دەروازەیەك بۆ سلاڤۆی ژیژەك
ئه‌م شه‌رحه سه‌ره‌تاييه و چه‌ند كورته نوسينێكى ژيژه‌ك له‌خواره‌وه ده‌خوێننه‌وه. به‌روارى بڵاوكردنه‌وه‌كانى ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ساڵى 2013 و 2014. لێره‌دا وه‌ك خۆى دايانده‌نێينه‌وه و پێده‌چێت سودێكى بچوكى بۆ خوێنه‌ر هه‌بێت. ده‌ستكارييه‌كى ئه‌وتۆى ناوه‌ڕۆكى ئيشه‌كان و زمانه‌كه‌ى نه‌كراوه و هه‌ر گرفتێكى مانايى و زمانه‌وانى ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ساتى بڵاوبوونه‌وه‌يان.
(نێگه‌تيڤ)
1. نیگایەكی كورت:
سلاڤۆی ژیژەك(لەدایكبووی 1949) یەكێكە لەو دیارترین و كاریگەرترین تیۆریستە كۆمەڵایەتی و كەلتورییانەی كە لە ئەوروپادا و لەم ساڵانەی دواییدا لەڕووی فیكری و تیۆرییەوە پێگەیشتوون. بە نازناوی جیاواز و، زۆرجاریش سەیر و سەمەرەوە ناو براوە:"ڕیسواترین بیریاری ئەم ساڵانەی دوایی"، "دێوەكەی لیوبلیانا[ـی پایتەختی سلۆڤینیا]"، "زیندووكەرەوەی دیوە خرۆشێنەر و شۆڕشگێڕییەكەی قوتابخانەی دەروونشیكاریی لاكان". بەڵام ڕەنگە "گلین دالی" سەرنجڕاكێشترین وەسفی سەبارەت بە ژیژەك خستبێتەڕوو: "ژیژەك جۆرە ڤایرۆسێكی كۆمپیوتەرییە". ڤایرۆسێك كە دەیەوێت سیما ئاسودەكانی ئەو ماترێسە داڕووخێنێت كە ناوی سەرمایەداریی لیبراڵی جیهانییە. ژیژەك وەك فەیلەسوف، درێژەپێدەری جۆرێكە لە نەریتی دیكارتی كە بەهۆی گومانكارییەكی شوێنكەوتە و مەنهەجی(یان سیستەماتیكی)ـەوە پەلاماری بونیادی پێشگریمانەی واقیعە كۆمەڵایەتییەكانی ئەمڕۆ دەدات و لە كایەی بیركردنەوەی كەلاميیدا(تیۆلۆژیا) دەیەوێت بە كۆمەكی ژمارەیەكی زۆر نمونە لە بەرهەمە ئەدەبی و هونەری [و فیكرییەكان]ـەوە تا ڕۆمانە هه‌مه‌پەسەندەكان ئەوە بسەلمێنێت كە لەنێوان دوو هێڵی بووندا(هێڵی ئیلاهیيانە"ئەبەدییەت" و هێڵی واقیعی ئەزموونكراو و بێ‌میدیۆمی خۆماندا) پەیوەندییەكی نەكراوە و نەپچڕاو هەیە. بەم پێیە، بیریارێكی سەرتاپا هیگڵییە. ئەو بە پەیڕەویكردن لە هیگڵ بیرماندەخاتەوە كە "هەرگیز ناتوانین ئەزموونە جەستەییە شەخسییەكان، لە ڕەهەندە بڵند و ترانسێندێنتاڵەكانی ئەزموون جیابكەینەوە". ژیژەك یەكێكە لە ئەندامەكانی قوتابخانەی دەروونشیكاریی لاكانیی سلۆڤینی و، لەگەڵ كەسانێكی وەك میرام بۆزڤیچ و ڕیناتا سالكڵ و میلادن دۆلاردا هاوكارە. ئەو یەكەمین كتێبانەی كە پێگەی ژیژەكیان لە پانتایی تیۆردا جێگیركرد وەك گرنگترین ڕەخنەگری كەلتوریی لاكانی لە جیهاندا، بریتین لە ئۆبێكتی باڵای ئایدۆلۆژیا(1989) خێچ‌ڕوانین(1991). ئۆبێكتی باڵای ئایدۆلۆژیا بریتی بوو لە بنیاتنانەوەی وروژێنەرانەی تیۆری ڕەخنەیی لە ماركسەوە تا ئاڵتۆسێر و، تەوەرە پێكهێنەرەكەشی بریتییە لە خوێندنەوەیەكی دیالەكتیكی بۆ دەروونشیكاریی لاكان. خێچ‌ڕوانین بریتییە لە شەرحێكی تەواوكەر بۆ بنەما و پرەنسیپە سیاسییەكانی پرۆژەی "گەڕانەوە بۆ فرۆید"ـی لاكان كە پێكهاتووە لە ژمارەیەكی زۆر گوتاری تیۆری(گروپخوازی، یونیڤێرساڵی، فیمینیزم، پۆستمۆدێرنیزم) كە ژیژەك بەهۆیانەوە پەردە لەسەر پەیوەندییە سەختە شاراوەكانی هەموو شتێك هەڵدەداتەوە، ئیدی لە ئایدۆلۆژیا و دیموكراسییە لیبراڵەكانەوە بیگرە تا دەگاتە پەیوەندییە سێكسیە لادەرەكان و چیرۆكە پۆلیسییەكان و فیلمە تاوانكاری-پۆلیسییەكان.
ژیژەك لە لیوبلیانای سلۆڤینیا هاتە دونیاوە، كە لە سەردەمی لەدایكبوونی ئەودا بەشێك بوو لە خاكی یۆگۆسلاڤیا. بەم جۆرە، ژیژەك لەو چەند تیۆریستە كەمەی سەردەمی ئێمەیە كە دیاردەی ترسناكی باڵكانیزەكردنیان پڕ بە گیانیان ئەزموون كردووە-واتە دابەشكردنی خوێناوی و پڕ كێشەی وڵاتێك لە ئەنجامی جەنگە ئەتنی و ڕەگەزی و دینییەكانەوە -. ژیژەك دكتۆرای فەلسەفەكەی لە زێدی خۆی وەرگرت و پاشان لە زانكۆی سۆربۆن دەروونشیكاریی خوێند. مامۆستای بەشی خوێندنی باڵای ئەوروپی و توێژەری باڵای دەزگای كۆمەڵناسییە لە زانكۆی لیوبلیانا. هەروەها مامۆستای میوانە لە زانكۆی كۆڵۆمبیا و پرینستۆن و قوتابخانەی نوێی لێكۆڵینەوە كۆمەڵایەتییەكانی نیۆرك، زانكۆی مینەسوتا و زانكۆی میشیگان.
