نوكتەیەكی كۆنی خۆشی سۆڤیەتی هەیە دەربارەی ڕادیۆ یەریڤان: یەكێك لە گوێگرەكان تەلەفۆن بۆ ڕادیۆكە دەكات و دەپرسێت: «ئەوە ڕاستە كە ڕۆبینڤیچ[“كەسایەتییەكە لە مەلانەسرەدین دەچێت”] لە پێشبڕكێی یانسیبدا سەیارەیەكی نوێی بۆ دەرچووە؟». ڕادیۆكەش بەم جۆرە وەڵامیدەداتەوە: «بەڵێ لەبنەڕەتدا وایە، بەڵام سەیارەیەكی نوێ نەبوو پاسكیلێكی كۆن بوو، ئەویش بۆی دەرنەچوو بەڵكو لێیان دزی». ئایا هەمان شت ڕێك سەبارەت بە چارەنووسی ئێستای تیۆر و تەعلیماتەكانی ماركس، پاش 200ساڵ لە لەدایكبوونی، هەر ڕاست دەرناچێت؟

ڕێبدەن با لە ڕادیۆ یەریڤان بپرسین: «ئاخۆ ئەمڕۆش ماركس هەر بەكەڵك دێت؟». دەتوانین مەزەنەی وەڵامەكە بكەین: «بەڵێ لەبنەڕەتدا وایە، ماركس بەشێوەیەكی سەیر و سەرنجڕاكێش وەسفی سەمای شێتانەی دینامیكیەتی سەرمایەداری دەكات، سەمایەك كە ئەمڕۆ گەیشتووە بە ترۆپكی خۆی، واتە زیاد لە سەدە و نیوێك پاش وەسفە سەرنجراكێشەكەی كاتی ماركس خۆی»...جیراڵد كۆهن [فەیلەسوفی سیاسیی ماركسی]، چوار تایبەتمەندیی چەمكە كلاسیكییە ماركسییەكە سەبارەت بە چینی كرێكار دەژمێرێت: 1) زۆرینەی كۆمەڵگا پێكدێنێت 2) سەروەت و سامانی كۆمەڵگا بەرهەمدێنێت 3) ئەندامەكانی ئەم چینە، چەوساوەكانی كۆمەڵگا پێكدێنێت 4) ئەندامەكانی، دەسكورتانی كۆمەڵگا پێكدێنێت. كاتێك ئەم چوار تایبەتمەندییە پێكەوە كۆدەبنەوە، دوو تایبەتمەندیی تریان لێدەكەوێتەوە: 5) چینی كرێكار لە شۆڕشدا، هیچی نیە لەدەستی بدات. 6) چینی كرێكار دەتوانێت بچێتە ناو پرۆسەی وەرچەرخانی شۆڕشگێڕانەی كۆمەڵگاوە[1]. ئەمڕۆ چینی كرێكار هەڵگری هیچكام لە چوار تایبەتمەندییەكەی سەرەتا نیە، بۆیە تایبەتمەندییەكانی خاڵی 5 و 6 نایەتەدی. (تەنانەت گەر ئەمڕۆ هەندێك بەشی كۆمەڵگا هەڵگری هەندێك لە تایبەتمەندییەكانی سەرەوە بن ئەوا ئەم تایبەتمەندییانە لە یەك بریكار[2]ـی سیاسییدا كۆنابێتەوە، چیتر خەڵكە دەسكورتەكەی كۆمەڵگا كرێكار نین، و هتد).

بنبەستە مێژووییەكەی ماركسیزم تەنیا لەو ڕاستییەوە سەرچاوەناگرێت كە چاوی بڕیوەتە قەیرانی كۆتایی سەرمایەداری، و ناتوانێت لەوە تێبگات كە چۆن سەرمایەداری لە هەر قەیرانێكدا بە هێزێكی زیاترەوە دێتەدەرێ. لە پەیكەری ماركسیزمی كلاسیكدا، هەڵەیەكی تراژیدییتر لەئارادایە كە ۆڵفانگ شتریك بە باشترین شێوە وەسفیكردووە: ماركسیزم سەبارەت بە «قەیرانی كۆتایی»ـی سەرمایەداری ڕاستی دەكرد، ئەمڕۆ بەئاشكرا دیارە كە كەوتووینەتە ناو قەیرانەكەوە؛ بەڵام مەسەلەكە هەر ئەوەیە كە ئەم قەیرانە پرۆسەیەكی دوورودرێژی لەناوچوون و هەڵوەشانەوەیە كە هیچ ئاوفهیبۆنگ[3]ێكی هیگڵیی ئاسان و بەرچاوی لەخۆیدا هەڵنەگرتووە؛ هیچ بكەر و بریكارێكی سیاسی بوونی نیە تاكو وەرچەرخانێكی ئەرێنی و پۆزەتیڤ لەم هەڵوەشانەوەیە درووستبكات و بیپەڕێنێتەوە بۆ قۆناغێكی باڵاتری ڕێكخستنی كۆمەڵایەتی:

