ماركس و ماركسیزم

 

تێری ئیگڵتۆن

 

 

 [دەوترێت]: ڕەنگە ماركسیزم لە ئاستى تیۆردا زۆریش باش بێت. بەڵام

هەر كاتێك خراوەتە پراكتیكەوە، ئەوا هیچ ئەنجامێكى نەبووەجگە

لە تۆقاندن، ستەمكارى و كوشتارى بەكۆمەڵ، ئەویش بە ڕێژەیەك 

كە دەكەوێتە سەرووى وێنا و چاوەڕوانییەوە. پێدەچێت ماركسیزم

بۆ ئەكادیمییە دەوڵەمەندەكانى ڕۆژئاوا ئایدیایەكى باش بێت كە

دەتوانن ئازادى و دیموكراسى وەك شتانێكى یەقینی و پێدراو ببینن.

بەڵام بۆ ملیۆنان ژن و پیاوى ئاسایى بریتى بووە لە قاتوقڕى، مەینەتى،

ئەشكەنجە،ئیشى زۆرەملێ، ئابوریى مایەپوچ و دەوڵەتە سەركوتكەرە

تۆقێنەرەكان. ئەوان كە سەربارى هەموو ئەم شتانە هێشتاش هەر بەرگرى

لە تیۆرى ماركسیزم دەكەن، یان عەقڵیان زۆر مەزبوت نیە و كلكەی خۆیان

دەدەن یان شەقێكیان لە هەموو بەها ئەخلاقییەكان داوە. سۆسیالیزم واتە نەبوونى

ئازادى؛ هەروەها واتە كەمیى بەخششە مادییەكان، چونكە ئەمانە بەرەنجامى ناچارییانەى

هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى بازاڕن. 

 

 

لە خۆرئاوا زۆر ژن و پیاو هەن لایەنگرى سەرسەختى ئەو سیستەمانەن كە دەستیان بە خوێن سوورە. بۆ نمونە، مەسیحییەكانیش[لەم ڕێسایە بەدەر نین]. بەرگرى و پشتیوانیى تەواوى ئەو مرۆڤانەى كە بە ڕواڵەت بەڕێز و بەبەزەیین، بۆ نمونە لیبراڵەكان و كۆنزەرڤاتیڤەكان، لەو شارستانیەتانەى كە سەرتاپا نوقمى خوێنن شتێكى سەیر و سەمەرە نیە. دەوڵەتە مۆدێرنەكانى سەرمایەدارى، بەرهەمى مێژوویەكى پڕاوپڕە لە كۆیلایەتى، جینۆساید(كۆمەڵكوژی)، توندوتیژى و چەوساندنەوە كە هیچى كەمتر نیە لە تاوانەكانى ڕژێمەكەى "ماوتسى تۆنگ" لە چین یاخود ستالین لە یەكێتیى سۆڤیەت. سەرمایەدارییش لەسەر حیسابى خوێن و فرمێسكى ملیۆنان مرۆڤ هاتەدى؛ كێشەكە تەنیا ئەوەیە سەرمایەدارى هێندە بەزیندوویى ماوەتەوە تاكو بەشێكى زۆرى ئەم تۆقاندنە لەبیربباتەوە، ئەم كێشەیە سەبارەت بە ماوتسى تۆنگ و ستالین ڕاست دەرناچێت. گەر ماركس لە دەستی ئەم بیرچوونەوەیە بەسەلامەت دەرچووە، ئەوا تاڕادەیەك بەو هۆیەوە بووە كە ئەو لە سەردەمێكدا دەژیا سیستەمى سەرمایەدارى تازە لە سەروبەندی درووستبووندا بوو.