بەشی سەرەكیی ناوبانگی ژیژەك دەگەڕێتەوە بۆ بەكارهێنانی ناوازەی كارەكانی لاكان بۆ خستنەڕووی تەفسیرێكی داهێنەرانە و خوێندنەوەیەكی جیاوازی كەلتوری عەوام(popular). ئەو سەرەڕای تەفسیری دەروونشیكارانەی لاكان، سەبارەت بە زۆر بابەت و ناواخنی تریش هەر دەنوسێت: فەندەمێنتاڵیزم، تۆلێرانس و لێبوردەیی، درووستیی سیاسی(يان سياسه‌تى باو)، جیهانگیری، سوبێكتیڤیتە[سوبێكتایەتی]، مافەكانی مرۆڤ، لینین، ئەفسانە، سایپەرسپەیس، پۆستمۆدێرنیزم، فرەیی كەلتورەكان، داڤید لینچ و ئالفرێد هیچكۆك. ئیشەكەی، تێكەڵەیەكی سەیر و سەرنجڕاكێشە لە هیگڵ و هیچكۆك، سپێنۆزا و چیرۆكی خەیاڵی-زانستی، ماركس و برایانی ماركس(واتە كۆمیدییە بەناوبانگ و پڕ هەوادارە ئەمریكییەكان) و ...هتد. ژیژەك بەشێوەیەكی سەرسوڕهێن، كار و بەرهەمی زۆرە. لە سەرەتای دەیەی 90ـەوە تاكو ئەمڕۆش، ساڵێك نەبووە كە كارێكی تازەی تیا بڵاونەكردبێتەوە لە كایەی كەلتور و تیۆردا: چونكە ئەوانە نازانن چی دەكەن(1991)، هەموو ئەو شتانەی كە هەمیشە دەتانویست دەربارەی لاكان بیزانن(و دەترسان لە هیچكۆكی بپرسن)(1992)، چێژ لە نیشانەی نەخۆشییەكەت وەرگره!(1992)، هه‌ڵكردن لەگەڵ نێگەتیڤ‌دا(1993)، ته‌نينه‌وه‌كانى ژویسانس(1994)، زیادەی لێك‌جیانەبووەوە(1996)، تاعونی فەنتازیاكان(1998)، سوبێكتی ختوكاوی(1999)، موتڵەقی ناسك(2000)، كەس باسی تۆتالیتاریزمی كردووە؟(2001)، ترس لە فرمێسكە ڕاستەقینەكان: كریستۆف كیشڵۆفسكی(2001)، دەربارەی باوەڕ(2001)، دووەمین مەرگی ئۆپێرا(2001)، بەخێربێن بۆ بیابانی ڕیاڵ(2002)، شۆڕش لەبەردەم دەروازەكاندا: ژیژەك دەربارەی لینین-نوسینەكانی 1917(2002)، ئەندامە بێ‌جەستەكان(2003)، بوكەڵە و كورتەڵە(2003)، عێراق: كتریی قەرزكراو(2003)، لێپێچینەوە لە ڕیاڵ(2005)، ئاوارتەی گشتەكی(2006).
لە دەیەی 1990دا، ژیژەك بوو بە كاندیدی سەرۆكایەتیی سلۆڤینیا، بڕیارێكی هەڵاساز كە بەجۆرێك لە جۆرەكان وەستان بوو لەسەر دووڕیانی ئیشی تیۆری و ئیشی سیاسی بە مانای پسپۆڕییانەى وشەكە...لەم ساڵانەی دواییدا، ژیژەك دەستی دایە كارێك كە هەڵا و ئاشوبێكی لە دونیای تیۆری كۆمەڵایەتیدا نایەوە. دەقی كەتەلۆگی كارگەی ئابركرۆمبی و فیچی نوسی(كە بەرهەمهێنەری جلە لە چەرم درووستكراوەكانن...). ژیژەك وتاربێژێكی پڕ جۆش و خرۆش و جوڵەیە كە-وا ناسراوە- هیچ شەرم و ترسی نیە لە خستنەڕووی هەڵاسازترین و مشتومڕئامێزترین باس و گفتوگۆكاندا.
2. تیۆری كۆمەڵایەتیی ژیژەك: كێشەی شوناس
تیۆری كۆمەڵایەتیی ژیژەك، هەوڵێكی تیۆریی ئاڵۆزە لەپێناوی كێشانی وێنەی دۆخ و پێگەی كێشەی سوبێكتیڤیتەی لەسەنتەرداماڵراو[بێ‌سەنتەر]ـى مرۆییدا، ئەویش لە قاڵبی شەرحێكی داهێنەرانەدا بۆ پانتایی سیاسی وەك كایەیەكی تەواو ئیحتیمالی، پارچەپارچە و فرەڕەهەند، كایەیەك كە ناتوانین بچوكترین ئاماژەی زەروورەت و بەردەوامی و جەبری تاكهۆكاريی تيا بدۆزینەوە. ژیژەك بە كۆمەكی لاكان دەستی داوەتە ڕەخنەكردنی ئەو نەریتە فەلسەفییە داخراوانەی كە پێیانوایە و بانگەشەی ئەوە دەكەن گوایا ڕیشەی شوناسە كۆمەڵایەتی و سیاسییەكان لە ناو بەرژەوەندی و پێویستی و ئارەزووە ئۆبێكتیڤەكاندان. بە بڕوای ژیژەك، خولیا و پێویستی و خواستە ئۆبێكتیڤەكانمان، هیچ پەیوەندییەكی پتەو و زەرووریيان بە شوناسە كۆمەڵایەتی و سیاسییەكانیانەوە نیە. بەپێچەوانەی تێڕوانینی زاڵی ئەو نەریتانەوە، درووستبوونی شوناس و هاتنەدیی جۆرەكانی شوناس، پرۆسەیەكی ئیحتیمالی و كتوپڕە كە لە قاڵبی بەشبەشكردنی زمانیيدا ڕوودەدەن، واتە لەڕێگەی بەستنێكی تایبەتەوە كە لە بازنەیەكی ئایدۆلۆژی/زمانيیدا لەنێوان دانەدانەی ڕەگەزەكاندا گەشەدەكات. هەژمونی سیاسی(ڕێبەرایەتی) پرۆسەیەكی گوتارییە كە لە یەك كاتدا شوناسە كۆمەڵایەتی و سیاسییەكان دەخولقێنێت و لە ساتەوەختی خولقاندنی ئەم شوناسانەدا، ئەو بەسنەبوون و نوقسانییە دەشارێتەوە كە لە هەناوی سوبێكتيڤيته‌ى مرۆڤدایە.
لەڕاستیدا، قسەی ژیژەك لەسەر شوناس دەگەڕێتەوە بۆ ئەو جیاكارییەی كە هەندێك تیۆریستی وەك "ئیرنیستۆ لاكلاو" دەیخەنە نێوان شوناس(identity) و شوناسدۆزی(identification)یەوە. شوناس هەمیشە ڕووی لە شتێكە كە دەبێت بدۆزرێتەوە یان بناسرێتەوە و بەشاراوەییش ڕووی لە بوونی زاتێكی سەرەتاییە كە ناسێنەری كەسەكەیە. لە بەرامبەر ئەمەدا، شوناسدۆزی یان"دۆزینەوەی شوناس"، ڕووی لە پرۆسەیەكە كە تیایدا شوناس درووستدەكرێت و دەستنیشاندەكرێت، لێرەدا كێشەكە دۆزینەوە نیە بەڵكو دەستنیشانكردن و بەدەستهێنانی شوناسە. ئەم تێڕوانینە بۆ شوناس، لە بۆچوونەكانی فرۆیدەوە سەرچاوەی گرتووە كە چەمكی "نوقسانیی ڕیشەیی" دەخاتەڕوو. لە بیركردنەوەی فەلسەفی و كۆمەڵایەتیی سەدەی بیستەمدا، بڕوابوون بە شوناسێكی جەوهەری یان خۆبونیاتنەر بەقووڵی كەوتۆتە ژێر پرسیارەوە، چیتر ناتوانین بەسادەیی باس لە شوناسێك بكەین كە ملكەچی جەبری لەدایكبوون یان ئەزموونی ژیانی ناوەكیی كەسەكان بێت. لەلایەكی تریشەوە، لەبەردەم تەنیا پرۆسەیەكدا نین بەڵكو لەبەردەم ژمارەیەكی زۆر پرۆسەی شوناسدۆزیداین كە ئەویش لەگەڵ كۆمەڵێك جەبری نوێی كۆمەڵایەتی و كەلتوری دا ڕووبەڕووماندەكاتەوە. ململانێ لەسەر كێشەی شوناس، بە مانایەك لە ماناكان، بریتییە لە ململانێی فەلسەفی لەنێوان زاتباوەڕی و بونیادباوەڕی دا. لەلایەكەوە، پرسیارگەلێكی لەم جۆرە كە: ئایا شوناسەكان، گەر وەك گریمانەیەك زاتباوەڕی بخەینەلاوە و وای دابنێین شوناس درووستدەكرێت، ئەوا ئەوكات بە دەستی كەسەكان پتەودەكرێت یان لە دەرەوەوە دەسەپێنرێن. بەم پێیە، ژیژەك پەنجە دەخاتە سەر یەكێك لە هەستیارترین كێشەكانی سه‌رده‌مى ئێمە.