 

«ئەوەی كە سەرمایەداری وەك سەردەمێكی مێژوویی تەنیا ئەوكاتە كۆتاییدێت كە كۆمەڵگایەكی تازەتر و باشتر لەبەردەستدا بێت، و سوبێكتێكی شۆڕشگێڕی ئامادەباشیشمان هەبێت تاكو ئەم جۆرە كۆمەڵگایە بۆ پێشكەوتنی بنیادەم بێنێتەدی: كە ئەمەش دەمارگیرییەكی ماركسیستییە، یان باشترە بڵێین مۆدێرنیستی. ئەم پێشگریمانەیە جۆرێك لە كۆنترۆڵی سیاسیی دەوێت بەسەر چارەنووسی هاوبەشماندا كە بە وێرانكردنی بریكارێتیی دەستەجەمعی و لەناوچوونی ئومێد بەم بریكارێتییە، لە شۆڕشی جیهانیی نیولیبراڵدا ناتوانین خەویشی پێوە ببینین[4]».

 

ماركس كۆمەڵگایەكی لەبەرچاو بوو كە هێدی هێدی لە قەیرانی كۆتایی خۆی نزیكدەبێتەوە، دۆخێك كە ئاڵۆزیی ژیانی كۆمەڵایەتی سادەوساكاردەبێتەوە بۆ یەك دوژمنایەتی و ئەنتاگۆنیزمی گەورە لەنێوان سەرمایەدارەكان و زۆرینەیەكی پرۆلیتارییدا. بەڵام گەر چاوێكی خێرا بە شۆڕشە كۆمۆنیستییەكانی سەدەی بیستدا بخشێنین ئەوا ئەوە ڕووندەبێتەوە كە هەرگیز ئەم ئەنتاگۆنیزمە سادەیە ڕووینەدا: بزووتنەوە ڕادیكاڵە كۆمۆنیستییەكان هەمیشە خۆیان لە كەمینەیەكی پێشەنگدا قەتیسدەكرد و بۆ ئەوەشی هەژموونی سیاسی بەدەستبێنن دەبوو ئۆقرەبگرن تاكو قەیرانێك(یان عادەتەن جەنگێك) دێتەپێشەوە، قەیرانێك كە هەل و هیوایەكی چكۆلەی تیا بێت. لەم ساتانەدا، دەستەیەكی ڕەسەنی پێشەنگ دەتوانێت هەلەكە بقۆزێتەوە و خەڵك سازوئامادەبكات(گەرچی زۆرینەش نەبن) و جڵەوبگرێتەدەست. كۆمۆنیستەكان لەم ڕووەوە زۆر نادۆگما و «نا-دەمارگیر» بوون و ئامادەباش بوون تاكو وەك مشەخۆر [و دەرفەتخۆر] بلكێن بە مەسەلەیەكی تردا [كە ڕاستەوخۆ سەر بە ئایدیای كۆمۆنیستی نەبێت]: بۆنمونە مەسەلەی ئاشتی و زەوی و زار لە ڕووسیا، ئازادیی نەتەوەیی و یەكێتی دژی فەساد لە چین...ئەوان زۆرباش ئەوەیان دەزانی كە درەنگ بێت یان زوو مەسەلەی سازوئامادەكردنی خەڵك كۆتاییدێت، و بەوریاییەوە دامودەزگاكانی دەوڵەتیان ئامادەدەكرد تا لەو ساتەدا بیانخەنە سەر دەسەڵات. (لەبەرامبەردا لە شۆڕشی ئۆكتۆبەردا ڕاشكاوانە جووتیارەكانیان بە هاوپەیمانی دووەمی خۆیان دەزانی، تەنانەت شۆڕشی چین وا خۆی دەرنەخست كە شۆڕشێكی پرۆلیتارییە: ڕاستەوخۆ جووتیارانی بە بنچینەی شۆڕشەكەی دەزانی).