مایك داڤیس لە كتێبى هۆڵۆكۆستەكانى دوادوایی سەردەمى ڤیكتۆریا[1]دا دەربارەى دەیان ملیۆن هندى، ئەفریقى، چینى، بەرازیلى، كۆرى، ڕووسى و ئەوانیتریش دەنوسێت كە لە ساڵانى كۆتایى سەدەى نۆزدەدا لە ئەنجامى قاتوقڕى، وشكەساڵى و ئەو نەخۆشییانەدا گیانیان لەدەستدا كە دەكرا بەتەواوى ڕێیان لێ بگیرێت. زۆرێك لەم كارەساتانە، بەرەنجامى پرەنسیپە دۆگماییەكانى «بازاڕى ئازاد» بوون، بۆنمونە بەرزبوونەوەى سەرسامكەرى نرخى دانەوێڵە بووە هۆى ئەوەى خەڵكە ئاساییەكە تواناى ئامادەكردنى خۆراكیان نەبێت. هەموو ئەم كارەساتە ترسناكانە، مێژووەكەیان ناگاتە كارەساتەكانى سەردەمى ڤیكتۆریا. لە ماوەى ئەو دوو دەیەى كۆتایى سەدەى بیستەمدا، ژمارەى ئەو كەسانەى كە لە جیهاندا بە داهاتى كەمتر لە 2 دۆلار لە ڕۆژێكدا دەژین، تەقریبەن 100 ملیۆن كەس زیادیكردووە[2]. لە هەر 3 مناڵێكدا و لە بەریتانیاى ئەمڕۆدا، 1 مناڵیان لە ژێر هێڵى هەژارییەوە دەژى، لەكاتێكدا كە خاوەن بانكەكان گەر خوانەخواستە پاداشتى ساڵانەیان كەم ببێتەوە بۆ یەك ملیۆن پاوەندى ناچیز و بێ كەڵك ئەوا نێوچەوانى خۆیان گرژدەكەن.

كەس گومانى لەوە نیە كە سەرمایەدارى بەتەنیشت ئەم هەموو بەڵا و كارەساتەوە، هەندێك دەسكەوتیشى هەبووە. بەبێ ئەو چینە ناوەڕاستانەى كە ماركس بە دڵ‌وگیان ستایشى دەكردن، ئێمە میراتێكى هێندە دەوڵەمەندمان نەدەبوو. لە لایەكەوە ئازادى، دیموكراسى، مافە مەدەنییەكان، فیمینیزم، كۆماریخوازى، پێشكەوتنى زانستى و یەك دونیا شتى باشى تر؛ هەروەها لەلایەكى ترەوە مێژوویەكى لێوانلێو لە هەرەس و بێ بازاڕى، بێگاری و بەلاشكاری، فاشیزم، جەنگە ئیمپریالیستییەكان و میل گیبسن. دیارە ئەو سیستەمەشى كە پێى دەوترێت سۆسیالیستى، ئەویش دەسكەوتى خۆى هەبوو. چین و یەكێتیى سۆڤیەت، هاوڵاتییەكانى خۆیانیان لە دونیاى دواكەوتووى ئابورییەوە هێنایە ناو دونیاى پیشەسازیى مۆدێرنەوە؛ دیارە لەسەر حیسابى گیانى ملیۆنان مرۆڤ، هەروەها ئەم حیساب و باجدانەش تا ڕادەیەك بە هۆى دوژمنایەتیى سەرمایەداریى ڕۆژئاواوە هێندە قورس بوو. ئەو دوژمنایەتییەش یەكێتیى سۆڤیەتى ڕاكێشایە ناو ئەو پێشبڕكێى خۆپڕچەككردنەوە كە ئابورییە هەوكردووەكەی لە جاران زیاتر تێكشكاند و دواجار بووە هۆى ڕووخانیشى.