بەپێی ئەوەی كە باسمانكرد، دەتوانین سەردەمی پۆستمۆدێرن بە سەردەمی پەلاماردانی سوبێكتی میتافیزیكی و شوناسی ناوەكيی خۆبونیاتنەر دابنێین. زۆرترین هێرش بۆ سەر پەیكەری ئەم سوبێكتە، لەلایەن بیریارە فەڕەنسییەكانەوە بووە كە لە دێڕەكانی دواتردا ئاماژە بۆ بۆچوونەكانیان دەكەین. بەڵام لەم نێوانەدا، ژاك لاكان، پێگەیەكی تاقانە و تایبەتی هەیە. لەلایەكەوە وەك هاوڕای بەهێزی ئەو بیرمەندە فەڕەنسییانە دەردەكەوێت و لەلایەكی تریشەوە، لانیكەم بەپێی خوێندنەوەی ژیژەك بۆ ئەو، بنیاتنەری حەكایەتێكی تازەیە دەربارەی سوبێكتی دیكارتی. لاكان كارەكەی خۆی لەسەر ڕاڤە و تەئویلی ڕادیكاڵی بۆچوونەكانی فرۆید دەباتە پێشەوە، ئەویش لە چوارچێوەی كۆمەڵێك چه‌مك و گوتەزای زمانناسییانەدا. لە هەنگاوی یەكەمدا، سه‌ربه‌خۆيى و ئۆتۆنۆمیی من، یان خودئاگایی مرۆڤی خستە ژێر پرسیارەوە كە بە پێشگریمانەی دەروونشیكاری دادەنرا. ئەویش بەوەی كە ئەم تیۆرە بەهێز و مشتومڕسازەی خۆی دەخاتەڕوو كە خودی مرۆڤ بە شێوەیەكی ڕەمزی درووستدەبێت. لاكان نەخشەیەكی تازەی نەست"ناخودئاگا" دادەڕێژێت كە بەهۆیەوە، یاساكانی پانتایی نەست و ڕێساكانی زمان لەڕاستیدا یەكێكن، وەكچۆن دەتوانین بڵێین نەست بونیادێكی زمانیی هەیە و بە هیچ جۆرێك پانتاییەكی بێ‌یاسا و بێ‌بونیاد نیە، واتە «نەستیش وەكو زمان، بونیادڕێژ دەكرێت». شێوە ڕێگاكەی لاكان، هەر لە بنەڕەتەوە دژ بە بایۆلۆژیا درووستدەبێت و جەخت لەسەر ئەو ڕووكارانە دەكاتەوە كە دەسەڵاتی دەلالەتكاری درووستدەكەن لە ڕەوتی گۆڕان و گەشەی خۆ يان خود(self)دا. لاكان لەو بڕوایەدایە كە درووستبوونی خود بەستراوەتەوە بە چوونەناوەوە بۆ پانتایی خەیاڵی و دواجاریش هاتنەناوەوە بۆ ناو نەزمی ڕەمزی(زمان/كۆمەڵگا/كەلتور). لە پانتایی ڕەمزيیدا، "ئارەزوو" بونیاد و بینایەكی "زمانی" وەردەگرێت.
ئەوەی كە دەربارەی دوولایەنیی پرۆژەكەی لاكان باسمانكرد، بە ڕێگای یەكەم، سەبارەت بە تیۆرە كۆمەڵایەتییەكەی ژیژەكیش هەر ڕاستە. ژیژەك لەلایەكەوە دەكەوێتە تەنیشت بیریارانی پاش-بونیادگەرييەوە، لەلایەكی تریشەوە هەوڵدەدات سوبێكتی یەكگرتوو و یەكپارچە بێبایەخ بكات، بەڵام هاوكات بەقووڵی ڕەخنە لە دیدگاكەشیان دەگرێت، بەتایبەت ئەو تێڕوانینەی كە پێی‌وایە «مانا» بەرهەمی جۆرە گەمەیەكی ناكۆتای جیاوازییە موتڵەقەكانە. پاش-بونیادگەرەكان، جیاوازی دەدەنە پاڵ هەموو گۆشە و سوچە جیاوازەكان و دەیگشتێنن و سەرباری شەڕكردن لەگەڵ میتافیزیكدا، كەچی خۆشیان دەكەونە داوی چەندین جۆر میتافیزیكی پۆستمۆدێرنەوە-ئیدی لە میتافیزیكی ئارەزووەوە بیگرە تا دەگاتە میتافیزیكی دەسەڵات و جیاوازی. بە بڕوای ژیژەك، كەموكورتیی سەرەكیی پاش-بونیاگەرەكان ئەوەیە كە هیچ ئامرازێكی تیۆری یان چەمكايه‌تییان نیە بۆ گەڕان بەدوای ڕەگ و ڕیشەی ئەنجامە زمانییەكان(معلول) لە شوناسی(واتە یەكگرتنەوە لەگەڵ خۆتدا) سوبێكتە قسەكەرەكاندا. لە فیكری پاش-بونیادگەريیدا، سوبێكت تا ئاستی یەكێك لە ئەنجامە درووستبووەكانی پرۆسەی پێش درووستبوونی سوبێكت كورتدەبێتەوە. ئەم پرۆسەیە لە پاش-بونیادگەريیدا لە كۆمەڵێك قاڵبی جیاوازدا شیتەڵ و دابەشدەبێت، لە قاڵبی دەق«دێرێدا»، دەسەڵات «فۆكۆ»، ئارەزوو«دۆڵۆز و گویتاری».
ژاك دێرێدا نكۆڵی لە هەر جۆرە پەیوەندییەكی ڕاستەوخۆ دەكات لەنێوان دال و مەدلولدا و، بەم جۆرە بوونی هەر جۆرە پانتاییەك بۆ مانای نەگۆڕ و موتڵەق دەخاتە ژێر پرسیارەوە و، ئەمەش بەو مانایە دێت كە پانتایی مەدلولەكان سەرتاپا وەهمە. بە بڕوای دێرێدا، نیشانەكان هەمیشە لەڕێگەی دواخستنی بەردەوامی مانا و گەڕاندنەوەیانەوە بۆ نیشانەكانی تر، كاردەكەن و بەم جۆرە دەمانخەنە ناو جۆرە زنجیرەیەكی ناكۆتای "مانا"ـەوە. زمان، بەپێچەوانەی بۆچوونی بونیادگەرەكانەوە، ده‌فرێكى بێ‌كەموكورتى نیە كە هەڵگری مانا بێت. هیچكام لەو كەسانەی كە زمان بەكاردێنن ناتوانن بەفیعلی كۆنترۆڵیان هەبێت بەسەر ڕەوتی بەرهەمهێنانی مانا لەلایەن زمانەوە، جڵەوی ڕەوتی بەرهەمهێنانی مانا هەمیشە لە دەستی بەكارهێنەرانی زمان دەردەچێت. كەشفێكی تر (و گرنگتر)ـی دێرێدا ئەوە بوو كە زمان بەردەوام بەكۆمەكی پرۆسەكانی "وەرگرتن" و "دەركردن-گرد"ـەوە كاردەكات، هەر بەم هۆیەوەیە كە لە زماندا جۆرە"غیاب"ێكی ئەبەدی هەیە و زمان مەیلێكی عادەتئاسای هەیە و لە ڕێگەی بۆشاییەكانی ناو خۆیەوە، خۆی وێراندەكات. كەواتە سوبێكت بەبەردەوامی لە گەرمەی گەمەی نیشانەكاندا بنیات دەنرێتەوە و "خود" بەهۆی دابڕانی ماناكانی زمانەوە هەمیشە پچڕاوە. لە دیدی دێرێداوە، گوتار و خود و، بەگشتی كەلتور بەپێی ماهیەتی خۆیان بەردەوامی و یەكانگیرییان نیە.
