوه سهرچاوه دهگرن،له لایهكهوه جیهانگیری به مانای به ئهمریكایكردنی جیهان یان هاوچهشنكردنی كهلتورهكان، دهبێته ههژارخستنێكی ههم ترسناك و ههم گهمژانهش و پهرچهكرداری توندڕهوانهی ئهو گرووپانهی ههست به ترسی له ناوچوون دهكهن. له لایهكی دیكهشهوه، شهڕهكه له بنهڕهتهوه شهڕێكی دۆڕاو نییه ، مهبهست شهڕ دژ به شوناس كوشندهكان و ئهو ههلومهرجانهشه كه شوناس كوشندهكان درووست دهكهن.
مهعلوف ههم ڕهخنهگری خۆرههڵاته و ههمیش خۆرئاوا، بیرمهندێكه لهدهرهوهی ههر دهمارگیرییهكەوە بیردهكاتهوه، سهرهڕای ئهو ئومێدهش كه ههیهتی بهڵام وهكو نووسیوێتی: <<ههوڵم نهداوه له ژێر ڕووپۆشێک له پاكیزهیی، دزێویی ئهم جیهانه بشارمهوه كه تیایدا دهژین>>.
پەراوێز:
الهویات القاتلە/ ٲمین معلوف/ ترجمە: د. نبیل محسن
ناسنامە بکوژەکان/ ئەمین مەعلوف/ کەژاڵ ئەحمەد
(ئیقتیباسەکان، بە وردە دەستکارییەکەوە، لە وەرگێڕانە کوردییەکە وەرگیراون): لەم لینکەوە کتێبەکە بەردەستە:
https://www.kurdipedia.org/files/books/2010/18530.PDF?ver=129815828920953068