دیارە لە هەمان چوارچێوەدا یەكێتیى سۆڤیەت بە ڕێكەوتنى لەگەڵ دۆست و موریدەكانیدا لەوەدا سەركەوتن كە شوێنى نیشتەجێبوون و سوتەمەنى و گواستنەوەوگەیاندن و دەرفەتی كەلتوریی هەرزان و پیشەی تەواوەتى و خزمەتگوزاریی كارای كۆمەڵایەتی بۆ نیوەى هاوڵاتیانى ئەوروپا دابین بكەن و، ڕێژەیەكى بێ پێشینەى یەكسانى و (سەرەنجامیش) خۆشگوزەرانیى مادى بۆ ئەو میلەتانە بێنن. ئەڵمانیاى ڕۆژهەڵاتیى كۆمۆنیستى، دەیتوانى بەهۆى یەكێك لە باشترین سیستەمەكانى چاودێریى مناڵانەوە، شانازى بە خۆیەوە بكات. یەكێتیى سۆڤیەت نەك هەر لە نەهێشتنى خراپەى فاشیزمدا، بەڵكو لە یارمەتیدانى لەناوبردنى هێزە كۆڵۆنیاڵییەكانیشدا ڕۆڵێكى پاڵەوانانەى گێڕا. لەناو هاوڵاتییەكانى خۆیدا پەرەی بەو جۆرە لە هاوپشتی دا كە نەتەوە خۆرئاواییەكان، بەو جۆرەى دەردەكەوێت، تەنیا لە كاتى كوشتنى هاوڵاتیانى مەملەكەتەكانى تردا پێى دەگەن. دیارە هەموو ئەمانە جێى ئازادى و دیموكراسى و سۆپەرماركێت ناگرنەوە، نابێت ئەوانە پشتگوێ بخەین. ئەو دەمەى كە ئازادى و دیموكراسى [ـی خۆرئاوایی] هاتنە هاناى بلۆكى سۆڤیەتەوە، ئەوا جلى "چارەسەر لەڕێگەى شۆكەوە"ـى ئابورییان لەبەركرد، دزیكردن بەو نوێژى نیوەڕۆیە كە ناوە موئەدەبانەكەى به‌تايبه‌تيكردن (خەسخەسە)يە، واتە بێكاركردنى دەیان ملیۆن مرۆڤ، زیادبوونى سەیروسەمەرەی هەژارى و نایەكسانى، داخرانى باخچە ساوا خۆڕاییەكان، لەدەستچوونى مافەكانى ژنان و لەناوچوونى تەقریبیى تۆڕەكانى خۆشگوزەرانیى كۆمەڵایەتى كە لەم وڵاتانەدا بەباشى پێداویستییەكانى خەڵكیان دەستەبەردەكرد.

لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا، ناتوانین بڵێین باشییەكانى كۆمۆنیزم بەئاسانى بەسەر خراپییەكانیدا زاڵ ببوو. ڕەنگە جۆرێك لە حكومەتى دیكتاتۆرى لە بارودۆخى تراژیدیى سەرەتاكانى درووستبوونی یەكێتیى سۆڤیەتدا تاڕادەیەك شتێكى ناچارى بوو؛ بەڵام لەڕاستیدا ئەمە بە ماناى ڕژێمى ستالینى یاخود شتێكى لەو جۆرە نەبوو. ماویزم و ستالینیزم تێكڕا ئەزموونگەلێكى هەڵەشانە و خوێناوى بوون كە خودى ئایدیاى سۆسیالیزمیان بەدناوكرد، ئەویش لە دیدى كەسانێكەوە كە زۆرترین پێویستییان بە سودوەرگرتن هەبوو لە بەخششەكانى سۆسیالیزم. بەڵام ئەى سەرمایەدارى؟ حاڵى حازر كە ئەم دێڕانە دەنوسم، بێكارى لە ڕۆژئاوا یەخەى ملیۆنان كەسی گرتووە و بەخێرایى لە هەڵكشاندایە و، ئابورییەكانى سەرمایەدارى تەنیا بەهۆى دەست بەسەراگرتنى ملیارەها دۆلار پارەى هاوڵاتییە بەدبەختەكانیانەوە دەتوانن خۆیان لەو مەرگەساتە دەربازبكەن كە هەر بە دەستى خۆیان تێی كەوتوون. ئەو خاوەن بانك و سەرمایەگوزارانەى كە سیستەمى دارایى جیهانییان گەیاندووەتە لێوارى هەڵدێر، بێگومان لە ڕیزە دوورودرێژەكانى «نەشتەرگەریى پلاستیك»دا دەوەستن نەكو هاوڵاتییە تووڕەكان بیانناسنەوە و لەتوپەتیان بكەن.