ژیل دۆڵۆز و فیلیكس گویتاری بەجۆرێكی تر سەنتەر لە سوبێكت دادەماڵن. ئەم دووانە، سوبێكت دەچوێنن بە "ماشێنێكی ئارەزووكار"، واتە شوێنكەوتە و ملكەچی بێ چەندوچونی "ئارەزوو"ـە، ماشێنێك كە هەر بە زاتی خۆی پارچەپارچەیە. دیدگای ئەوان، تەواو بەپێچەوانەی لاكان و(دێرێدا)ـەوە لەسەر خولگەی بایۆلۆژیا دەسوڕایەوە و لە بۆچوونەكانی نیچەوە سەرچاوەی گرتبوو. دۆڵۆز و گویتاری، "ئارەزوو"یان بە هێزێكی پێش-گوتاری و كورتنەكراوە دەزانی لە ڕەفتاری مرۆڤدا: سوبێكت هیچ نیە جگە لە مەیدانی هێزە ملهوڕ و نەگۆڕاوەكان. بەم پێیە، تیۆری ئەم دووانە(كە دەتوانین بەجۆرێك لە جۆرەكان بە "میتافیزیكی ئارەزوو" ناوی ببەین) بیرخەرەوەی دیدگای لیوتارە لە بەرهەمە سەرەتاییەكانیدا. لیوتار، ئارەزووی مرۆڤی بە بەرهەمی ئەو بۆشایی و درزە دەزانێت كە زمان لە مرۆڤدا درووستیدەكات، ئەویش بە هۆی دەركردنی ئەو شتەوە كە ئارەزوو خوازیارە پێی بگات.
بەتەنیشت ئەم تیۆرانەوە، دەبێت باسی تیۆرە بەهێزەكەی میشێل فۆكۆش بكەین كە بەوپەڕی هێزەوە پەردە لەسەر ڕۆڵی دەسەڵات لادەدات لە درووستكردن و بەرهەمهێنانی سوبێكتدا. فۆكۆ دژ بە هیومانیزم و عەقڵانیەتی ڕۆژئاوایی، سوبێكت لە پرۆسەكانی گوتار و بونیادەكانی دەسەڵاتدا نوقمدەكات. فۆكۆ ئەوە دەخاتەڕوو كە چۆنچۆنی دەسەڵات تێكەڵە بە زاتی ئەو شێوازبەندییە گوتارییە بەده‌زگاييبووه‌ى كە بەتەنیشت سەرهەڵدانی لقە جۆراوجۆرەكانی زانینەوە گەشەیانكردووە. دەسەڵات لە سوڵتەخوازی و فەرمانڕەوایی هەندێكەوە بەسەر ئەوانیتردا كورت و سنوردار نابێتەوە. دەسەڵات دیاردەیەكە كە دەستاودەست دەكات و، تاكەكان بكەر و فاكتەر نین بەڵكو ئەنجامی دەسەڵاتن. بەڵام بەم پێیە، لە تیۆرەكەی فۆكۆدا دەسەڵات دەكەوێتە پێش سوبێكت و شوناسیشەوە.
ئەم گوتارە تیۆرییانە، لە ژێر ناونیشانێكی گشتیی وەك پاش-بونیادگەریدا جێیان دەبێتەوە. ژیژەك لە بەرامبەر هەموو ئەمانەدا، بەرگری لە تەفسیرە لاكانییەكە دەكات دەربارەی "درز" و سوبێكتی بێ‌سەنتەر. لە دیدی ژیژەكەوە، جیاوازییەكە لەو كەمی و بەسنەبوون و نوقسانییەدایە كە سیفەتی بنەڕەتیی ئارەزوون لە سوبێكتدا. لە تیۆرەكەی لاكاندا، تەنیا ئەو كاتە لە بوونی یەكەمین ئۆبێكت و ئایدیاڵی پانتایی خەیاڵی تێدەگەین كە لە دیدی سوبێكتەوە ونبووبێت. لە پانتایی خەیاڵیدا، ئۆبێكتی ئارەزوو لەشێوەی شتێكی ونبوودا ئامادەیی هەیە. بوونێكی نوقسان و ونبووە. ئەم مەحاڵبوونەی دۆزینەوەی ونبووەكە و ئایدیاڵەكە لە قۆناغی دواتردا تووشی لادان دەبێت و شێوەیەكی تر دەگرێتە خۆی و، ئەوەش ئەو كاتەیە كە سوبێكت دێتە ناو پانتایی نواندنەوەی ڕەمزییەوە و تیایدا جیاوازییە زمانییەكان دەسڕێنەوە كە بە بۆچوونی لاكان نەست ڕادەگرێت. لە دیدی ژیژەكەوە، سوبێكتی نوقسانی دەكەوێتە پێش هەموو شێوەیەكی سوبێكتسازی و بەسوبێكتبوونەوە. سوبێكتی نوقسانی، بریتییە لە هەمان "پانتایی خەیاڵی"ـی تاكێتی كە شێوازە جیاوازەكانی سوبێكتسازی هەوڵدەدەن سەركوتی بكەن و پڕی بكەنەوە.
ژیژەك بەپێچەوانەی ئەو تیۆریستانەوە كە سەرچاوەی شەڕ و كێشمەكێشە كۆمەڵایەتییەكان دەبەنەوە سەر ململانێی نێوان "پێگەكانی سوبێكت"، هەوڵدەدات ئەوە پیشانبدات كە چۆنچۆنی "ڕیاڵی لاكانی" هەم سوبێكتيڤيته و هەم پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكانیش لێكده‌پچڕێنێت. ژیژەك بۆ پیشاندانی هێزی ئەم شەڕە هێزبەخش و دامەزرێنەرە، ئاماژە بۆ ئایدۆلۆژییە چینایەتی و ڕه‌گه‌زييه دەكات لە كۆمەڵگای مۆدێرندا. بە بڕوای ئەو، لە گەرمەی ئەم شەڕە ئایدۆلۆژییانەدایە كە سوبێكتەكان هەوڵدەدەن پەیوەندی و لینكێكی كۆمەڵایەتی درووستبكەن كە هەر لە بنەڕەتەوە "مەحاڵ"ـە. ئەم مەحاڵبوونە، بەپێی بۆچوونی "لاكلاو" و "شانتاڵ مۆفە" لە كتێبی گرنگ و ناوداری هەژموون و ستراتیژی سۆسیالیستی(1985)دا، بەرەنجامی ناكۆكی و دژیەكییە بابه‌تى و ئۆبێكتیڤەكان نیە، بەڵكو بەرەنجامی درزێكی بنچینەییە كە پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكان پێكدەهێنێت. لەڕاستیدا، ئەم درزە یەكێكە لە شێوەكانی ناسینەوەی درۆزنانەی ئایدۆلۆژیا، وەكچۆن سوبێكتەكان پێیانوایە هەركە ستەمی سیستەمی سەرمایەداری یان باوكسالاری هەرەس‌بێنێت، شێوەیەكی نوێی ڕێكخراوی كۆمەڵایەتی دادەمەزرێت كە هاتنەدیی تەواوی شوناسێكی ناوەكی یان لەخۆنامۆبوون دەڕەخسێنێت. ڕادیكاڵبوونی هێزە نوستووە مرۆییەكان لەم جۆرە ئایدۆلۆژیایانەدا بەستراوەتەوە بە تێڕوانینی لەناوبردنی تەواوی دوژمنی دەرەكی و وێرانكردنی بەردەوامیەوە، لەم حاڵەتەی ئێستاشدا بە لەناوبردنی "سەرمایەدار" یان "هەواداری بەباڵاترزانینی ڕەگەزی نێر". ئەمە جۆرێكە لە بانگكردنی ئایدۆلۆژییانە كە بەپێی تیۆرەكەی ئاڵتۆسێر، میكانیزمی بەرهەمهێنانی سوبێكتە بە دەستی ئایدۆلۆژیا زاڵەكەی سەر كۆمەڵگا. تاك، ئەو كاتە لە كەوڵی سوبێكتدا گەشەدەكات كە ببێتە جێی بانگكردنی ئایدۆلۆژیا و پشتڕاستیشی بكاتەوە. بەپێی تێڕوانینی لاكلاو و مۆفە، ئایدۆلۆژیا لە سەردەمی خۆماندا ئەوە لە ناو تاكەكاندا تەلقیندەكات كە ئه‌وه ئەویترە ناهێڵێت كەسمان وەك سوبێكتێك توانا مرۆییە ڕاستەقینەكانی خۆمان لە هێزێكی نوستووەوە بكەینە كردە(act). ئەوە ئایدۆلۆژیایە كە ئەمڕۆ یەك بە یەكی سوبێكتەكان بانگدەكات و توانایەكی نەگۆڕ و نەمر دەبەخشێتە ململانێ كۆمەڵایەتییەكان، وەكو ململانێ چینایەتییەكان و ململانێی ژن و پیاو...
