دالی «جەنگاوەر»

 

  

 

 

                                                    وەلید عومەر

 

 

 

 

دال(signifier) ئەو وشەیە كە هێشتا مانا و مەدلولی خۆی وەرنەگرتووە. كاتێكیش مانا و مەدلول وەردەگرێت، ئەوا مەدلولەكەی شتێكی ئەبەدی و نەگۆڕ و جەوهەری نیە بەڵكو لەناو سیاقێك/گوتارێك/دالەكانی تری ئایدۆلۆژیایەكدا مانای خۆی وەردەگرێت. بۆنمونە دالی «جەنگاوەر»، لەو دالانەیە كە هەمیشە یەك مەدلولی نیە بەڵكو سەردەمەكان و قۆناغەكان و گوتارە جیاجیاكان مانای تری دەدەنێ. لەنێوان دال و مەدلولدا، پەیوەندییەكی دڵخوازانە و هەڵكەوت هەیە، واتە بەشێكن لە ڕێكەوتنی كۆمەڵایەتی و ئەوە مرۆڤەكان خۆیانن كە لەسەر ئەوە ڕێكدەكەون كام دال تەعبیر لە كام دەلالەت بكات(وێڕای ئەو جەبرە كۆمەڵایەتی و مێژووییانەی كە ئینسانەكان ئاراستەدەكەن). لێرەشەوەیە كە دال، وەك ئاماژەیەكی فیزیكی و بێمانا، بەهۆی مەدلولەوە مانای خۆی وەردەگرێت و مەدلولیش بەرەنجامی پانتایی ڕەمزی و كۆمەڵایەتیی مرۆڤەكانە. ململانێی فیكری لەسەر ئەوە زۆرە كە دال و مەدلول كامیان دەكەونە پێش ئەویترەوە و كامیان سەنتەرن. لای لاكان، زمان زنجیرەی دالەكانە و دالەكانیش لە نیگای یەكەمدا بێمانا و بێ دەلالەتن. لای لاكان دال سەنتەرە و لەڕووی لۆژیكییەوە دەكەوێتە پێش مەدلولەوە و هەر دالێك گەڕانەوەیە بۆ دالێكی تر نەك مەدلولێك(كە لەڕێگەی داكوتانەوە و بەشێوەیەكی پاشەوپاش دەیگۆڕێت بۆ مەدلول). بەڵام لەناو پانتایی دالەكاندا، دالێكی گەورە پێویستە بۆ ئەوەی مانا ببەخشێتەوە و ڕێ لە لێشاوی ناكۆتای دالەكان بگرێت. بە مانایەكی تر، مەدلول شوێنەواری دالەكانە و ئەمەش بەهۆی پرۆسەی ڕیترۆئەكتیڤەوە درووستدەبێت. واتە مەدلول شتێكە بەرهەمدەهێنرێت و لە تۆڕی نێوان دالەكانەوە بەشێوەیەكی هەڵكەوت هەڵدەقوڵێت. دال خۆی سەرەتا شتێكی بێمانایە و پاشان مانا بەرهەمدێنێت، و ئەمەش گوزارشت لە ڕێكەوتبوون و هەڵكەوتبوونی پانتایی ڕەمزی دەكات كە هەمیشە بەڕووی دالە بێشومارەكانی داهاتوودا كراوەتەوە.

لەم نوسینە كورتەدا، ئاوڕێك لە لە دالی «جەنگاوەر» دەدەینەوە لەنێوان چاپی یەكەم و دووەمی كتێبی «ئیمان و جەنگاوەرانی» كە بەختیارعەلی نوسیویەتی. مەبەست لە چاپی یەكەم و دووەم ئەو گۆڕانانەیە كە لە دونیای ئێمەدا بەسەر چەمكەكەدا هاتوون. ئەمەش لە ئاستە سەرەتاییەكەیدا لەو دوو زەمەنەدا دەردەكەوێت كە كتێبەكەی تیا چاپ و چاپكرایەوە. لە چاپی یەكەمدا كتێبەكە كۆمەڵێك گفتوگۆی بەدوای خۆیدا هێنا و مشتومڕی لێكەوتەوە، بەڵام لە چاپی دووەمدا بێدەنگ تێپەڕی و سەرنجێكی ئەوتۆی بۆ لای خۆی ڕانەكێشا. ئەمەش خۆی دەریدەخات نەك هەر دالەكان، بەڵكو كتێبەكانیش لەناو مەنزوومە و سیاقەكاندا بواری دەركەوتن و مشتومڕیان بۆ دەڕەخسێت. گەر لە 2004 و سەردەمانی ڕۆژنامەی ئەهلی و خوێنەری «تامەزرۆ»دا كتێبەكە زەقتر دەركەوتبێت، ئەوا لە ساڵی 2015دا و لەپاش پەرەسەندنی میدیا و كۆتاییهاتنی بەرچاوی ڕۆژنامەی كاغەز و فراوانبوونەوەی فەزای مەجازی، كتێبەكە ونترە: سیاقەكە ژمارەیەكی زۆرتر ڕەگەز لە خۆی دەگرێت كە نەهێڵێت ناونیشانەكە شۆك درووستبكات.

