A+    A-
(1,264) جار خوێندراوەتەوە

           

                      «لەبەر كۆمەڵێك هۆكاری هەڵە بوو، كە كەوتنە ستایشی فیلمی ڕۆما[1] »

 

 

 

 

سلاڤۆی ژیژەك

و. وەلید عومەر  

pdf

 

 

 

 

یەكەمین تەماشاكردنی فیلمی ڕۆما تامێكی تاڵی لا جێهێشتم: زۆرینەی ڕەخنەگران مافی خۆیانە لە نیگای یەكەمدا هەڵاهەڵا و ستایشی ئەم فیلمە بكەن وەك بەرهەمێكی كلاسیك، بەڵام ئەوەی ئازارمدەدات ئەوەیە كە ئەم هەمووە ستایشە لە هەڵەخوێندنەوەیەكی ترسناك و ناپەسەندەوە سەرچاوەیگرتبوو، و ئەو فەترەیەش هەمووی لەبەر كۆمەڵێك هۆكاری هەڵە ستایشی فیلمەكە كرابوو.

لە نیگای یەكەمدا، وادەردەكەوێت ڕۆما فیلمێك بێت بۆ بەرزڕاگرتن و هەڵنانی كلیۆ(Cleo)، واتە ئەو خزمەتكارەی كە لە گەڕەكی كۆڵۆنیای ڕۆما لە شاری مەكسیكۆسیتی، كارەكەری بۆ خێزانێكی چینی ناوەڕاست دەكات كە پێكهاتووە لە سۆفیا، و هاوسەرەكەی ئەنتۆنیۆ، و چوار مناڵە بچوكەكەیان و ترێزای دایكی سۆفیا(بەتەنیشت خزمەتكارێكی تریشەوە بەناوی ئادێلا). چیرۆكی فیلمەكە لە ساڵی 1970دا ڕوودەدات، ساڵێك كە پڕە لە ناڕەزایەتیی خوێندكاری و پشێویی كۆمەڵایەتی. كوارۆن لەم فیلمەشدا هەروەك فیلمی  Y Tu Mama Tambien(دایكیشت...)، مەودا و كەلێن دەخاتە نێوان دوو چینەوە، و كێشە خێزانییەكانیش(ئەنتۆنیۆ لەبەر مەعشوقە گەنجەكەی، خێزانەكەی خۆی جێدەهێڵێت. كەپڵەكەی كلیۆش سكی كلیۆ پڕدەكات و یەكسەر جێی دەهێڵێت) دەبێتەهۆی ئەوەی كە سەرنج خستنە سەر مەسەلەیەكی ناوخۆیی خێزانی، ئامادەیی پەرشوبڵاو و بەردەوامی ململانێ كۆمەڵایەتییەكان وەك باگراوەند لە فیلمەكەدا زەقتر دەركەوێت. هەروەك فریدریك جیمسۆن ئاماژەی بۆ دەكات: «ناتوانرێت مێژوو ڕاستەوخۆ وەك ڕیاڵێك[و شتێكی لەواقیع بەدەر] پیشانبدرێت. بەڵكو تەنیا وەك باگراوەندێكی خز و هەڵهاتوو دەتوانرێت پیشانبدرێت كە كاریگەری دەخاتە سەر ڕووداوە وێنەگیراوەكان».