بەڵام لە دیدی ژیژەكەوە: ڕاستە كە ئەم ئایدۆلۆژیایانە بەبێ قسەی پێشوەخت مرۆڤەكان لە خۆیان نامۆدەكەن، بەدەر لەمانە پێویستە گوتاری ڕەخنەیی ئاگای لەوە بێت كە ململانێی بنیاتنەر لە نوقسانیی ناوەكیی سوبێكت خۆیەوە سەردەردەهێنێت. لەسەر بنەمای ئەم تێڕوانینە، سیفەتی زەق و نیمچەزاتیی سوبێكت بریتییە لەو ململانێیەی كە لە ڕێگەی داخستنی زاتی و بەسنەبوون و برینداربوونی ناوەكیی سوبێكتەوە دەگوازرێتەوە بۆ پانتایی ڕەمزی(كۆمەڵگا و كەلتور).
لەم ڕوانگە لاكانییەوە، دەتوانین تێبگەین كە بۆچی پۆڵێنبەندیی ئایدۆلۆژی هەرگیز ناتوانێت سیستەمێكی داخراو و خۆژێن بێت كە بەتەواوی لە هەناوی كۆڵەكە گوتاری/ڕەمزییەكاندا بونیادڕێژ كرابێت، هەر سیستەمێكی ئایدۆلۆژی لە ناوكی خۆیدا هەمیشە لە بن و بێخەوە بێ‌سەنتەر و نوقسان و ناكافییە. هیچ پۆڵێنبەندییەكی ئایدۆلۆژیی كامڵ و پتەو بوونی نیە، هەمیشە شتێكی كەمە. ڕوانگەیەكی لەم جۆرە، زەروورەتێكی گرنگی هەیە بۆ شیتەڵكردنی ئایدۆلۆژیا. یەكەم، هاوتای چەمكی "سوبێكتی نوقسانی" تێڕوانینە بۆ ئایدۆلۆژیا وەك خەیاڵخولقینی و فەنتازیایەكی كۆمەڵایەتی، وەك هەوڵێك بۆ "پینەكردن و تەقەڵ لێدان"ـی ئەو درزەی كە لەم نوقسانییەوە درووستبووە. بەم پێیە، كاركردی سەرەكیی ئایدۆلۆژیا بریتییە لە درووستكردنی سیناریۆیەكی فه‌نتازى كە لە ژنان و پیاواندا ئەو وەهمە درووستبكات كە دەتوانن دۆخی تایبەتیی كۆمەڵایەتیی خۆیان بەبێ هیچ درزێك ڕێكبخەن. بەكورتییەكەی: ئایدۆلۆژیا وێنەیەكی ئایدیاڵی و وەهمیی "كۆمەڵگا" دەداتە دەستەوە كە لە واقیعدا بوونی نیە. بە وتەی ژیژەك، "فەنتازیا" لە بنەڕەتدا سیناریۆیەكە پانتاییە بەتاڵە مەحاڵە بونیادییەكە پڕدەكاتەوە، پەردەیەكی نمایشییە كە سەرەوەی چاڵێك دادەپۆشێت".
دووەم، هەوڵدان بۆ تێكدانی نەزمی ئەم پانتاییە خەیاڵییە كۆمەڵایەتییە، بەم پێشەكییە، دەبێت غایەت و ئامانجێكی سیاسی و كۆمەڵایەتی بێت، ئەم جۆرە هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌يه بەشێكە لە ئەركە سەرەكییەكانی ڕەخنەكردنی ئایدۆلۆژیا. ڕەخنەی كۆمەڵایەتی ئەو ئەركەی لەسەرە كە نوقسانیی زاتیی سوبێكت تیۆریزەبكات و ئەو ململانێیە ئاشكرابكات كە سیناریۆی خەیاڵپڵاوانەی ئایدۆلۆژیا پەردەی دەخاتە سەر: ژیژەك ئەم جۆرە ڕەخنەكردنەی ئایدۆلۆژیا ناودەنێت "تێپەڕین لە فەنتازیای كۆمەڵایەتی"، واتە هەڵتەكاندنی بن و بێخی ئەم سیناریۆیە و تێپەڕاندنی.
یەكێك لە نمونەكانی جێگۆڕكێی ململانێی بنەڕەتی لە بەرهەمەكانی ژیژەكدا بریتییە لە دیاردەی دژەجولەكەیی(ئه‌نتى ساميزم). بەپێی بۆچوونەكانی ژیژەك، دژەجولەكەیی لەڕێگەی وەرگرتنی فره‌خه‌سڵه‌تى و فره‌هۆكاريى ڕەمزیـی داله ناجێگيره‌كانه‌وه لە ڕووخساری كەسی جولەكەدا درووستدەبێت: وەرگرتنی فرەهۆكاری(overdetermination)، زاراوەیەكە كە ئاڵتۆسێر بەكاریدەهێنێت بۆ وەسفی كاریگەریی ئەو ناكۆكییانەی كە لە هەر كردەیەكی پێكهێنەری فۆرماسيۆنه كۆمەڵایەتییەكاندا هەیە لەسەر كۆی ئەو فۆرماسيۆنه(formation). هەر فۆرماسيۆنێكى كۆمەڵایەتی لە ڕیزێك كردار و پراكتیزە درووستدەبێت كە هەریەكەیان لە هەناوی خۆیدا كۆمەڵێك ناكۆكیی هەیە"تناقض"، ئەم ناكۆكییانە كاریگەری دەخەنە سەر فۆرماسيۆنى كۆتایی وەك گشتێك"كل"، یان وەك دەوترێت خەسڵەت وەردەگرن و بەپێچەوانەشەوە فۆرماسيۆنى كۆتایی كاریگەری دەخاتە سەر هەر پراكتیزە و ناكۆكییەك. بە بۆچوونی ئاڵتۆسێر، مۆدێلی دەسەڵات"سوڵتە" و ملكەچی، دژبوونەوە و دژنەبوونەوەی ناكۆكییەكان لە بونیادی زاڵی هەر قۆناغێكی مێژووییدا بەم جۆرە دەستنیشاندەكرێت. ململانێی بنەڕەتیی پانتایی كۆمەڵایەتی، كە بونیادی خۆی لە ڕەوتی جێگۆڕكێی نەستەوە وەردەگرێت، سەرلەنوێ بە دەوری هەڕەشەی گریمانەیی و وەهمیی كەسی جولەكەدا پێكدێت و، بەم جۆرە مەحاڵبوونی خودی "كۆمەڵگا" دەشارێتەوە. ئەم جێگۆڕكێ و گواستنەوەیەی ململانێی بنەڕەتی بۆ ڕووخساری جولەكە لە قۆناغەكانی دواتردا بەهۆی ڕەوتێكی لیبیدۆییەوە، كەڵەكە و چڕ دەبێتەوە. لە دیدی ژیژەكەوە، ئەم كەڵەكەبوونانە(واتە چڕبوونەوە و كەڵەكەبوونی هەموو شتە خراپەكان لە ڕووخساری جولەكەدا) لە گۆشە جیاوازەكان و پێچ و پلوچە جۆراوجۆرەكاندا كاردەكات، وەكو ململانێی ئابوری(جولەكە لە كەوڵی مشەخۆرێكی سودخواز و پارەپەرستی كۆمەڵگادا)، ململانێی كۆمەڵایەتی(جولەكە وەكو كەسێك كە لە پاشەملەدا خەریكی پلانڕێژییە بۆ زاڵبوون بەسەر جیهاندا)، ململانێی سێكسی(مەیلی سێكسی لای جولەكە دۆخێكی ئاژەڵی یان فاسدی هەیە) و هتد.