 كتێبەكە كاتی خۆی وەڵامێك بوو بۆ كتێبی "ماڵێكی لێكترازاو و ویژدانێكی بیمار"ـی فاروق ڕەفیق. ئەنجامگیریی كتێبەكەش ئەوەیە كە دەستگرتنی لەو جۆرە بە ئیمانەوە، سەردەكێشێت بۆ فاشیزم و حەقیقەتی ڕەها و هتد. بەو مانایەی كە فاروق ڕەفیق، سود لە هەندێ ئایدیا و بیریاری دەرەوەی سیاقی كۆمەڵگای كوردی وەردەرگرێت كە لە سیاقی ئێمەدا بەجۆرێكی تر دەكەوێتەوە. نوسەر لە لاپەڕە 18ی چاپی یەكەمدا پێی وایە كە ئەم ئایدیایانە «بەهۆی پێكهاتی سیاسی و كۆمەڵایەتی ئێمەوە، لە شێوەی كەڵت و گروپی ئێزوتێریكیدا كۆتاینایەن، بەڵكو كاریان لە گروپی تیرۆردا تەواودەبێت...». ئەم یەك دوو ڕستەیە كە ئسلوبێكی تاڕادەیەك ماتریاڵیستییە بۆ بینینی كۆنتێكستەكان، و هاوكات ئەو هۆشدارییەشە كە دالەكان لە شوێنكاتی تردا مانای دیكە وەردەگرن.