كێشەكەی ماركسیزمی خۆرئاوایی(تەنانەت خودی ماركسیزمیش) بریتییە لە غیابی سوبێكتی شۆڕشگێڕانە: ئەوە چۆنە كە چینی كرێكار ناتوانێت لە چینێكی لە-خۆدا(in-itself)ـەوە وەرچەرخێت بۆ چینێكی تەواو بۆ-خۆ(for-itself) و خۆی لە بریكارێكی شۆڕشگێڕانەدا پێكبێنێت؟[5] ئەم كێشەیە، هۆكاری وجودیی سەرەكیی گەڕانەوەیە بۆ دەروونشیكاری. دەروونشیكاری ڕێك لەبەر ئەو هۆكارە بانگهێشتكرا تا ئەو میكانیزمە لیبیدۆییە ناخودئاگاییە ڕوونبكاتەوە كە دەبێتە ڕێگر لەبەردەم سەرهەڵدانی ئەو هۆشیارییە چینایەتییەدا كە لە هەناوی (ڕەوشی كۆمەڵایەتی)ـی چینی كرێكار خۆیدا هەڵكۆڵراوە. بەم جۆرە، حەقیقەتی شیكردنەوەی كۆمەڵایەتی/ئابوریی ماركسی پارێزرا، هیچ هۆكار و بیانوویەك لەئارادا نەبوو بواربكەینەوە بۆ تیۆرە "ڕیڤیزیۆنیستییەكان" دەربارەی سەرهەڵدانی چینەكانی ناوەڕاست و ئەم جۆرە قسانە. ڕێك لەبەر ئەم هۆیە، بەبەردەوامی ماركسیزمی خۆرئاوایی بەدوای ئەكتەرێكی كۆمەڵایەتیی جیاوازدا دەگەڕا كە دەیانتوانی ڕۆڵی بریكارێكی شۆڕشگێڕانە بگێڕن و ئەكتەرێكی جێگرەوەی چینی كرێكار بن كە وەزعێكی باشی نەبوو: بریكارگەلی وەك جووتیارانی جیهانی سێیەم، خوێندكاران و ڕۆشنبیران، پەراوێزنشینە دەركراوەكان...دوایین نوسخەی ئەم بیرۆكەیە پەیوەستە بە پەنابەرانەوە: گوایا لێشاوی ژمارەیەكی زۆری پەنابەران دەتوانێت گیان بكاتەوە بە بەر چەپی ڕادیكاڵی ئەوروپییدا. ئەم هێڵە فیكرییەش بەتەواوی قێزەونە. بەدەر لەوەی گەشەیەكی وەها دەبێتەهۆی زۆربوونێكی بێڕادەی توندوتیژی و دڕندەیی دژی پەنابەران، دیوە تەواو شێتانەكەی ئەم بیرۆكەیە بریتییە لە تەرحكردنی ئەوەی كە ئەو درزە پڕبكاتەوە كە لە غیابی پرۆلیتاریاوە سەرچاوەیگرتووە، ئەویش بەهۆی هێنانیەوە لە دەرەوەوە. بەجۆرێك كە بریكارێكی شۆڕشگێڕ بخەینەجێی و شۆڕش لە دەرەوەوە هاوردەبكەین.