ڕووخساری جولەكە لەو ڕووەوە بۆ ژیژەك گرنگە كە یەكێكە لە حاڵەتە دیاریكراوەكانی پینەكردنی ململانێی كۆمەڵایەتی، كە لە پانتایی ئایدۆلۆژییانەدا ڕوودەدات. جولەكەكان لە مۆدێرنەدا وەكو شتێكی تر یان لەدەرەوەی ئێمەوە دەناسرێن و بەم جۆرە وەك هێزێكی وێرانكەر باسدەكرێن كە گەر نەبوونایە ئەوا كۆمەڵگا دەگەیشتە هارمۆنیەتی تەواو. ژیژەك ئەم هێڵە ئەرگۆمێنتكارییە سەبارەت بە خوێندنەوەی سەرهەڵدانەوەی دژەجولەكەیی پەرەپێدەدات لە ئەوروپای خۆرهەڵاتی دەیەی 1990دا. لێرەدا، بەپێی باسەكەی ژیژەك، ڕقهاتنەوە لە جولەكەكان كە لە كەوڵی پۆپۆلیزمی ناسیۆنالیستیی وڵاتەكانی ئەوروپای خۆرهەڵاتدا دەركەوتۆتەوە، لە ئەزموونی سوبێكتەكاندا وەك جۆرە "دزی"یەكی فەنتازی "ژویسانس" و "چێژ" خۆی دەردەخات، وەك بڵێی كەسێك هەیە و توانای چێژوەرگرتنی لێ دزیوین، ڕووخسارێكی فەنتازی كە چێژەكەمان دەدزێت. بەپێی شیكردنەوەكەی ژیژەك: ئەم ڕفاندنەی چێژ لە خەیاڵی سوبێكتەكاندا، لەو جێگه‌يه‌وه ئازاردەر و بەرگەنەگیراوە كە "مەحاڵبوون"ـی چێژوەرگرتنی پیشانی خودی كەسەكە دەداتەوە، سوبێكت ئەوەی بیردەكەوێتەوە كە مەحاڵە بگاتە دۆخی ژویسانس. بەم شێوەیە، ڕقهاتنەوە لە ئەویتر جۆرە بێزاری و ڕقێكە لە خۆت، بەپێچەوانەی فەن و فێڵی بنچینەیی ئایدۆلۆژیا ڕەگەزپەرستییەكانەوە. بۆیە، ڕووخساری جولەكە بەرجەستەبوونێكی تایبەتی ململانێیەكی بنچینەییە، هەستی شكستهێنان لە بەخۆبووندا، ناكامی لە بەخۆبووندا، هەوڵێك بۆ قەرەبووكردنەوەی ئەو دزییە فەنتازییەی كە سوبێكتەكان دووچاری كەموكورتی و نوقسانی دەكاتەوە.
ژیژەك لە كارە فەلسه‌فییەكانی ئەم دواییەی خۆیدا، بە دوای چەمكی سوبێكتیڤیتەی دیكارتیدا دەچێتەوە، ئەویش بەشێوەیەكی پرسیاروروژێن و سەرنجڕاكێش. بە وتەی ژیژەك، ڕەتكردنەوەی سوبێكتی دیكارتی، تەوەری فەلسەفەی "ڕادیكاڵ"ـە لە سەردەمی خۆماندا. پاش-بونیادگەرەكان و پۆستمۆدێرنەكان و هەڵوەشانەوەگەراكان و فیمینیستەكان: هەموو لەوەدا كۆكن كە پشت له میراتی دیكارت بكه‌ن. بەڵام ژیژەك لەو بڕوایەدایە كە سیاسەتی ڕادیكاڵ پێویستی بە«مانیفێستێكی فەلسەفییە دەربارەی سوبێكتیڤیتەی دیكارتی». ژیژەك لە سەرەتای كتێبی سوبێكتی ختوكاویدا دەنوسێت: «ئامانجەكە گەڕانەوە نیە بۆ ئەو شێوازەی كۆجیتۆكە "من بیردەكەمەوە" كە بەسەر بیركردنەوەی مۆدێرندا زاڵبووە-واتە سوبێكتی بیركەرەوەی خودشەفاف-، بەڵكو ڕووناككردنەوەی ڕوویەكی تر و فەرامۆشكراوێتی، ڕووناك كردنەوەی ناوكی ئەو زیادە نەناسراو و فەرامۆشكراوەی كۆجیتۆكە"من بیردەكەمەوە"ـی دیكارت كە هیچ نزیكایەتییەكی نیە لەگەڵ وێنەی خەیاڵی و ئارامبەخشی خودە شەفافەكەدا». "سوبێكتی ختوكاوی"ـی ژیژەك پەیوەندیی فەلسەفە بە سیاسەتی ڕزگاركەرەوە دەپشكنێت. ئەم كتێبەی ژیژەك گەڕانێكی قووڵە بەناو مێژووی ڕۆشنبیری و {فیكر}دا، گەڕانێك كە ڕەخنەی قەشەنگ و سەرنجڕاكێش لە چەمكە هاوچەرخەكان دەگرێت سەبارەت بە سوبێكت. لە هەوڵدانی هایدگەرەوە بیگرە سەبارەت بە پێچكردنەوە بە دەوری سوبێكتیڤیتەدا و پەلاماردانی كتوپڕ بۆ سەری؛ هەروەها بە نێوانگريی ڕەخنەكردنی سیاسەتی پۆست-ئاڵتۆسێری بیرمەندەكانی وەك ئاتین بالیبار و ئالان بادیۆ و ژاك ڕانسێر تا دەگاتە گریمانەی"كۆمەڵگای ڕیسك"ـی ئەنتۆنی گیدنز و ئۆلریش بیك. ئەم مێژووە وردەی چەمكی سوبێكتیڤیتە لە شەرحە وردەكەی ژیژەكدا وەك قۆناغەكانی تەقینەوەی شیكردنەوەی دەروون خراوەتەڕوو. هاوكات ژیژەك بیر لە زیندووكردنەوەی ئاواتە پڕ جۆشوخرۆش و شاراوەكانی خۆیشی دەكاتەوە سەبارەت بە فەلسەفە.
ژیژەك پێی‌وایە كە لە بارودۆخی پاش مۆدێرنەدا، ئێمه لە فەزایەكی "پۆست-سیاسی"دا دەژین. پۆست‌سیاسەت بە مانای مردنی سیاسەت نیە. بەپێچەوانەوە سیاسەت لە سەردەمی ئێمەدا سەرتاپا {سیاسەتێكی} ئایدۆلۆژییە. ژیژەك پێی‌وایە، سەرباری ڕووخانی كۆمۆنیزم و پەرەسەندنی ئەو وەهمەی كە كۆمەڵگا سەرمایەدارە پێشكەوتووەكان نائایدۆلۆژیین، ئەوا جیهانگیری پرۆسەی فریودەرانە و زیانبەخشانەی داگیركردنى ناوەكیی سوبێكتەكانی خستۆتەگەڕ، پرۆسەیەك كە دزەیكردووه‌تە ناو قوڵایی بوونمان و شاراوەترین سووچە لیبیدیۆییه‌كانمانەوە. بەبڕوای ژیژەك، كەلتوری پۆستمۆدێرن، سست و ژاكاو و مردەڵەیە. بەتەنیشت گۆڕانكارییەكانی تەكنۆلۆژیا و پەیوەندی و كۆمیونیكاسیۆنەوە، ئیدی كاركردی خود و كۆمەڵگا بۆتە دیلی تەقینەوەی نیشانەكان و هێماكان و دەلالەتەكان. لە دیدی ژیژەكەوە، "خود" بە دەوری تەوەری "فیتیش"ـی سستیی سیاسيیدا درووستبووە: «دەزانم ئەو كارەی كە دەیكەم هیچ مانایەكی نیە، بەڵام سەرەڕای ئەمانەش هەر درێژەی پێدەدەم».
3. ژیژەك، لاكان و درووستبوونی سوبێكت
تیۆرەكەی لاكان سەبارەت بە پرۆسەی درووستبوونی شوناس و پێكهاتنی سوبێكت، لەسەر بنەمای سێ چەمكی بنچینەیی درووستدەبێت كە گوزارشتن لە سێ ڕووكاری بنەڕەتیی خودی مرۆڤ: ڕەمزی، خەیاڵی، ڕیاڵ.