پاش گەشەی میدیا و گڵۆباڵیزم و مەجازیبوونەوەی بەشێك لە واقیع، دالی «جەنگاوەر» بەتەواوی لەناوناچێت، بەڵام بەتەواویش وەك خۆی نامێنیتەوە. دالە كۆنەكان گەر وەك خۆیشیان نەمێننەوە ئەوا وەك توحفەیەكی ناو دونیای مەجازی و زانیاری مامەڵەیان پێوە دەكرێت. لە سەروەختی چاپی دووەمی كتێبەكەدا، شەڕی داعش لەئارادابوو كە داعش پرسی "جەنگاوەربوون"ـی هەم هێنایەگۆڕێ و هەم دووریش خستەوە(دواتر دێینەوە سەری). ئەم مەجازیبوونەوەیەش هاوكات بوو بە توندبوونەوەی وێنەی جەنگاوەر لای داعش، كە داعشیش فەزای مەجازیی وەك نێوانگرێك بەكارهێنا بۆ گەورەكردنەوەی خۆی. واتە جەنگاوەری داعشیش، جەنگاوەری پاش مەجازیبوونەوەیە. ئەمە لەكاتێكدا خودی جەنگاوەر دەمێكە چەمكێكی مۆدێرنە و لەناو كات/شوێنی مۆدێرنەدا زمان و گوتار و سنورەكانی خۆی درووستدەكات(كتێبەكەی جۆن گرەی بە ناونیشانی-ئەلقاعیدە و مانای مۆدێرنبوون- لەم ڕووەوە كۆمەڵێك سودی خۆی هەیە). لە كتێبی "ئیمان و جەنگاوەرانی"دا، جەنگاوەر كەسێكە كە بەرهەمی موقەدەسە، بەرهەمی دین و ئەو ئایدیا میتافیزیكییانەیە كە هاوكات ڕیشەیەكی زەمینیی فاشیستییان هەیە. ئیمان و جەنگاوەر لەم كتێبەدا، دووانەیەكن بۆ ئاماژەكردن بە نەیارەكانی ڕۆشنگەری و مۆدێرنە كە كۆمەڵگای ئێمە هێجگار پێویستێتی(لە ڕووە عەقڵانی و تەنویرییەكەیەوە). واتە ئەم موقەدەسە ترسناكە لە هەناوی مۆدێرنەوە دێتەدەرێ و لەڕووی ڕۆشنگەربوونەوە هەنگاوێك لەدوای ڕۆشنبیرە دینییەكانی سەرەتای سەدەی بیستی كوردەوەیە. ئەم كتێبە گەرچی ستایشی بەها ڕۆشنگەر و گرنگەكانی مۆدێرنە دەكات، كەچی ئاگای لەو دیوە ترسناكەی مۆدێرنەشە كە دەشێت جەنگاوەرێك بۆ ئیمان درووستبكات كە بە زیانی زۆری كۆمەڵگاكانی ئێمە تەواو ببێت. وەك ناو و چەمك و میتۆدیش، بەشی تیۆریی كتێبەكە پشت بە فەیلەسوفانی پۆستمۆدێرن دەبەستێت؛ بەڵام خاڵی سەرنجڕاكێش ئەوەیە كە ئامانجەكە بەشاراوەیی بریتییە لە داكۆكی لە بەها ڕۆشنگەرە مۆدێرنەكان: ئەو بەهایانەی كە «جەنگاوەرانی ئیمان» ڕقیان لێی دەبێتەوە. بە دەربڕینێكی تر، كتێبەكە لەڕێی سیستەمێكی زاراوەیی پۆستمۆدێرنەوە بەرگری لە بەها ئەرێنییەكانی مۆدێرنە دەكات. پێموایە ئەمە خۆی نە ڕێكەوتی ڕووتە و نە ئیرادەی ڕووتی نوسەریش، بەڵكو واقیعی ئێمە لەدوای ڕاپەڕینەوە پێویستی بە زەمینەسازییەك بوو بۆ وەرگرتنی لانیكەمی درووشمەكانی مۆدێرنە. بۆیە هەر ئایدیایەك بە هەر نیەتێكەوە بورووژێنیت، دەشێت ڕۆڵی مۆدێرانیزاسیۆنی تیۆری بگێڕێت. لەكاتێكدا مۆدێرنە خۆیشی دالێكی بەتاڵە و بەپێی سیاقی جیاجیای كۆمەڵگاكان مەدلولی خۆی پڕدەكاتەوە(گفتوگۆی زیادكراوی پاشكۆی كتێبی سێوی سێهەم-ی نوسەری كتێبەكە وردەكاریی زیاتری تیایە). بەكورتی، ئەم جەنگاوەرەی كە بەختیارعەلی باسیدەكات هەم لە هەناوی مۆدێرنەوە هاتۆتەدەرێ، هەم دەشیەوێت مۆدێرنە تێپەڕێنێت و كۆمەڵێك بەهای دینی بخاتەجێیان(كە فاروق ڕەفیق ئەودەم نوێنەری بوو، لە چاپی دووەمیشدا لە پەراوێزدا نوسەر جەختی لەسەر ئەوە كردووەتەوە كە فاروق هەمان فاروقی پێشووە و نەگۆڕاوە).

 

 

 

                                     
                           

 دیارە جەنگاوەر تەنیا بەرهەمی ئایدیا نیە، بەڵكو بەرهەمی دۆخێكی ماتریاڵیستییشە. بۆنمونە گەنجێك كە دەبێتە جەنگاوەری داعش، دەشێت بەرهەمی هەڵهاتن بێت لە كۆپەیوەندییە چەوسێنەرەكانی سەرمایە لە خۆرئاوا. بەڵام ئەم بەجەنگاوەربوونەش، گەرچی لە واقیعێكی مادییەوە دەستپێدەكات، بەڵام لە پانتاییەكی مەجازییدا كۆتاییدێت و وێنەكانی خۆی جێدەهێڵێت. گەر كتێبەكە لە چاپی یەكەمدا دژی ئیمانێكی تاریكبیر نوسرابێت، ئەوا لە چاپی دووەم بەدواوە جەنگاوەر خۆی وەك دیاردەیەك ڕوو لە ناوچەكە دەكات كە ڕیشە خۆرهەڵاتی و خۆرئاواییەكانی دەدات لەیەك: داعش و جەنگاوەرانی.