شكستی چینی كرێكار وەك سوبێكتێكی شۆڕشگێڕ، پێشوەخت لە كرۆكی شۆڕشی بەلشەفیكیی ئۆكتۆبەردا هەبوو. هونەرەكەی لینین، دۆزینەوەی «پۆتانشێڵی تووڕەیی»(كە زاراوەیەكی سڵۆتەردایكە) بوو لە جووتیارە نائومێدەكاندا. شۆڕشی ئۆكتۆبەر سەركەوت چونكە درووشمی «نان و زەویوزار» ڕووی لە زۆرینەی زۆری جووتیاران بوو، و چركەساتە كورتەكەی ناڕەزاییە ڕیشەییەكەی ئەوانی دەقۆستەوە. لینین بەر لە دەیەیەك بیری لەمانە كردبووەوە و هەر لەبەر ئەمەش لە ڕوانگەی سەركەوتنی ڕیفۆرمی زەویوزاری پیوتەر ستۆلپین["906-1911"] تۆقيبوو، ئامانج لەم ڕیفۆرمە درووستكردنی چینێكی نوێ و بەهێز بوو لە جووتیارە سەربەخۆكان. لینین نوسیی، گەر ڕیفۆرمەكەی ستۆلپین سەربگرێت ئەوا دەرفەتی شۆڕش بۆ چەند دەیەیەك لەدەستدەچێت. هەموو شۆڕشە سەركەوتووە سۆسیالیستییەكان ئەم مۆدێلەیان پەیڕەوكردووە؛ واتە لە ڕەوشێكی هێجگار قەیراناوییدا هەلەكەیان قۆستووەتەوە و ڕزگاریی نەتەوەیی و «سەرمایەكانی تووڕەیی»یان بۆ خۆیان قۆرخكردووە. لێرەدا شوێنكەوتەیەكی سەرسەخت كە دەشێت پشتی بە لۆژیكی هەژموونی سیاسی بەستبێت دەڵێت، ئەمە لۆژیكی زۆر«ئاسایی» شۆڕشە" بەدەقیقی و تەنهاش لەڕێگەی زنجیرەیەك هاوبەهایی ناو داوا زۆرەكانەوە كە هەمیشە لەبناغەوە شتێكی ڕێكەوتن و بەستراونەتەوە بە كۆمەڵێك هەلومەرجی تایبەت و تەنانەت تاقانەشەوە، دەگەینە سەر «كۆمەڵانی قەیرانباری خەڵك[6]. شۆڕش هەرگیز لەو كاتەدا ڕوونادات كە هەموو ئەنتاگۆنیزمەكان(دوژمنایەتییەكان) لەناو ئەنتاگۆنیزمێكی گەورەدا بتوێتەوە، بەڵكو ئەو كاتە ڕوودەدات كە ئەم ئەنتاگۆنیزمانە یەكبگرن و هێزی خۆیان تێهەڵكێشی یەكتر بكەن.

مەسەلەكە هەر ئەوە نیە كە شۆڕش چیتر شەمەندەفەری مێژوو ناباتە پێشەوە و یاساكانی مێژوو پەیڕەوناكات، چونكە تەنیا یەك ["مێژووی گەورە"]مان نیە، چونكە مێژوو ڕەوت و پرۆسەیەكی ڕێكەوت و كراوەیە. مەسەلەكە شتێكی ترە: وەك بڵێی یاسایەكی گەورەی مێژوویەكی گەورە بوونی هەبووە، جۆرێك هێڵی سەرەكیی كەمتازۆر ئاشكرا و زاڵ بەسەر گەشەی مێژووییدا، و وەك بڵێی شۆڕش تەنیا لەنێوان درز و كەلێنەكانیدا ڕوودەدات، «بەپێچەوانەی شەپۆلی ڕووبارەكەوە». لەسەر شۆڕشگێڕەكان پێویستە دان بە خۆیاندا بگرن تاكو كاتی(كە عادەتەن زۆر كورتە) بەدكاركردنی ئاشكرا یان هەڵوەشانەوەی سیستەمەكە دەگات، هەلە بچوك و ڕاگوزەرەكە بقۆزنەوە و دەسەڵات بگرنەدەست كە بە مانایەك لە ماناكان بەسەر شەقامەوەیە و دەسەڵاتی خۆیان قایم بكەن و هەندێ دامودەزگای سەركوتكەر درووستبكەن و هتد. بەجۆرێك كە هەركات ساتی وڕی و پشێوییەكە كۆتاییهات و زۆرینەی خەڵك بێداربوونەوە و لە بارودۆخە نوێیەكە نائومێد بوون، و بەحوكمی قایمكردنی سەنگەر و ژێرپێی خۆیان نەتوانن لێی دەربازببن و تازە كار لە كار ترازابێت.