خۆ ڕاستە سەرمایەدارى لە بڕگەیەكى زەمەنیدا باش دەڕواتە پێشەوە، چونكە بۆ چەند بەشێكى جیهان سامانێكى زۆرى لەگەڵ خۆیدا هێناوە. بەڵام ئەم كارەى وەكو ستالین و ماوتسى تۆنگ لەسەر حیسابى حەپەسێنەرى ملیۆنان مرۆڤ ئەنجامداوە. كێشەكە تەنیا لەسەر جینۆساید، قاتوقڕى، ئیمپریالیزم و بازرگانیكردن بە كۆیلەوە نیە. هەروەها سیستەم ئەوەشى پیشانداوە كە ناتوانێت بەبێ بەجێهێشتنى بێبەشكردن و مەحروومیەتی گەورە، خۆشگوزەرانی و زۆروزەبەندی درووستبكات. ڕاستییەكەى ئەوەیە كە دەشێت ئەم بابەتە لە درێژخایەندا گرنگییەكى ئەوتۆى نەبێت، چونكە ستایلى ژیان لە سیستەمى سەرمایەداریدا حاڵى حازر گەیشتووەتە جێیەك كە هەموو هەسارەكەمان دەخاتە بەردەم هەڕەشەى لەناوچوون. یەكێك لە ئابوریناسە دیارە ڕۆژئاواییەكان، گۆڕانكارییەكانی ئاو و هەوا بە «گەورەترین شكستى بازاڕ لە مێژوودا» وەسفدەكات[3].

هەرگیز ئەوە بە خەیاڵى ماركسدا نەدەهات كە لە وڵاتە مەحرووم و هەژارەكاندا سۆسیالیزم بەدەستبێت. پرۆژەیەكى لەم جۆرە پێویستى بە سووڕێكی هێندە سەیروسەمەرەی كاتە. وەك بڵێى دەمانەوێت لە سەدەكانى ناوەڕاستدا وێنای داهێنانى ئەنتەرنێت بكەین. تاكو سەردەمى ستالینیش هیچ بیریارێكى ماركسى ئەوەى بە خەیاڵدا نەدەهات كە شتێكى لەم جۆرە بڕەخسێت، تەنانەت لینین و ترۆتسكى و سەركردەكانى ترى بەلشەفیكیش. ئەو مەرجەى كە بتوانرێت سەرلەنوێ سامانى كۆمەڵگا لە بەرژەوەندیى هەموان ڕێكبخرێتەوە، ئەوەیە كە لانیكەمى سامانێكی زیادە هەبێت بۆ ڕێكخستنەوە. لە هەلومەرجى كەمیى سەرچاوەكاندا، ناتوانرێت چینە كۆمەڵایەتییەكان لەناوببرێت، چونكە ئەو دەمەى كە زیادەى سامانی مادى لەوە كەمتر بێت كە پێداویستییەكانى هەموان دابینبكات، ئیدی ئەوكات ململانێ لەسەر ئەو زیادەیە هیچ ئەنجامێكى نابێت جگە لە دووبارە زیندووكردنەوەى چینە كۆمەڵایەتییەكان. هەر بەو جۆرەى كە ماركس لە ئایدۆلۆژیاى ئەڵمانیدا ئەوە دەچرپێنێت بە گوێماندا كە ئەنجامى شۆڕش لە بارودۆخێكى وەهادا ڕێك دەركەوتنەوەى دووبارەى "حەكایەتە كۆنە چەپەڵەكە" دەبێت. تاكە شتێك كە بەدەستدێت، بریتییە لە سۆسیالیستیبوونەوەى كەمى و نوقسانی [نەك سۆسیالیستیبوونەوەی زۆروزەبەندی]. گەر پێویست بێت هەر لەسەرەتاوە كەمتازۆر سەرمایە كەڵەكەبكەین، ئەوكات كاریگەرترین ڕێگە، هەرچەندە دڕندانەش بێت، هەر بە ئەنگێزە و پاڵنەرى سودخوازانەدا تێدەپەڕێت. دەشێت بەرژەوەندیپەرستیی تەماعبازانە بە خێراییەكى بەرچاو ببێتە هۆى كەڵەكەكردنى سامان، بەڵام ئەگەرى زۆرە كە دنیایەك هەژارى و بەدبەختییش لەگەڵ خۆیدا بێنێت.