 واقیعی ئێمە لە ساڵانی دوای پرۆسەی بەناو ئازادیی عێراق، هێشتا واقیعێكی زبر بوو. زبر بەو مانایەی كە هێرشی تەكنۆلۆژیا و فەزای مەجازی و كەناڵە ئاسمانییەكان بەم جۆرەی ئێستا نەبوون. جیهانگیری هێشتا بەم جۆرەی ئێستا پەتی و ئەبستراكت نەبوو و كۆمەڵگای كوردییش بەم ڕادەیە نیشتەجێی ناو سەرمایەداری نەببوو. بەڵام بمانەوێت یان نەمانەوێت، دەبێت لەوە تێبگەین كە شۆڕشی ئەلیكترۆنی و مەجازیبوونەوە، هەندێك هاوكێشەی تووشی گرژی كرد و وەك خۆی نەیهێشتەوە. خاڵە سەرنجڕاكێشەكە لەوێدایە كە كۆمەڵگاگەلی وەك ئێمە بەحوكمی ئەوەی ناتوانن «واقیع وەك واقیع» ئەزموونبكەن، بۆیە بەشێوەیەكی سەیر لە فەزای مەجازییدا نیشتەجێ دەبن. كاتێك ناتوانین ڕووڕاست و ئازاد و ڕاشكاو بین و ڕووبەڕووی یەكتر ببینەوە، ئەوا بایەخی زیاتر بە دونیای مەجازی دەدەین و شتانێكی زیاتر لە واقیعەوە لەگەڵ خۆماندا دێنینەوە بۆ ناو دونیای مەجازی(ئەمە بەپێچەوانەی كۆمەڵگا ئازادترەكانەوە كە ئیمكانەكانی واقیع هێشتا زۆرترن. دیارە گەر لەوە گەڕێین چەمكی واقیع خۆی هەڵگری ئەشكالیاتە و هەرگیز واقیعێكی ڕووت و بێگەرد بوونی نەبووە).

لەلایەكی تریشەوە لەئێستادا جەنگاوەر چیدی بەتەنیا بەرهەمی نەزانین نیە(كە كتێبەكە ئاوڕێكی كورتی لێدەداتەوە). ئەمە خۆی خاڵێكی گرنگە كە وەك ڕەهەندێك چووەتەسەر دالی «جەنگاوەر». ئەمڕۆ نەك هەر نەزانین، بەڵكو ئەوە زانین و كەڵەكەبوون و فیچقەكردنی زانیارییە كە مرۆڤی ڕووەو جۆرێك لە نیهیڵیزم بردووە كە هیچی لە نیهیلیزمی دینی كەمتر نیە. زۆرێك لە بیریار و مێژوونوسانی زانست و هۆشی دەستكرد و هتد، باس لەوە دەكەن كە مرۆڤ چیدی وەك سوبێكتە كۆنەكەی پێشوو نەماوەتەوە و لەبەردەم قوڵپدانی زانیندا خەریكە هەڵدەوەشێتەوە. دیارە ئاگامان لەوەیە كە زانین و زانیاری نەكەینە یەكێك، بەڵام گرفتەكە ئەوەیە زانیاری خۆی جێی زانینی گرتووەتەوەی و ستراكتۆری هۆشیاریی مرۆڤی ئێستا پێكدێنێت. ئەم هەمووە زانیارییە بێسنورە، مرۆڤ تووشی دۆخێك دەكات كە بەڕووی شتێكدا بتەقێتەوە، ئیدی ئەو شتە خودی خۆی بێت و خۆی بكوژێت، یان ببێتە ئەندام لە گرووپێكی تیرۆریستییدا. كە دەڵێین زانیاری خۆی هۆكارە، لانیكەم مەبەستمان لە دوو خاڵە 1) زانیاری خۆی دۆخێك درووستدەكات كە فۆرمی ئیمان و پرەنسیپ بگۆڕێت و مرۆڤ لە هەر لیبیدۆیەكی دەروونی خاڵی ببێتەوە و بەرگەی ئەم هەموو زانراوە ڕۆتینی و جوزئییە نەگرێت. 2) زانیاری وەك كەناڵێك بۆ دەسڕاگەیشتن بە هەر كردەیەكی نیهیلیستی و تیرۆریستی، چونكە مرۆڤەكان بەردەوام لە سێرچ و گەڕاندان و هەندێجار شوناسی خۆیان لە كۆمەڵێك گرووپی «جەنگاوەرانە»دا دەدۆزنەوە. ئەمە تەنیا بۆ خۆرئاوا ڕاست نیە، بەڵكو تێكەڵ بە زەمینە كەلتورییە میتافیزیكییەی خۆرهەڵاتیش بووە. وەك دەرەنجامگیری هەردوو خاڵەكە، كاتێك زانیاری و زانراوەكان شۆك ناهێڵن ئەوا وەزیفەی شۆك دەچێتە ناو هەندێك جێگا و هەندێك كردەوە كە تۆقێنەر و تیرۆریستیین(لە دیاردەی داعشدا لەم ڕووەوە شتی سەیرمان بینی). بە مانایەكی تر، جەنگاوەربوون لە ئێستای خۆرهەڵاتدا تەنیا بەرهەمی نەزانین و ئەفسوون و سیحرێكی میتافیزیكی نیە بەڵكو تێهەڵكێشبوونی ئەو شتانەیە بە ئەفسوونێكی تازەی سەردەمی جیهانگیریییش. داریوشی شایگان لە كتێبەكەیدا(دەردەئەفسوونی نوێ)، باسی ئەوە دەكات كە كۆمەڵگاكانی خۆمان بەر لەوەی لە ئەفسوونە كۆنە پێشمۆدێرنە ڕزگاریان ببێت ئەوا بەر ئەفسوونێكی تری پاشمۆدێرن كەوتوون و ئەمەش بەشێكی لە شۆڕشی ئەلیكترۆنی و مەجازیبوونەوە و فیچقەكردنی زانیاری و میدیاوە دێت. بەهەرحاڵ، ڕاستە زانیاری دەتوانێت مرۆڤ لە تایپە كۆنەكەی جەنگاوەر دووربخاتەوە، بەڵام ئامادەی دەكات بۆ تایپێكی تریش كە لەم جیهانە زانراو و ڕووناكە بێزارە و هەست بە بێدەسەڵاتیی خۆی دەكات و ئیرادەیەكی بۆ نامێنێتەوە بیگۆڕێت یان تیا بژی.