پانتایی ڕەمزی ئاماژەیە بۆ پانتایی زمان و بەدیاریكراوییش بریتییە لە پانتایی دەلالەت و كاركردی دالەكان. پانتایی خەیاڵی كۆمەڵەیەكە كە لەسەر پەیوەندیی بەلاڕێداچووی "خود" لەگەڵ جیهاندا درووستبووە كە بنەماكەی بریتییە لە وێنە. لاكان بۆ شیكردنەوەی ستراكتۆرەكەی، باس لە قۆناغی "ئاوێنە" دەكات. مناڵ بۆ یەكەم جار لە قۆناغی ئاوێنەدا دەتوانێت وێنەكەی خۆی لە ئاوێنەدا بناسێتەوە و وەكو "من"ێك درك بە خۆی بكات. دۆزینەوەی "من" هاوشانە به جۆرە هەستێكی خۆبەگەورەزانین، یان بە دەربڕینێكی درووستتر "پارانۆیا" كە دەبێتە ناوكی بنەڕەتیی پانتایی خەیاڵیی خود. دوای ئەمەیە كە مرۆڤ دەبێتە خاوەنی زمانی قسەكردن و پێ دەخاتە ناو پانتایی ڕەمزییەوە. دیوێكی بنچینەیی تری مرۆڤ كە لە قاموسی لاكاندا پێی دەوترێت ڕیاڵ، ئاسۆ و سنوری واقیعە تایبەتەكەی دەستنیشاندەكات، چونكە ڕیاڵ لە دەرەوەی سنوری ڕەمزییەوە دەمێنێتەوە چونكە ناونانرێت. لەڕاستیدا ڕیاڵ شتێكی نەگۆڕە و لەو ڕەگەزانە پێكهاتووە كە هەرگیز ناتوانین دۆخێكی ڕەمزی(كەلامی و زمانی)یان پێ بدەین.
لاكان بە شێوەیەكی دیاریكراو، ئاماژە بۆ كابوسەكان و زەربە ڕۆحی و دەروونییەكان دەكات. لاكان بۆ دەربڕینی پەیوەندیی ئەم سێ پانتاییە، سود لە ئەندازەی پێگەیی(position ) وەردەگرێت و باس لە سێ ئەڵقەكەی گرێی برۆمەیی دەكات: "زنجیرەیەك كە لە سێ ئەڵقە پێكهاتووە، بەجۆرێك كە گەر یەكێك لەو ئەڵقانە جیابكەینەوە ئەوا دوو ئەڵقەكەی تر لێك دەترازێن و پێكەوەیی خۆیان لەدەست دەدەن".
ژیژەك بە پەیڕەوی لە لاكان، باس لە دڵەڕاوكێ و ئارەزوو(هەروەها چەند پرۆسەیەكی هاوشێوەش كە لە سنوری شتە نەبینراوەكاندایە)دەكات كە نەك تەنیا زادەی مانان بەڵكو ڕێپیشاندەری كارەكانی مرۆڤن لە درووستبوونی واقیعدا. جێی باسە كە دەبێت لە قاموسی لاكاندا ئەم دوو چەمكە جیا بكەینەوە: واقیع (كە لە درێژەی پرۆسە ڕەمزییەكاندا درووستدەبێت)، ڕیاڵ(شتێكی نەگۆڕ و نەڕەمزێنراو كە سنورەكانی واقیع دیاریدەكات).
پانتایی ڕەمزی(هەر بۆ نمونە: نەزمی كۆمەڵایەتی كە لە هەناوی سیستەمی دەلالەتەوە دێتەدەر و درووستدەبێت) بەپێی زاراوەكانی لاكان، ئەویتری گەورەشی پێ دەوترێت، چونكە ئەوە ئەویتری گەورەیە كە نەزمی ڕەمزی ڕێكدەخات و جڵەوەكەی دەگرێتە دەست و خۆیشی لە دەرەوەی ئەم نەزمەوە دەمێنێتەوە، هەر بەم پێیە گشت(كل) خۆی لە بەش"جزء"دا ده‌رده‌خات: گشتەكی، خۆی لە سەمپتۆمدا دەردەخات-سەمپتۆم لە وشەی سۆمپتۆمای یۆنانییەوە هاتووە كە بە مانای بەخت و ڕێكەوت دێت و لە فرمانی سۆمپیتۆوە وەرگیراوە كە خۆی دەلالەت لە قەومانی ڕووداوێك، یان هاتنەخوارەوەی بەڵایەك دەكات بۆ سەر كەسێك. سەمپتۆم لە پزیشكی و بەتایبەت دەروونشیكاريیدا ئيعازێكى زەینی یاخود سوبێكتیڤە، هەستێكە كە نەخۆش ئەزموونیدەكات و گۆی دەكات و بە "ئاماژە" دادەنرێت. لەم ڕووەوە، خاڵی بەرامبەر و پێچەوانەی نیشانە(sign)یە كە شایەتییەكی ئۆبێكتیڤە بۆ هەبوونی نەخۆشی یان تێكچوونێك لە نەخۆشەكەدا.{لە كوردیيدا بۆ سەمپتۆم، نیشانەی نەخۆشی دادەنێین و بۆ نیشانە-sign-ش هەر نیشانە}. بۆ نمونە، دەتوانین ماندووێتی و ئێش و ئازار و هێڵنج بە "ئاماژە" دابنێین، هاوكات بەرزبوونەوەی فشاری خوێن یان نائاسایی بوونەوەی ڕووكاری تۆڕی چاو نیشانەیەكی پزیشكییە كە لە ماهیەتی نەخۆشییەكە ئاگادارماندەكاتەوە. وەك باسمانكرد، بە بڕوای ژیژەك، گشتەكی لە بەشەكیدا خۆی دەردەخات، وەكچۆن هەڵەیەكی زمانی"لەدەم‌دەرچوون" لە دیدی فرۆیدەوە، حەقیقەتێك ئاشكرادەكات.
پێشتریش باسكرا كە نەست لە دیدی لاكانەوە، كۆگای غەریزە حەیوانییە پەتییەكان نیە، پانتاییەك نیە كە بونیاد و پێكهاتە و قاموسی نەبێت بەڵكو وەك سرووشتی خۆی پەیوەستە بە یاساوە و بونيادێكى وەك زمانی قسەكردنی هەیە و ئەمانەش بەو مانایە دێن كە سنورداری و كەموكورتی یەكێكە لە پێویستییە زاتییەكانی نەستمان، وەكچۆن هەبوونی ئارەزووەكانیش بەبێ قەدەغەكاری مەحاڵە هەبێت. بەڵام نەست لە دوو هێڵەوە خۆی لەگەڵ ئارەزوودا دەگونجێنێت، واتە نەست ئارەزووی دوو لایەن دەكات: یەكەم، لایەنی"ئایدیاڵ" واتە ئۆبێكتەكانی ئارەزوو، پاشانیش لایەنی خۆی، واتە میكانیزمی ئارەزوو لە خۆیدا. لاكان بۆ ڕوونكردنەوەی ئەم جیاكارییە، جیاوازی دەخاتە نێوان ئامانجی ئارەزوو(goal) و مەبەستگای ئارەزووەوە(aim). لاكان گرنگییەكی زیاتر دەداتە پاڵ ڕووی دووەمی ئارەزووكردن: لەڕاستیدا ئامانجی ئارەزوو هیچ نیە جگە لە پرۆسەی ئارەزوو خۆی، ئەمە لە كاتێكدا كە لە هێڵی دووەمدا-واتە مەبەستی ئارەزوو- زەینی {سوبێكت} سەرنجدەخاتە سەر بابەتی ئارەزوو. بەگشتی ئۆبێكتەكان هه‌ڵكه‌وته و ئیحتیمالی و كتوپڕن و بۆ ئەوەی ببنە جێی خواستی ئێمە(واتە ببنە ئۆبێكتی ئارەزوومان)ئەوا دەبێت لە پانتایی ڕەمزيیدا جێیەك بۆ خۆیان دەستەبەر بكەن. بە دەربڕینێكی تر، ئەوە پانتایی ڕەمزییە كە دەستنیشانی دەكات ئارەزوو پەیوەست دەبێت بە چییەوە. گەرچی ئۆبێكتەكان دەتوانن چێژێكی كاتیيمان بدەنێ، ئەم چێژە خۆی پاشماوە و زیادەی پرۆسەی