هەمیشە كۆمۆنیستەكان بەوریاییەوە حیسابیان بۆ ئەوە كردووە كە چ دەمێك دەست لە سازوئامادەكردنی خەڵك هەڵبگرن. وەرن با حاڵەتی شۆڕشی كەلتوری لە چین بە نمونە بێنینەوە، كە هەندێك ڕەگەزی یۆتۆپیایەكی بەدیهاتووی تیابوو. ڕێك بەر لە كۆتایی شۆڕشەكە، بەر لەوەی ماوتسی تۆنگ ڕێ لە ورووژانی خەڵك بگرێت(چونكە ئیدی گەیشتبووە مەرامی خۆی كە بریتی بوو لە: سەقامگیركردنەوە و بنیاتنانەوەی دەسەڵات و دەربازبوون لە ڕكەبەرایەتیی نێوان ئەندامە باڵاكانی نۆمینكلاتۆرا) ئێمە «كۆمۆنەی شەنگەهای» دەبینین: یەك ملیۆن كرێكار كە درووشمەكانی دەوڵەتیان بەجدی وەرگرتووە داوای هەڵوەشانەوەی دەوڵەت و تەنانەت حیزبی كۆمۆنیستیش دەكەن و ڕێكخستنێكی ڕاستەوخۆ و هاوبەشانەی كۆمەڵگاشیان دەوێت. ئەمە خۆی خاڵێكی مانادارە كە ماو لەم خاڵەدا فەرماندەكات سوپا دەستوەرداتە دۆخەكە و نەزم و سەقامگیری بگەڕێنێتەوە.

پارادۆكسەكە لێرەدایە: ئەو سەركردەیەی كە سواری شەپۆلە جڵەونەكراوەكە دەبێت، هەوڵدەدات ئەوپەڕی دەسەڵاتی تاكەكەسیی خۆی بەسەریدا بەكاربێنێت- بەیەكداچوونی ئەوپەڕی دیكتاتۆریەت و ئەوپەڕی ڕزگاریی كۆمەڵانی خەڵك. بۆیە دەبێت وەڵامێكی تەواو دیالەكتیكی دەرهەق بەو پرسیارە بدەینەوە كە ئایا ڕەخنەی ماركس لە ئابوریی سیاسی لە سەردەمی سەرمایەداریی جیهانییدا هێشتاش هەر گونجاوە؟: نەك هەر ڕەخنەی ماركس لە ئابوریی سیاسی، تەرحە گشتییەكەشی سەبارەت بە دینامیكیەتی سەرمایەداری، هێشتاش بەتەواوی ئیشی خۆی دەكات و لەگەڵ ئێستادا گونجاوە بەڵكو دەبێت هەنگاوێك زیاتر بڕۆینە پێشەوە و بڵێین، ئەوە تەنیا ئەمڕۆیە كە لەگەڵ زاڵبوونی سەرمایەداریی جیهانییدا، بەپێی دەربڕینە هیگڵییە، واقیع گەیشتووە بە چەمكەكەی خۆیدا [واتە گەیشتووە بە واقیعدا]. بەڵام وەرچەرخانێكی دیالەكتیكیی ڕاستەقینە لێرەدا دێتەناوەوە: ڕێك دەبێت لەم ساتەوەختی كردەكیبوونەوە تەواوەتییەدا كەموكورتییەكان دەربكەون؛ ساتەوەختی سەركەوتن ساتەوەختی شكستیشە. پاش زاڵبوون بەسەر ڕێگرییە دەرەكییەكاندا، هەڕەشەیەكی نوێ لەناوەوە دێتەدەرێ و ئاماژە بۆ نایەكانگیرییەكی ناونشین دەكات. كاتێك واقیع بەتەواوی دەگات بە چەمكی واقیع خۆیدا، ئەوا دەبێت خودی ئەو چەمكە گۆڕانی بەسەردا بێت. پارادۆكسە ڕاستەقینە دیالەكتیكییەكە لێرەدایە: ماركس بەتەواوی بەهەڵەدا نەچووبوو، بەشێوەیەكی سەرەكی ڕاستی دەكرد، بەڵام لەوە حەرفییتر و دەقاودەقتر كە خۆی چاوەڕێی دەكرد.