ماركسییەكان هەرگیز پێیان وانەبوو بتوانرێت لە یەك وڵاتدا سۆسیالیزم بەدەستبێت. بزاڤی سۆسیالیزم یان ئەنتەرناسیۆنال دەبێت، یاخود هیچ نابێت. ئەمە بانگەشەیەكى واقیعی و ماتریاڵیستى بوو، نەك بانگەشەیەكی ئایدیاڵیستى كە لەسەر دەمارگیرى وەستابێت. بە بیروباوەڕى ئەوان، گەر وڵاتێكى سۆسیالیستى نەتوانێت لە پشتیوانییەكى نێودەوڵەتى سودمەند بێت لە جیهانێكدا كە بەرهەمهێنانی تیا بووبێتە لقەلقە و پسپۆڕی و لەنێوان وڵاتە جیاوازەكاندا دابەشكرابێت، ئەوا بە هیچ شێوەیەك ناتوانێت ئەو سەرچاوە جیهانییانە بەدەستبهێنێت كە بۆ زاڵبوون بەسەر كەمی و كێماسییدا پێویستێتى. سەروەتى بەرهەمهێنەرى تاكە وڵاتێك بەس نەبوو. ڕوانگەی سەیروسەمەرەى «سۆسیالیزم لە یەك وڵاتدا»، كە درووستكراوى ستالین خۆی بوو لە دەیەى 1920دا، تاڕادەیەك بەو بیانووە سەگباوەڕییەوە  كە گوایا نەتەوەكان نەیاندەتوانى یارمەتیى یەكێتیى سۆڤیەت بدەن. ئەم تێڕوانینە هیچ عوزر و پاڵپشتێكى لە بۆچوونەكانى ماركس خۆیدا نیە. گومانى تیا نیە كە دەبێت سەرەنجام شۆڕشە سۆسیالیستییەكان  لە جێیەكەوە دەست پێ بكەن، بەڵام ناتوانن لە هەناوى سنورەكانى یەك نەتەوەوە تەواوبكرێن. حوكمدان بەسەر سۆسیالیزمدا بەپێى ئەنجامە بابەتییەكانى لە یەك وڵاتى دابڕاوى گۆشەگیردا، وەك ئەوە وایە لە لێكۆڵینەى نەخۆشە دەروونییەكانەوە لە "كالامازو"دا، بگەینە دەرەنجامێكى گشتى سەبارەت بە كۆى توخمی مرۆڤ.

بەرزكردنەوەى ئابورییەكى نزم و گەشەنەكردوو، ئەركێكى پشتشكێن و ورە-ڕووخێنە، لە ئابورییەكى لەم جۆرەدا، دوورە ژنان و پیاوان بە ویستى خۆیان ملكەچى ئەو چەرمەسەرییانە ببن كە بۆ گەشەسەندنى ئابورییەكە پێویستە. بۆیە گەر ئەم پرۆژەیە پلە بە پلە و لەژێر چاودێریى دیموكراسیانە و تەبا لەگەڵ بەها سۆسیالیستییەكاندا جێبەجێ نەكرێت، ئەوا دەشێت دەوڵەتێكى ملهوڕ و دەسەڵاتخواز جڵەوەكە بگرێتەدەست و هاوڵاتییەكانى ناچاربكات هەندێك كار ئەنجامبدەن كە پێیان خۆش نەبێت. نمونەیەكى ڕوون بۆ ئەم مەسەلە، بەسەربازیبوون(میلیتاریزەبوون)ـى كارە لە ڕووسیاى بەلشەفیكییدا. ئەنجامى گاڵتەجاڕ بەڵام تۆقێنەرى مەسەلەكە ئەوە دەبێت كە خودى هەوڵدان بۆ بەهێزكردنى ژێرخانى ئابوریى سۆسیالیزم دەبێتەهۆى لاوازكردنى سەرخانە سیاسییەكەى(دیموكراسیى جەماوەری، خۆبەڕێوەبردنى ڕەسەن). ئەمە وەك ئەوە وایە بڕۆنە میوانى و كتوپڕ لەوە تێبگەن كە نەك هەر دەرفەتتان بۆ خواردنى كێك و خواردنەوەى بیرەكە نیە، بەڵكو دەبێت وەكو كرێكارەكان پاركێتەكانى سەر زەوییەكە ڕاخەیت و هیچ كاتێكیشتان نەبێت بۆ خۆشی و ڕابوراردن.