ئاخۆ فیلمی ڕۆما، تەنیا ستایشی چاكە و مروەت و خۆبەختكردنی لەخۆبردووانەی "كلیۆ" دەكات بۆ خێزانەكە؟  ئایا دەتوانین كلیۆ كورتكەینەوە بۆ ئۆبێكتی عەشقی خێزانێكی چینی مامناوەندی ڕووەو سەرەوە كە تاڕادەیەك وەك یەكێك لە ئەندامانی خێزانەكەی خۆیان قبوڵیدەكەن تاكو بتوانن لەڕووی خزمەت[2] و عاتیفەوە باشتر بیڕووتێننەوە؟ تانوپۆی فیلمەكە پڕە لەو ئاماژە ناسكانەی كە گوزارشت لەوە دەكەن مروەت و میهرەبانییەكەی كلیۆ خۆی جۆرێكە لە تەڵە، چونكە لە دوائامانجدا، ڕەخنەیەكی ژێرەوانكێیە بۆ سەر ئەم میهرەبانییەی كلیۆ كە تەعبیر لە نەفامی و نابیناییە ئایدۆلۆژییەكەی دەكات [واتە تەعبیر لەوە دەكات كە پێگە كۆمەڵایەتی و ئایدۆلۆژییەكەی خۆی ناناسێتەوە]. مەبەستم تەنیا ناقۆڵایی شێوازی مامەڵەكردنی ئەندامانی خێزانەكە نیە لەگەڵ كلیۆدا. لە هەندێك دیمەندا دەبینین پاش ئەوەی كە لەلایەن خێزانەكەوە هەستی خۆشەویستی بۆ كلیۆ دەردەبڕدرێت و لە ئاستی قسەدا "وەك یەكێك" لە خۆیان قبوڵدەكرێت، كەچی بێ یەك و دوو داوای لێ دەكەن ئیشەكانی ماڵەوە بكات یان كارێكی تایبەتیان بۆ ئەنجامبدات. یان ڕاستتان بوێت بۆنمونە ئەو دیمەنەی كە خستمیە بیركردنەوە، پیشاندانی ئەو دڕێتییە بێباكەی سۆفیا بوو كە سەرەڕای ئەوەی سەرخۆش بوو دەیویست ئۆتۆمبێلە فۆرد گالاكسییەكە لە گەراجە تەنگەكەی خۆیاندا ڕاگرێت: بەڵام لەپەسا دیوارەكە دەڕووشێت و پارچەگەچ لە دیوارەكە دەبێتەوە و دادەڕووخێت. وێڕای ئەوەی دەتوانین لێرەدا پاكانە بۆ سۆفیا بكەین لەبەر ئەوەی لەئاستی شەخسییدا هیوابڕاو بووە(و مێردەكەی جێی هێشتووە)، كەچی ئەو وانەیەی دەتوانین لەمەوە وەریبگرین ئەوەیە كە سۆفیا بەهۆی پێگە باڵادەستەكەیەوە دەتوانێت بەم جۆرە بجووڵێتەوە(خزمەتكارەكان دیوارەكە چاكدەكەنەوە)، لەكاتێكدا كە كلیۆ لە دۆخێكی هێجگار خراپتریشدایە و ناشتوانێت بەم جۆرە "ڕاشكاو و ڕاستەوڕاست"ـە بتەقێتەوە- تەنانەت ئەو كاتەشی كە خەریكە دونیاكەی دادەڕووخێت، هەر ناچارە درێژە بە ئیشوكاری خۆی بدات.

یەكەمین تەنگانەی ڕاستەقینەی كلیۆ بەوپەڕی بێڕەحمییەوە لە نەخۆشخانە دەردەكەوێت؛ لەوێدا كە كچە كۆرپەكەی بەمردوویی لەدایكدەبێت، و هەوڵی چەندبارەی دكتۆرەكان بۆ ژیانپێدانەوەی كۆرپەكە شكستدێنێت و بۆ چەند چركەیەك لاشەكەی دەدەنەوە بە كلیۆ و پاشان دەیبەنە دەرەوە. ئەو ڕەخنەگرانەی كە ئەم دیمەنە بە تراوماییترین و دڵتەزێنترین دیمەنی فیلمەكە دادەنێن، ئەوا لە تەمومژەكەی تێنەگەیشتوون: بەو جۆرەی دواتر تێدەگەین(كە تا ئێرەش هەر مەزەنە دەكەین)، ئەوەی ئەوی تووشی تراوما و هەژانی دەروونی كردووە ئەوەیە كە مناڵی نەویستووە، بۆیە لاشەی مردووی مناڵەكە بەدەستیەوە هەواڵێكی خۆش بووە.

