A+    A-
(2,552) جار خوێندراوەتەوە

 

    پێناسەکردنەوەيه‌كى به‌ره‌نگارانه‌ى سیاسەت

 

 

     زەردەشت نورەین

 

                                                                                                                                                 pdf

 

 

 

 

 

سیاسەت بەدرێژایی میژوو ئەرکی ڕێکخستنی گشتيی کایەکانی ژیانی بینیوە و هاوکات هاوسەنگيی نێوان هێزە ناکۆکەکانی پاراستووە و جۆرە پەیوەندییەکی لەنێوانیاندا درووستکردوە. لەم سۆنگەوە هیچ کۆمەڵگایەک لە هیچ سەردەمێکدا لە سیاسەت خاڵی نەبووە، ئەگەرچی فۆرم و ناوەڕۆکی سیاسەتەکان لە کۆمەڵگا و سەردەمە جیاوازەکاندا، تەواو جیاواز بووە. دەبێت ئەوەش بڵێین کە لە سەردەم و ناوچە جیاوازەکاندا، هەردوو ئینتیمای دژەسیاسەت و سیاسەتی ڕزگاریخوازی، لە پانتایی گشتیی سیاسەتدا بەریەککەوتوون و لە ململانێدا بوون. بەڵام لە هیچ سەردەمێکدا، سیاسەتی ڕزگاریخوازی کۆتایی نەهاتووە و لەناونەچووە. هەرچەندە ئێستا لەسەردەمی باڵادەستيی دژەسیاسەتدا دەژین و ئەمەش بەدوای خۆیدا،  ڕیاڵ‌پۆڵەتیک و سیاسەتێكى تەواو ستەمکارانە و چەوسێنەرانەى له‌گه‌ڵ خۆيدا هێناوە، بەڵام ئەمە نابێتە هۆی ئەوەی ئێمە مەیدانی سیاسەت چۆڵبکەین و تەسلیم بین و واز لە سیاسەت بهێنین. هەرکەسێک ئەوە بکات ئەوا خراپەی ئەنجامداوە و کارێکی "بەد"ی کردووە. مەگەر خراپە هەر ئەوە نییە کە مرۆڤ تەسلیمی ستەمکاری بێت و مل بە چەوسێنەران بدات. لەم تەسلیمنەبوونەوەیە بەرەنگاری دێتەبوون و لەڕێگەی دووبارە پێناسەکردنەوەی سیاسەت و داڕشتنەوەی چەمکی سیاسەتەوەیە کە بەرەنگاری دەخەینە سەر پانەهێڵی ئازادی و یەکسانی تاوەکو بەرەو عەدالەت ڕێبکات.

تێگەشتنی زاڵی ئەمڕۆ لەمەڕ سیاسەت ئەوەیە کە سیاسەت بەد-زاتە و بە جەوهەر خراپە و هەموو چەرمەسەری و بەدبەختییەکانی مرۆڤ بەهۆی سیاسەتەوەیە. زاڵبوونی ئەم گوتارە کاری لە ئەدیب و نوسەر و ڕۆشنبیران کردووە و ئەوانیش بەجۆرێک خۆیان لە سیاسەت بەدووردەگرن و زۆرجار وەک شتێکی دزێۆ مامەڵەی لەگەڵ دەکەن و بەهەموو جۆرێک دەیانەوێت خۆیان لە سیاسەت پاکبکەنەوە. بۆ ئەم کارەش دوو کار دەکەن؛ یان ڕوو دەکەنە ڕێبازی ئەدەب لەپێناوی ئەدەب، یان ڕوودەکەنە عیرفانی نوێ. هەردوو کارەکەش بەتۆخی دەچێتە خزمەتی درێژەدان بەو سیاسەتەی کە هەیە و لێی بێزارن. ئەمەش ناکۆکيی بەرهەمهێنەری ڕەشبینییە... ئەم جۆرە ڕوانینە هەر لە نوخبەدا نەچەسپیوە بەڵکو لە ناو خەڵکیشدا هەمان شتە بەڵام بە تەعبیر و دەڕبرینی ئاسانتر. ئەوانیش لە نوخبە زیاتر ڕقییان لە سیاسەتە و سیاسەت بە شتێکی دزێو و پیس ئەژماردەکەن.