لە حاڵەتى ئایدیاڵییدا، مەرجى پێویست بۆ بەدیهاتنى سۆسیالیزم بریتییە لە بوونى كۆمەڵەیەكى شارەزا، پەروەردەكراو، ئاشنا بە ئاڵۆزییەكانى سیاسەت، دامەزراوە پڕ ڕەونەقە مەدەنییەكان، تەكنۆلۆژیاى پێشكەوتوو، نەریتە ڕۆشنگەر و ئازادیخوازەكان، هەروەها خوگرتوو بە دیموكراسییەوە. لە كۆمەڵگەیەكدا دەستت بەمانەدا ناگات، كە تواناى ئاوەدانكردنەوەى تاك و تەراى شاڕێیەكانى خۆى نیە و سیاسەتەكانى بیمە و دڵنیاییەكەشی بۆ ڕووبەڕووبوونەوەى نەخۆشى و برسێتی، لە ئاستێكی ناچیز تێناپەڕێت. ئەو میلەتانەى كە لە مێژووى خۆیاندا ئەزموونى بە كۆڵۆنیاڵبوون و داگیركرانیان هەیە، بەزۆرى لەو ئیمتیازانە بێبەشن كە لە سەرەوە ژماردمن؛ چونكە دەسەڵاتی كۆلۆنیاڵ ئارەزووى جێگیركردنى ئازادییە مەدەنییەكان یان دامەزراوە مەدەنیەكانى نەبووە لەناو ناوچەكانى ژێر دەسەڵاتى خۆیدا.

هەروەك ماركسیش جەختى لەسەر دەكاتەوە سۆسیالیزم بەستراوەتەوە بە كەمكردنەوەى سەعاتەكانى كارى ڕۆژانەوە- تا ڕادەیەك بە هۆى دەستەبەركردنى كاتى پشوو و بێكارى بۆ پیاوان و ژنان تاكو پەرە بە بەهرە شەخسییەكانى خۆیان بدەن و، تا ڕادەیەكیش بۆ دەرفەتدان بە خۆبەڕێوەبردنى ئابورى و سیاسى. كاتێك كە خەڵك پێڵاوى نیە، ئەوا ناتوانرێت دەست بدرێتە ئەم كارانە و دابەشكردنى پێڵاو لەنێوان ملیۆنان هاوڵاتیدا، نەخوازەڵا پێویستى بە دەوڵەتێكى مەركەزیی بیرۆكراسى هەبێت. گەر وڵاتەكەتان وەكو ڕووسیاى دوای شۆڕشى بەلشەفیكى بكەوێتە بەردەم پەلامارى دەوڵەتە سەرمایەدارە دژبەیەكەكان، ئەوا هاتنەسەرحوكمى دەوڵەتێكى ستەمكار لە هەر كاتێكى تر زیاتر حەتمى دەبێت. بەریتانیا لە ساڵانى جەنگى دووەمى جیهانیدا بە هیچ شێوەیەك سیستەمێكى ستەمكار نەبوو، بەڵام بە هیچ شێوەیەك دەوڵەتێكى ئازادیش نەبوو، هیچ كەسێكیش چاوەڕوانى ئەوەى نەدەكرد.

