«مالیخۆلیا» یان: نەخۆشە ئاساییەكان
وەلید عومەر
مالیخۆلیا(Melancholia )، فیلمێكی كەمتازۆر دەروونشیكارانەیە، و فۆن ترێیە، دەرهێنەری دانیماركی لە ساڵی 2011دا بەرهەمیهێناوە. فيلمەكە دوو بەشە: بەشی یەكەم پیشاندانی ئاهەنگی گواستنەوەی خێزانێكی بۆرژوازییە. بەشی دووەم، پیشاندانی خەمۆكی و كەرتبوونەكانی ناو خێزانە بۆرژوازییەكەیە. جان ئەو كچەیە كە زەواج لەگەڵ پیاوێكی بۆرژوادا دەكات بەناوی "جان". پاش زەواج، جاستین تووشی خەمۆكییەكی قووڵ و هێمن دەبێت. وەك بڵێی شتێكی سەیری لەدەستداوە كە لەسەرووی مێردەكەوەیەتی. هاوشانی مەراسیمەكە، هەسارەیەكی نەناسراو كەم كەم بەرەو زەوی دێت كە سەرەنجام خۆی بە زەوییدا دەكێشێت. تۆزێك بەر لە ڕووداوەكە جاستین و خوشكەكەی(كلێر) و كوڕە بچوكەكەی چاوەڕوانی ئەم كارەساتە دەكەن و وەك سێگۆشەیەك بە جۆرێك لە ڕازیبوونەوە دادەنیشن تاكو كارەساتە ڕوودەدات و دەبنە ژێر كارەساتەكەوە و فیلمەكە و جیهانیش كۆتاییدێت.
چیرۆكی ئەم جۆرە فیلمانە لە ڕواڵەتدا سادە و تڕۆهاتە، بەڵام لەڕووی سیمبوڵییەوە جێی سەرنجە. مالیخۆلیا كە ناونیشانی فیلمەكەشە، چەمكێكی دەروونشیكارییە و تەنانەت فرۆید وتارێكی درێژی هەیە بەناوی (مالیخۆلیا و ماتەم)ـەوە. لە سادەترین پێناسەدا، مالیخۆایل ئەو دۆخە زەینی و دەروونییەیە كە پاش لەدەستدانی بشتێكی كاریگەر لە ژیانیدا، مرۆڤی تێدەكەوێت و تووشی خەمۆكی و بەتاڵییەكی دەروونیی دەكات. لە مالیخۆلیادا، ڕایەڵەی مرۆڤ بە دەرەوەی خۆیەوە دەپچڕێت. گەرچی مرۆڤ بەشێوەیەكی ئاگایانە كەسێك یان شتێكی لەدەستداوە، بەڵام لە نەست و ناخودئاگادا ئەم شتە زۆر ڕوون نیە و زۆرجار گەورەتر دەردەكەوێت. بەپێچەوانەی ماتەمەوە كە بابەتێكی ڕوونت لەدەستداوە و قەبارەكەی هەڵناكشێت بۆ قەبارەیەكی خەیاڵی و تەمومژاوی. فرۆید خۆی جیاوازییەكی سەرنجڕاكێش دەكات لەنێوان ماتەم و مالیخۆلیادا: لە ماتەمدا جیهان تووشی هەژارى و لەدەستدان بووە و شتێكی تیا كەمبووەتەوە، بەڵام لە مالیخۆلیادا خودی سوبیكتەكە و مرۆڤەكە تووشی هەژاری و هیچی هاتووە و هەست بە بێبایەخیی خۆی دەكات.