لەڕاستیدا ئەم ڕقەی خەڵک لە سیاسەت دەشێت لێى تێبگەین و ناکۆکییەکەی حەلبکەین. خەڵک بەو شێوەی خۆی کە هەیە ناتوانێت عەقڵی باو تێکبشکێنێت و ناتوانێت ئەودیوی ڕووداوەکان ببینێت و ئەوەی دەیبینێت سیاسەتێکی ستەمکارانەیە بۆیە ڕقی لە سیاسەت دەبێتەوە و دەگات بەوەی کە سیاسەت بەد-زاتە و بە جەوهەر خراپە. ئەم ناکۆکییە پنتێکە کە دەشێت پێناسەکردنەوەی سیاسەتی لێوە دەستپێبکەین و جۆرێکی تری تەواو جیاواز لە سیاسەت کە لەڕووی چۆنیەتییەوە جیاواز بێت، دابڕێژینەوە و بخەینەڕوو.

مێژووی بیرکردنەوەی مرۆڤ بەگشتی و مێژووی فەلسەفە بەتایبەتی شایەتی ئەوەیە کە مرۆڤ هەمیشە خوازیاری ژیانێکی باشتر بووە لەوەی تێیدا ژیاوە و هەوڵیداوە بەجۆرێکی تر بژی. تێمای سەرەکيی فەلسەفە بە درێژايی مێژوو بەجۆرێک عەدالەت بووە. بە ده‌ربڕینێکی تر تێمای سەرەکيی ئەوە بووە کە مرۆڤ لە چ جۆرە کۆمەڵگایەکدا بەختەوەر دەبێت یان چ جۆرە دەسەڵاتێک و چ جۆرە سیستەمێكی سیاسی کۆمەڵگایەکی بەختەوەر درووستدەکات. فەیلوسوفان و بیریاران لە ئەفلاتونەوە تا هیگڵ و لە مارکسەوە تا ماو، لە هەوڵی داهێنانی سیستەمێکی بەڕێوەبردنی کۆمەڵگا بوون کە مرۆڤ تێیدا بەختەور بێت. لەم ‌ڕووەوە بیرکردنەوە لە باشترکردنی ژیانی خەڵک، چەقی بیرکردنەوەی مرۆڤ بووە.

 

 

 

سیاسەتی باشوری کوردستان

لێرە، لە باشوری کوردستان، با لە ئەزموونی سەرەتایی ڕۆژانەوە دەستپێبکەین و تەماشایەکی چواردەورمان بکەین چی دەبینين؟ ناعەدالەتی، نایەکسانی، خۆپەرستی، ستەمکاری، بێ‌ڕەحمی یان بێ‌بەهایی و نیهیڵیزم لە هەموو شوێنێکی ئەم هەرێمەدا دەبینین. توخمێکی بنچینەیی لە ژیانی مرۆڤ ده‌رهێنراوە کە کۆی کایەکان و چالاکییەکانی مرۆڤی شێواندووە، توخمێک کە نەبوونی بەشێوەیەکی قووڵ ئەگەر نەبێت هەموو پەیوەندییەکان پاتۆلۆژیک و ناتەندرووست دەبن. کەمێک دوورتر تەماشا بکەین؛ کەمینەیەک، دەستی بەسەر داهات و سامانی وڵاتدا گرتووە و خێر و بێری ئەم وڵاتە بۆ ئەوانە. ئەم کەمینەیە چینێکی تەواو بۆرژوان کە هەموو جومگە ئابوری، سیاسی و بازرگانییەکانیان قۆرخکردووە. هەموومان بە حوکمی کاری ڕۆژانەمان هەر پیشەیەکمان هەبێت بەر ئەوە کەوتووین کە ئەو چینە تەواو بۆرژوایە، تەحەکوم بە هەموو شتێکی ئەم هەرێمەوە دەکات و بەگوێرەی بەرژه‌وەنديی تایبەتی خۆیان بڕیار لەسەر هەموو شت دەدەن و هەموو شت تەنیا و تەنیا خۆیانن و هەر بۆ خۆشیانە.