بۆ ئەوەی بگەیت بە سۆسیالیزم، دەبێت پارەدار و دەوڵەمەند بیت. هیچ ماركسییەك، ئیدى لە ماركس و ئەنگڵسەوە تا دەگاتە لینین و ترۆتسكى، جگە لەمە خەونیان بە هیچی ترەوە نەبینیوە. بە دەربڕینێكى تر، گەر پارەكەى خۆشتان زۆر نەبێت ئەوا ئەوكات ئەو دراوسێ دڵسۆزەى كە هیچ كەموكورتییەكى نیە لەڕووى سەرچاوە و ئیمكاناتى مادییەوە، پێویستە بێتە هاناتانەوە. سەبارەت بە بەلشەفیكییەكان ئەمە بە ماناى هەبوونى هەندێك داروسێ(بەتایبەت ئەڵمانى) دێت كە شۆڕشى خۆیانیان هەبوو. گەر چینى كرێكارى ئەم وڵاتانە بیانتوانیایە ئاغا سەرمایەدارەكانى خۆیان بێننەخوارێ و خاوەندارێتیى هێزەكانى بەرهەمهێنان بگرنەدەست، ئەوا ئەوكات دەیانتوانى بە سودوەرگرتن لەو سەرچاوە و ئیمكاناتە، یەكەمین دەوڵەتى كرێكاریى مێژوو لە هەرەس و لەناوچوونى حەتمى ڕزگاربكەن. ئەم پێشنیارە، بەپێچەوانەى ڕواڵەتەكەیەوە، مەحاڵ نەبوو. ئەوروپا لەو كاتەدا لەناو گڕى ئاگرى هیوا شۆڕشگێڕییەكاندا دەسوتا، لە شارەكانى وەك بەرلین، وارشۆ، ڤیەننا، میونیخ و ڕیگا[پایتەختى لیتوانیا] ئەنجومەنە كرێكارییەكان و نوێنەران(یان ئەنجومەنەكانى) سەربازان دانە بە دانە سەریان دەردەهێنا. هەركە ئەم ڕاپەڕین و شۆڕشانە شكستیان هێنا ئیدى لینین و ترۆتسكى تێگەیشتن كە شۆڕشەكەیان كەوتووەتە داوێكى ترسناكەوە. كێشەكە ئەوە نیە ناتوانرێت بیناى سۆسالیزم لە وڵاتە هەژارەكانەوە دەست پێ بكرێت، بەڵكو ئەوەیە كە بەبێ سەرچاوە و ئیمكاناتى دارایى، ڕەنگە سۆسیالیزم لەم وڵاتانەدا بگۆڕدرێت بۆ كاریكاتێرێكى دەعبائاساى سۆسیالیزم كە لەژێر ناوی ستالینیزمدا دەیناسین. شۆڕشى بەلشەفیكەكان زۆر بەزوویى خۆیان، نەك تەنیا لە گەمارۆى سوپا ئیمپریالیستییەكانى ڕۆژئاوادا، بەڵكو لەبەردەم هەڕەشەى هێزە دژەشۆڕشەكان و قاتوقڕیى ناو شارەكان و جەنگێكى خوێناویى ناوخۆییشدا بینیەوە. شۆڕش بە تاقى تەنیا فڕێدرایە ناو ئۆقیانوسێك لە جووتیارى تێكڕا دژبەیەكەوە كە بەهیچ جۆرێك نەیاندەویست بەزۆردارى چەكى زیادەى بەرهەمهێنانەكەى خۆیان تەسلیمى شارە برسییەكان بكەن كە بە هەزار دەردەسەرى بەدەستهاتبوو. بەهۆى لاوازیى ژێرخانى سەرمایەدارییەوە لە ڕووسیاى قەیسەرییدا، ئاستى نزم و كارەساتبارى بەرهەمهێنانى مادى، كەمبوونەوەى بەرچاوى دامودەزگا مەدەنییەكان، چینى كرێكارى بەكۆمەڵكوژراو و لەتوپەتكراو، شۆڕشى جووتیاران و بیرۆكراسییەتێكى هەڵاوساو كە هیچى لە بیرۆكراسیەتى قەیسەر كەمتر نەبوو، هەر لەو سەرەتایەوە شۆڕش ڕووبەڕووی كۆمەڵێك گرفتى توند بووەوە. دواجار بەلشەفیكەكان گەیشتنە ئەو بڕوایەى تاكو خەڵكە برسی و خەمۆك و لەجەنگ ماندووەكەى خۆیان بە زەربى سەرەڕم بێننە ناو پانتایى "مۆدێرنە"وە. زۆرێك لە كرێكارە چالاكەكانى خەباتى سیاسى لە جەنگى ناوخۆییدا كە بە پشتیوانیى ڕۆژئاوا هەڵگیرسابوو، گیانیان لەدەستدا و سەرەنجامیش پێگە كۆمەڵایەتییەكەی حیزبى بەلشەفیك لە جاران زیاتر لەناوچوو. هێشتا شتێكی ئەوتۆ بەسەر ئەم ڕووداوانەدا تێنەپەڕیبوو كە حیزب ئەنجومەنە كرێكارییەكانى زەوتكرد، چالاكیى بڵاوكراوەكان و سیستەمى داوەریى سەربەخۆى قەدەغەكرد، ناڕازییە سیاسییەكان و حیزبە نەیارەكانى سەركوتكرد، دەستكاریى [ئەنجامى] هەڵبژاردنەكانى كرد و پانتایى كارى بەسەربازیكرد. ئەم بەرنامە سەرتاپا دژە سۆسیالیستییە لە پانتاییەكى جەنگى ناوخۆ، برسێتییەكى گشتگیر و دەستدرێژیى هێزە دەرەكییەكاندا پەرەى سەند. ئابوریى ڕووسیا كەوتە ناو قوڕە ڕەشەوە و تانوپۆ كۆمەڵایەتییەكەى لەبەریەك هەڵوەشایەوە. بەپێى تەنزێكى غەمگینانە كە سیفەتی دیارى كۆى سەدەى بیستەم بوو، ئەگەرى هاتنەدیى سۆسیالیزم لەو جێیەدا كە زۆرترین زەروورەتى هەبوو؛ لە هەر جێیەكى تر كەمتر هاتەئاراوە.