لە كۆتایی فیلمەكەدا دەبینین سۆفیا مناڵەكانی بۆ پشوو دەبات بۆ كەناری دەریا. كلیۆش لەگەڵ خۆی دەبات تاكو لەگەڵ خەم و پەژارەی لەبارچوونەكەیدا ڕابێت(لەڕاستییدا دەیانەوێت وەك خزمەتكار بەكاریبهێنن، گەرچی بە لەبارچوونێكی بەسوێدا تێپەڕیوە). بەسەر نانخواردنی ئێوارەوە سۆفیا بە مناڵەكانی دەڵێت ئەو لە باوكیان جیابووەتەوە و لەبەر ئەوەش گەشتیان كردووە تا باوكیان بتوانێت تڕ و تفاقی خۆی لە ماڵەكەدا كۆبكاتەوە. دوو مناڵە ناوەنجییەكەی سۆفیا دەچنە ناو ئاوەكەوە و زۆری نەماوە شەپۆلێك لەگەڵ خۆی ڕاپێچیان بكات؛ كلیۆ گەرچی مەلەكردن نازانێت كەچی خۆی فڕێدەداتە ئاوەكە بۆ ئەوەی ڕزگاریانبكات. كاتێك سۆفیا و مناڵەكانی، دەرهەق بە فیداكارییەكەی كلیۆ خۆشەویستیی بۆ دەردەبڕن، هەستێكی ویژدانیی ترسناك دایدەگرێت و دانی پیادەنێت كە هەر لەسەرەتاوە مناڵەكەی نەویستووە. (پاش سەفەرەكە، كاتێك دەگەڕێنەوە ماڵەوە ["كە دەبینین ڕەفەی كتێبەكان و هەندێك لە ژوورەكان چۆڵبووە"]، كلیۆ بۆ چەرمەسەری دەگەڕێتەوە و سەبەتەیەكی جل بۆ شۆردن ئامادەدەكات و لەو دەمەدا كە فڕۆكەیەك بەسەر سەریاندا دەفڕێت، بە ئادێلا دەڵێت قسەم زۆرە بۆت بكەم.

دوای ئەوەی كلیۆ كوڕەكان لە خنكان ڕزگاردەكات، هەموویان (واتە سۆفیا و كلیۆ و كوڕەكان) لە كەناری ئاوەكەدا یەكتری لەئامێزدەگرن: ساتەوەختی پێكەوەییەكی درۆزنانە، ساتەوەختێك كە كلیۆ گیرۆدەبوونەكەی خۆی لەو تەڵەیەدا كە پێیەوە بووە پشتڕاستدەكاتەوە...وادەزانن خەودەبینم؟ خوێندنەوەم بۆ فیلمەكە زۆرشێتانەیە؟ پێموایە كوارۆن، لەم دیمەنەدا، لە ئاستی فۆرمدا، خاڵێكی ناسك و جوان لە دەرهێنانەكەی خۆیدا دەخاتەڕوو. كۆی دیمەنی ڕزگاركردنی مناڵەكان لەلایەن كلیۆوە، لە یەك گرتەی درێژدا وێنەگیراوە و كامێراكە بەردەوام بەپانی[3] تەركیزی خۆی خستووتە سەر كلیۆ. كاتێك سەیری ئەم دیمەنە دەكەین، ناتوانین خۆمان لەو ناتەباییە سەیرەی نێوان فۆرم و ناوەڕۆك بپارێزین: وەختێك ناوەڕۆك تەركیزی لەسەر ئەم ژێستە سۆزبزوێنەی كلیۆیە[كە بەرەو ناو ئاوەكە دەچێت]، و پاش ئەو لەبارچوونە جەرگبڕە ژیانی خۆی بۆ مناڵەكان دەخاتە مەترسییەوە، كەچی فۆرم ئەم ناواخنە دڵتەزێنە پشتگوێدەخات [كە پێشتر وێنەی لەبارچوونەكە بگوازێتەوە]. هیچ ئاڵوگۆڕێكی گرتەیی لەنێوان چوونی كلیۆ بۆ ناو ئاوەكە و مناڵەكاندا بوونی نیە. هیچ گرژییەكی دراماتیكی لەنێوان ئەو مەترسییەی كە بۆسەر مناڵەكان هەیە و ئەو هەوڵەشدا كە كلیۆ بۆ دەربازكردنیان دەیدات بوونی نیە، هیچ گرتەیەكی گۆشە-نیگا دەرهەق بەو شتەی كە كلیۆ دەیبینێت ناخاتەڕوو. وەك بڵێی ئەم بێجووڵەییەی كامێرا و خۆدوورگرتنی لە دەرگیربوونی دراماتیكی، بەشێوەیەكی بەرجەستە كلیۆ لە ڕۆڵی خەمبزوێنی خزمەتكارێكی وەفاداردا دەردەخات كە بەردەوام گیان لەسەردەستە خۆی بكاتە قوربانی.