كەواتە ئەنجامگیرییەكەمان چیە؟ ئاخۆ دەبێت دەقەكانی ماركس وەك كۆمەڵێك دۆكیۆمێنتی سەرنجڕاكێشی ڕابردوو سەیربكەین و هیچی تر؟ بەپێی پارادۆكسێكی دیالەكتیكی، خودی بنبەست و شكستەكانی كۆمۆنیزم لە سەدەی بیستدا، ئەو بنبەستانەی كە بەئاشكرا ڕیشەیان دەچێتەوە سەر كەموكورتیی تێڕوانینی ماركس، هاوكات بەڵگە و شایەتییەكە بۆ كردەكیبوونەوەی كۆمۆنیزم [و ئەوەی كە كۆمۆنیزم بەو نوقسانییانەوە قابیلی هاتنەدی و كردەكیبوونەوەیە]. ڕێگەچارە كلاسیكییە ماركسییەكە شكستیهێنا، بەڵام كێشەكە هەر ماوەتەوە. كۆمۆنیزم ئێستا ناوی چارەسەرێك نیە بەڵكو ناوی كێشەیەكە؛ كێشەی شتە هاوبەشەكان لە هەموو ڕەهەندەكانیدا: كێشەی شتە هاوبەشە سرووشتییەكان وەك جەوهەر و بژێویی ژیانمان، كێشەی شتە هاوبەشە بایۆجیناتییەكانمان، كێشەی شتە هاوبەشە كەلتورییەكانمان("خاوەندارێتیی مەعنەوی")، هەروەها دوایین حاڵەتیان كە لەوانیتر كەمتر گرنگ نیە: شتە هاوبەشەكان وەك فەزای گشتیی مرۆڤ كە ناكرێت كەسی لێ فڕێبدەیتە دەرەوە. ڕێگەچارەكە هەرچی بێت ئەوا دەبێت دەستوپەنجە لەگەڵ ئەم كێشانەدا نەرم بكات.

لە سەردەمانی حكومڕانیی سۆڤیەتدا، وتە بەناوبانگەكەی ماركس كە ڕووەو پۆل لافارگ كردبووی «خۆ دیارە من ماركسی نیم»، بەم جۆرە وەرگێڕدرابوو: «گەر ماركسیزم ئەمەیە، ئەوا من ماركسی نیم». ئەم بەهەڵە وەرگێڕانە، بەتەواوی وەرچەرخانی ماركسیزم پیشاندەدات لە گوتاری زانكۆییدا: لە ماركسیزمەكەی سۆڤیەتدا، تەنانەت ماركس خۆیشی ماركسی بوو، و لەو مەعریفە گشتییەدا بەشداریی دەكرد كە ماركسیزمی پێكدەهێنا. ئەو ڕاستییەی كە ئەو كۆمەڵێك تیۆر و تەعلیماتی خولقاندووە و دواتر بە «ماركسیزم» ناوی دەركردووە، خودی خۆی لە «ماركسیبوون» ناكاتەدەرەوە. بۆیە نكۆڵییەكەی ئەو دەگەڕێتەوە بۆ نوسخەیەكی تایبەتی هەڵەی ماركسیزم كە بەهەڵە خۆی بە «ماركسی» ناوزەد دەكرد. ماركس شتێكی ڕادیكاڵتری مەبەست بوو: درزێك هەیە خودی ماركس(كە پەیوەندییەكی جەوهەریی هەیە بە تەعلیماتەكانی خۆیەوە) جیادەكاتەوە لەو «ماركسی»يانەی كە پەیڕەوكاری ئەم تەعلیماتەن. دەتوانین ئەم درزە لەو نوكتەیەشدا ببینینەوە كە بە نوكتەكەی برایانی ماركس بەناوبانگە: «تۆ لە ئیمانوێل ڕاڤێلی دەچیت- بەڵام من خودی ئیمانوێل ڕاڤێلیم. ئەها كەواتە سەیر نیە ئەوەندە لەو دەچیت!». ئەو كەسەی كە ئیمانوێل ڕاڤێلییە، لە ئیمانوێل ڕاڤێلی ناچێت: بەتەواوی خودی ڕاڤێلییە. بە هەمان شێوە، ماركس خۆی ماركسییەك نیە(ماركسییەك لەنێوان ماركسییەكاندا)؛ ئەو خۆی خاڵێكی مەرجەعییە كە لە دەرەوەی كۆمەڵەی ماركسییەكانەوەیە. ئەوە گەڕانەوەیە بۆ ئەو كە ئەوانیتر دەكاتە ماركسی. ئەمڕۆش تاكەڕێگای بەوەفابوون دەرهەق بە ماركس چیتر ئەوە نیە«ماركسی» بیت، بەڵكو دووبارەكردنەوەی ژێستە بنیاتنەرەكەی ماركسە بەشێوەیەكی نوێ.