بەڕەمزیكردنە، واتە لە سنوری ژویسانس و ڕیاڵدا جێی خۆی دەگرێت. ئەم ئۆبێكتانە "نیشانەی نەخۆشی"ـی بوونی مرۆڤ پێكدێنن، بەڵام دەشێت هاوكات ببنەوە بە دژی: ببنەوە بە فیتیشی{شێوە بت}. ژیژەك وەك كۆپیی نیشانەی نەخۆشی سەیری فیتیش دەكات، فیتیش وەك جۆرە ژیانێكی ساختە و درۆیینە كاردەكات، كۆی ژیانمان بە جۆرێك بنیاتدەنێت كە جگە لە پاراستن و هێشتنەوەی فیتیش هیچ ئامانجێكی تری نەبێت: فیتیش بریتییە لەو بەرجەستەبوونە درۆیینەیەی كە توانامان دەداتێ بەرگەی ئەو حەقیقەتە بگرین كە بەرگە ناگیرێت و لە تەحەمول‌بەدەرە. ئەمە ڕیاڵ خۆیەتی(بە مانا لاكانییەكەی)، ئۆبێكتێكی تەریك و لاكەوتە(واتە ئۆبێكتی بچوكی لاكانی:object petit a) كە ئامادەییە سەرنجڕاكێش و پڕ ماناكەی مانەوەی نەزمی كۆمەڵایەتی مسۆگەردەكات(واتە ڕیاڵی بونیادی). ئەم ڕیاڵـە ئەو توانایە دەداتە مرۆڤ تاكو مەودای خۆی لەگەڵ ژیانی ڕۆژانەدا بپارێزێت: ئۆبێكتێك كە هیچ پێگەیەكی دیاریكراوی لە هەناوی واقیعدا نیە، ئۆبێكتێك كە ناتوانرێت ناوبنرێت و بە هەر جۆرێك بڕەمزێنرێت-ئەو كارەی كە پاڵەوانەكەی فیلمی نمایشی ترۆمەن، بەرهەمی پیتەر وییەر دەیكات: ئەو، ڕووخساری مەعشوقەكەی خۆی بە هۆی پێكەوەنان و كۆلاژكردنی لەتە وێنەكانی گۆڤارەكانەوە درووستدەكات و دەیخاتە ناو واقیعەوە و بەم جۆرە مەودای خۆی دەپارێزێت لە ڕۆتین و ژیانی ڕۆژانە. مەبەستی ژیژەك ئەوەیە دەبێت هەر بونیادێكی ڕەمزی هەڵگری كۆمەڵێك ڕەگەز بێت كە مەحاڵبوونەكەی بەرجەستە بكات و ئەو{مەحاڵبوون}ـەیە كە وا دەكات ڕەمزی درووست‌ببێت. ئەم ڕەگەزە لە چركەیەكدا مەحاڵە و (لە ڕووی كاریگەرییشەوە) ڕیاڵە. لەلایەكی ترەوە، نیشانەی نەخۆشیمان هەیە كە بەناچاری گەڕانەوەی حەقیقەتی چەپێنراوە لە شێواز و كەوڵێكی جیاوازدا.
ژیژەك ئەم ئۆبێكتە بچوكە بە هەمان "مەك گافێن"ـی هیچكۆكی دەزانێت{مەك گافێن لە سینەمای هیچكۆكدا بریتییە لەو سەرەداو و ئۆبێكتە بێ‌بایەخەی كە فیلمێك دەباتە پێشەوە و دواتریش یان هەر نایدۆزینەوە یان بیرمان دەچێتەوە، بیانوویەكی بەتاڵ و هاوكات گرنگیشە .و}. لە object petit aدا "a" نوێنەری autre(واتە ئەویتر)ـە. دەتوانین ئەم a ناوبنێین ئەویتری بچوك. a لە قاموسی لاكاندا بەرامبەرە بە (من)ـی مناڵ كە لە قۆناغی ئاوێنەییدا دوای دۆزینەوەی وێنەی خۆی دێتەدی. یەكەمین ئۆبێكتی دەرەكیی ئارەزوو، وێنەی مناڵ خۆیەتی و ئەم وێنەیەش دەبێتە سەرچاوەی نەرجسیەت، نەرجسیەتی سەرەتایی. لە درێژەدا ئەم نەرجسیەتە دەبێتە هۆی ئەوەی كە ئارەزووی كەسەكە بۆ ئەوانیتر، شێوەیەكی پێچەوانەی ئارەزوو بێت بۆ خۆی. لاكان لە دەیەی 1950دا، وێنەی مناڵ و ئەو كەسانەشی كە لەژێر كاریگەریی گشتاندنی ئەو وێنەیەدا پەیوەست دەبن بە ئارەزووی كەسەكەوە، ناودەنێت object petit a.
لە دەیەی 1960دا، لاكان جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە كە ئۆبێكتی ئارەزوو لەبنەڕەتەوە بوونێكی لەدەستچوو و نوقسانی هەیە و تەنانەت پێش هەبوون و ئامادەبوونیش هەر لەدەستچووە. لەڕاستیدا ئۆبێكتی ئارەزوو بەرهەمی ڕووبەڕووبوونەوەی سوبێكت و ئەویترە. ئۆبێكتی ئارەزوو هەم كۆكردنەوەی سوبێكت و ئەویترە و هەم دەركردنیشیانە لە یەكتری. بەم پێیە، ئۆبێكتی بچووك بە هۆكاری سەرەكیی ئارەزوو دادەنێت، واتە سوبێكت بوونی خۆی بە قەرزاری ئۆبێكتی بچوك دەزانێت و، درزی ناوەكی و حاشاهەڵنەگری ناو سوبێكت دەرەنجامی ئارەزووكردنی سوبێكتە بۆ "a". كەواتە ئۆبێكتی بچوك، هۆكار و بیانووی سەرەكیی ئارەزووە لە مرۆڤدا، ئەمە لەكاتێكدا كە خۆی بوونێكی وەهمیی هەیە. چونكە سوبێكت بەردەوام دووچاری ئەو وەهم و خەیاڵاتەیە كە ئۆبێكتە ئايدياڵه‌كه‌ى ئاره‌زووی لە دەستدایە {و بەدەستدەهێنێت}.
لە سەرەتای دەیەی 1970دا، لاكان بە كۆمەكی چەمكی بەهای زیادەی ماركس و كاركردەكەی لە سیستەمی سەرمایەداريیدا، ئۆبێكتی بچوكی"a" بە هەمان چێژی زیادە دەزانێت. چێژوەرگرتن لە هیچ(بەو پێیەی كە ئۆبێكتی ئارەزوومان بوونێكی نوقسان و لەدەستچووی هەیە): هیچ لە ژیانی سوبێكتدا هەڵدەئاوسێت، لە شێوەی زیادەیەكدا كە سوبێكت ناچاردەبێت بۆ هەمیشە بیكاتە كۆڵەكە و تەوەری ژیانی خۆی، واتە جگە لەوە بیر لە هیچ نەكاتەوە و ئارەزووی هیچی تر نەكات. سەرەنجام، لاكان ئۆبێكتی بچوك بەو گرێ برۆمەییە دادەنێت كە هەر سێ جەمسەرەكەی سوبێكت وەك سێ ئەڵقەی پێكەوەبەستراوی زنجیرێك پێكەوە دەبەستێتەوە.
بەڵام ژیژەك، ئەم شەرحە ئاڵۆزە بە كۆمەكی "مەك گافین"ـی هیچكۆكی باسدەكات. مەك گافین پێشزەمینەیەكی داستانییە كە كارەكتەرەكانی چیرۆكەكە پاڵ پێوە دەنێت و كارەكە دەباتە پێشەوە. مەك گافین زۆرجار شتێك یان بابەتێكە كارەكتەرەكانی چیرۆكەكە بێ چەندوچون بایەخەكەی پشتڕاستدەكەنەوە و لە دیدی بەرامبەرەوە(واتە بینەری فیلم یان خوێنەری پیرۆكەكە) نابێتە جێی سەرنج. هیچكۆك لە ساڵی 1966دا، لە گفتۆكەیدا لەگەڵ فرانسوا ترۆفۆدا زاراوەی مەك گافین لە شێوەی چیرۆكێكی تەنزئامێزدا باسدەكات:
ڕەنگە مەك گافین ناوێكی سكۆتلەندی بێت، لە چیرۆكێكەوە