مێژوونوسى گەورە «ئایزاك دویچەر»، ئەم بارودۆخە بە زمانپاراوییە بێ وێنە هەمیشەییەكەى خۆیەوە وەها وەسفدەكات: «بارودۆخى ڕووسیا لەو كاتەدا ئەوەى دەردەخست كە یەكەمین و تائێستاش تاكە هەوڵ بۆ بنیاتنانى سۆسیالیزم دەبوو لە خراپترین بارودۆخى مومكیندا ڕوویبدایە، ئەویش بەبێ سودمەندبوون لە ئیمتیازەكانى دابەشكردنى كارى هەڵكشاوى نێودەوڵەتى، بەبێ سازكردنی زەمینە لەلایەن نەریتە كەلتورییە كۆن و ئاڵۆزەكانەوە، لە ژینگەیەكى ئالودە بە هەژارى و دواكەوتوویى و پێنەگەیشتوویى ماتریاڵى و كەلتوریى وەها حەپەسێنەردا كە شكستی بە سۆسیالیزم هێنا و بەلاڕێیدا برد"[4]. ئەم مەسەلەیە بوێری دەبەخشێتە ڕەخنەگرە سەرسەختەكانى ماركسیزم تاكو بانگەشەى ئەوە بكەن كە ئەسڵەن پێویست بەم قسانە ناكات، گوایا ماركسیزم بە هەر جۆرێك بێت قوتابخانەیەكە و لەسەر دەسەڵاتخوازى و ملهوڕى بنیاتنراوە. بەپێى ئەم ئەرگۆمێنتە، گەر (گوێى شه‌يتان كه‌ڕ بێت!) سبەى ماركسیزم جڵەوى شتەكان لە دەوروبەرى لەندەندا بگرێتە دەست ئەوا لە ماوەى كەمتر لە هەفتەیەكدا لە شارێكى وەك دوركینگ(لە باشورى لەندەن)دا ئۆردوگاى زۆرەملێ درووستدەكرێت.

وەك دەیبینین ماركس خۆى ڕەخنەگرى دۆگمابوون، تۆقاندنى سەربازى، سەركوتكردنى سیاسى و بەكارهێنانى ملهوڕانەى دەسەڵاتى دەوڵەت بوو. ئەو لەو بڕوایەدا بوو كە پێویستە نوێنەرە هەڵبژێراوە سیاسییەكان لەئاست داواى ئەو كەسانەدا بن كە هەڵیانبژاردوون و، ڕەخنەى لە سۆسیال دیموكراتەكانى ئەڵمانیاى ئەو سەردەمە دەگرت، ئەویش بەهۆى سیاسەتە دەوڵەتگەراكانیانەوە. هەمیشە پێداگریى لەسەر ئازادیى ڕادەربڕین و ئازادیى مەدەنى دەكرد، لە بەكارهێنانى زۆردارى و ستەم دەترسا لە درووستكردنى چینى پرۆلیتاریاى شارنشیندا(بەنیسبەت ئەوەوە لە ئینگلتەرا، نەك ڕووسیا)، هەروەها پێشى وابوو  خاوەندارێتیى هاوبەش و سۆسیالیستى لە دەرەوەی شارەكاندا پرۆسەیەكى خۆویستانە بێت نەك زۆرەملێیانە. سەرەڕاى ئەمانەش، ماركس بەباشى ئاگای لەوە بوو كە سۆسیالیزم ناتوانێت لە وڵاتە هەژار و نەدارەكاندا گەشەبكات، گەر لە ژیاندا بمایە ئەوا بەباشى لەوە تێدەگەیشت شۆڕشەكەى ڕووسیا لە چ ڕوویەكەوە شكستیهێنا.