نیشانەیەكی تری ڕزگاری، لە كۆتایی فیلمەكەدا دەبینرێت كە كلیۆ بە ئادێلا [ـی هاو-خزمەتكاری] دەڵێت: «قسەم زۆرە بۆت بكەم». پێدەچێت مەبەستەكە ئەوە بێت كە سەرەنجام كلیۆ ئامادەیە لە داوی «میهرەبانی»یەكەی دەرچێت، و وردەوردە درك بەوە دەكات كە ئەو پابەندبوونە لەخۆبردووانەی بۆ ئەو خێزانە هەیەتی، بووەتەهۆی كۆیلەبوونی. بە دەربڕینێكی تر، دووربوونی كلیۆ لە خولیا سیاسییەكان، و پابەندبوونیشی بە خزمەتێكی لەخۆبردووانەوە، شێوە بە شوناسە ئایدۆلۆژییەكەی دەبەخشێت و بەم جۆرە كلیۆ ئایدۆلۆژیا "دەژێت[4]". ڕەنگە پێناسەی پێگەكەی بەلای ئادێلاوە، دەسپێكی "هۆشیاریی چینایەتی"ـی كلیۆ بێت، هەنگاوی یەكەم بێت بۆ ئەوەی بچێتە پاڵ ناڕازییەكانی سەر شەقام. بەم جۆرە سیمایەكی نوێی كلیۆ دەردەكەوێت كە زۆر ساردتر و نامیهرەبانترە. كلیۆیەك كە لە كۆت و زنجیرە ئایدۆلۆژییەكان ڕزگاریبووە.

بەڵام ڕەنگە وەهاش نەبێت. زۆرقورسە لەو كۆتانە ڕزگاربین كە نەك هەر هەستێكی خۆشمان دەدەنێ، بەڵكو كە تیایانداین هەستدەكەین كارێكی باشیش ئەنجامدەدەین. هەر بەو جۆرەی كە ت.س.ئەلیوت لە شیعرەشانۆی «كوشتن لەناو كاتێدراڵ»دا نوسیی: «گەورەترین تاوان ئەوەیە كاری درووست بەهۆی هۆكاری هەڵەوە ئەنجامبدەیت».  

            

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


[1] . ڕۆما فیلمێكی ڕەشوسپییە لە فۆرمی درامادا(كە لێرەدا ناواخنێكی تراژیدیی هەیە)، بەرهەمی ساڵی 2018یە و لەلایەن دەرهێنەری مەكسیكی، ئالفۆنۆسۆ كوارۆن ـەوە، دەرهێنراوە و هەر خۆی نوسیویەتی و ئامادەشیكردووە. فیلمەكە خەڵاتی شێری ئاڵتونیی فیستیڤاڵی فیلمی ڤینیسیای وەرگرتووە و لە كۆمەڵێك ئاستی دەرهێنان و سیناریۆ و تیپی نواندندا ستایشێكی زۆر كراوە. چیرۆكی فیلمەكە باسی كچە خزمەتكارێكی ناوماڵە بەناوی كلیۆ كە لە دەیەی 1970دا لەناو خێزانێكی چینی ناوەڕاستدا دەژی و ژیانێكی ئارام دەژی. كێشەكان لەوێوە دەستپێدەكەن كەم ئەم خزمەتكارە لەگەڵ كوڕەخاڵی دەستگیرانداری یەكێك لە هاوڕێكانیدا سێسكدەكات و سكی پڕدەبێت و...

 

[2]. physically

[3]. Transversally

[4]. بەپێی دەقە ئینگڵیزییەكە ‘lives’ هاتووە كە فرمانی ڕانەبردووە و دراوەتە پاڵ كلیۆ، واتە كلیۆ ئایدۆلۆژیا ژیاندەكات و لە بوونی خۆیدا ئەزموونیدەكات و هەڵیدەمژێت. شێوازی وردكردنەوەی فرمانەكە بۆ زمانی كوردی كەمێك نامۆیە و بەكارهێنانی كەمە یان هەر نیە- و

 

 

 

سەرچاوەكان:

https://www.blogs.spectator.co.uk

https://pettrichor.com www.