ڕەنگە هەڵە نەبین گەر بڵێین هەڵبژاردنی چوارساڵەی پارلەمانی، وەك ئۆبێكتێكی سیاسی، جۆرێكە لە مالیخۆلیا. واتە جۆرێكە لە لەدەستدان.هەڵبژاردن پاش خۆی تا چوار ساڵی تر سستی و خەمۆكی جێدەهێڵێت. هێزی بایكۆت، هێزێكی سیمبوڵییە و كاریگەریی خێرای نیە. وەك بڵێی، هەر كەسێكی بایكۆتكار وەك مرۆڤێكی مالیخۆلی دەچێتە ناو تەنهاییە سیاسییەكەی خۆیەوە و بەرامبەر بە دونیا هیچی پێ ناكرێت و شتێكی لەدەستداوە كە لە خودی ئەو شتە گەورەترە(شتێكی هاوشێوەی پەیكەەر/تابلۆكەی ڕۆن مویك كە مرۆڤێكی زل و شل بەدەستەوەسانەوە لە سوچێكدا بەغەمگینییەوە دانیشتووە). لە ئایدۆلۆژیادا نمونەی مالیخۆلی زۆرن، بۆنمونە: ئەو كۆمۆنیستە ڕاستەقینانەی كە پاش ڕووخانی كۆمۆنیزم تووشی بێدەنگییەكی درێژخایەن هاتن و مێژووی كۆمۆنیزمیان وەك بابەت و ئۆبێكتێكی دەروونی لەدەستدابوو. ئەمڕۆش پاش مەجازیبوونەوەی كەمەكەمەی ژیان، جاروبار مرۆڤ هەلوەستەیەك دەكات و هەستدەكات لە "كاتێكی كەم"دا "تەمەنێكی زۆر"ـی لەدەستداوە، چونكە شتەكان خێرا و بێ بەرەكەت بوونەتەوە(بەپێی كڵێشە باوەكان، ژن زیاتر تووشی ئەم هەستە مالیخۆلییە دەبێت چونكە ژن بەردەوام پێی وایە تەمەنی لەدەستچووە).
فۆن ترێیە، كە دەرهێنەری فیلمەكەیە و كەسایەتییەكی كەمێك جیاوازی هەیە لە دیمانەیەكدا دەڵێت: «...كەسانی تووشبوو بە مالیخۆلیا لە كاتی ڕوودانی كارەساتدا، بەشێوەیەكی زۆر لۆجیكی مامەڵە دەكەن، چونكە پێشتر ئەم دۆخەیان ئەزموونكردووە». دیارە ئەم ئاساییبوونەوەیە بەرەنجامی ژیانێكی ناتەندرووستە و ژیانە كۆمەڵایەتییەكەی ئەمڕۆ بۆ خەڵكی درووستكردووە. مالیخۆلیا هەمیشە یەك ناوەڕۆكی نیە و دەكرێت لەم فۆرمە پاتاڵە دەربكرێت. بۆ تێگەیشتن لەم بۆچوونەی دەتوانین نمونەیەكی كەمێك مەحاڵ بێنینەوە: لە روانگەی كۆمۆنیزمەوە، دەبێت پارە لە ژیانی مرۆڤەكاندا لەناوبچێت و هاوكێشەی (پارە ـ كاڵا ــ پارە) نەمێنێت. بەڵام لەمڕۆدا وەها لە فەنتازیای مرۆڤ كراوە كە پارە ئەوكات نامێنێت كە دونیا كۆتاییبێت: لە فیلمی من ئەفسانەم(I am legend)دا دیمەنێكی لەم جۆرە هەیە. پاڵەوانی فیلمەكە(دكتۆر ڕۆبێرت نێڤیل) كە پاش ڤایرۆسێكی كوشندە لە شارەكەدا بەتەنیا ماوەتەوە. بەر ژوورێكی پڕ پارە دەكەوێت. لەوێدا بێباكانە بەلای پارەكاندا دەڕوات و وەك بڵێی پارە هیچ بەهایەكی ئاڵوگۆڕی نەماوە.
گەر "ستالین" بمایە، بەدەم پێكێك ڤۆدكاوە دەستێكی بە سمێڵیدا دەهێنا و بە دەربڕینێكی كەمێك "سادەتر"ەوە دەیوت: «فيلمەكە فیلمێكی چینایەتییە. فیلمێكە دەربارەی بێزارییەكانی ناو ژیانی خێزانە بۆرژوازییەكان. ئەوان یەك بابەتیان لەدەستنەداوە لەناو بابەتەكانی تری ژیاندا، بەڵكو كۆی ژیانیان وەك بابەتێك لەدەستداوە. هەر لەبەر ئەمەشە كە تاكەكەسی بۆرژوازی، لەوپەڕی لوتبەرزییدا، هەستێكی خۆبچوكزانیی تیایە».