ئێستا كۆمەڵگای ئێمە ئاڵۆزترە لە جاران و جەنگاوەرانی ئیمان چیتر ئەو كەسانەن نین كە تەنیا ڕاستەوخۆ بەرگری لە ئیمانی دینی دەكەن، بەڵكو بەڕواڵەت ئەوانەشن كە بەرگری لە «عەدالەت» و «خەباتی پارلەمانی» و هتد دەكەن و لای خەڵك جەنگ لەپێناوی كۆمەڵێك بەهای سیاسی و كۆمەڵایەتییدا دەكەن. ئەمەش دیسان بەنێوانگریی شاشە و میدیا و دونیای مەجازی درووستدەبێت. ڕەنگە لە ڕووكاردا نەبینرێت، بەڵام پاش ئێستێك وردبوونەوە، دەتوانین مەترسییەكەی ئەم تایپە جەنگاوەرەش ببینین: ئیسلامییەكی كۆنەپارێز و «عەلمانی»یەك دەتوانن هەردوو وەك جەنگاوەری عەدالەت دەركەون و خەیاڵمان لەسەر باگراوەندە ترسناكەكەیان لاچێت. بێگومان ئەم مەترسییەش بەشێكی بەهۆی میدیا و مەجازەوە درووستبووە: چونكە دەمێكە كیركەگارد باسی فەزای پەبلیك/گشتی دەكات كە شتەكان یەكساندەكات و زەینی مرۆڤەكان بەجۆرێك ئیفلیجدەبن كە ناتوانن ڕووی كۆنكرێتیی شتەكان لەیەك جیابكەنەوە. گەرچی كتێبی ئیمان و جەنگاوەرانی هەڵگری قسەی زۆرە(بەتایبەت لەڕوانگەی چەپگەراییەوە ئەو تەوەرانەی كە تایبەتن بە یەكسان پیشاندانی سیانەی دین/سەرمایەداری/سۆسیالیزم)، بەڵام هێشتا كۆمەڵێك پرسیاری جەوهەری و گرنگی تیایە هەروا ماونەتەوە و درێژەیان پێنەدراوە. ئەمەش لەكاتێكدا كە نەك هەر دالی جەنگاوەر لەبەردەم ڕووشان و گۆڕاندایە، بەڵكو پێناسەی ڕۆشنبیر و ئەركەكانی ڕۆشنبیریش تەمومژ بووە و ژۆرناڵیستەكان(و لایڤچییەكان و فاشیۆنەكان و یوتیوبەران و هتد) خەریكن وەك جۆرێكی كۆمیدیی جەنگاوەر ئەم ڕۆڵە دەگێڕن. بە دەربڕینێكی تر، «ئیمان و جەنگاوەرانی» پرۆژەیەكی جدیی ڕۆشنبیرانەیە لە قۆناغی "كاڵبوونەوەی پرۆژەی ڕۆشنبیرانە"دا.