ئەو چینە تەواو بۆرژوایە گەيشتوون بە خود-کەفایی و چیدی پێویستیان بە خەڵک نەماوە و نییە. نە دەگەڕێنەوە بۆ خەڵک و نە شەرعیەتیش لە خەڵکەوە وەردەگرن و بەبێ خەڵکیش هەر بەردەوام دەبن. لێرەدا ناوی ئەم چینە تەواو بۆرژوایە دەنێین؛ «بۆرژوازيی نەوتی». ئەم چینە تەواو بۆرژوایە ئەگەرچی تەنیا ڕێگەی کەڵه‌کەکردنه‌كه‌ی سەرمایە یان نەوت نییە بەڵام نەوت، سەرچاوەی بنەڕەتيی کەڵه‌کەکردنی سەرمایەیە بۆیان. بە تەنیشت نەوتەوە، بازرگانی، باج و پرۆژە گەورەکانی ئاوەدانکردنەوە و ... هتد ڕێگەی کەڵه‌کەلکردنی سەرمایەی بۆرژوازی نەوتيین.

تێهەڵکێشی حیزب و حکومەت و سیاسەت و بازرگانی، هۆکاری درووستبوون و بەردەواميی پەیوەندییەکانی بۆرژوازيی نەوتیين. ئەم مۆدیلە لە بەڕێوەبردنی کۆمەڵگا و حوکمڕانی، تەنیا بە سەرکوتکردنی خەڵکەوە نەوەستاوە بەڵکو خەڵکی سەرکوتکراوی لە هاوکێشەی بەڕێوەبردنی کۆمەڵگا و حوکمڕانی وەلاوەناوە و سڕیويەتيەوە. لەم پنتەوە نوخبەیەکی سیاسی لەناو بۆرژوازيی نەوتییەوە دەبنە ڕووخساری دیار و ئاشکرای سیاسەت و حکومڕانی کە لەژێرەوە بەتوندی بەرژوەندییە ئابوورییەکانی خۆیان ڕیکدەخەن و درێژە بە پەیوەندییەکانی بۆرژوازيی نەوتی دەدەن. ئامانجی سەرەکيی سیاسەت و حوکمڕانی لە هەرێمی کوردستان، کەڵه‌کەکردنی سەرمایەیە بۆ چینی بۆرژوازيی نەوتی و هیچی تر. هەر هەنگاو یان هەر ستراتیژ و پلانێک پێچەوانەی بەرژه‌وەنديی چینی بۆرژوازيی نەوتی بێت کاری پێناکەن.

لە باشوری کوردستان، هەموو پرۆژەیەک چ بچوک و چ گەورە، هەموو چالاکییەکی بەرهەمهێنەر، بە ڕاستەوخۆ بێت یان ناڕاستەوخۆ لە بەرژه‌وەنديی بۆرژوازيی نەوتیدایە و دەچێتە خزمەتی قازانجی بۆرژوازيی نەوتییەوە. هەموو یاسا و پابەندبوونە توند و سەختەکانی کار و دەوامکردن ئامرازن بۆ پاراستنی بەرژه‌وەندییەکانی بۆرژوازيی نەوتی.

هەموو چینێکی حوکمڕان بۆ بەردەوامی و درێژەدان بە دەسەڵات و بەڕێوەبردنی کۆمەڵگا دەبێت پشت بە بکەری دەرەکی یان بکەری ناوەکی ببەستێت. دەکرێت پشت بە هەردووکی ببەسترێت بەڵام دواجار دەبێت یەکێک لەو بکەرانە سەرەکی بێت. بکەری دەرەکی ئەو هێزە دەرەکییانەن کە بەرژه‌وەنديی ئابوری و سیاسی و جوگرافیایی دەیانبەستێت پێکەوە و بکەری ناوەکی هێز و چالاکی جەماوەر و خەڵکە. ئەگەر چینی حوکمڕان بکەری دەرەکی بکاتە سەرەکی، ئەوا سیاسەت و حکومڕانيی کۆمپرادۆر و به‌كرێگيراوه‌كان سەرپێ دەکەوێت.  ئەگەر بکەری ناوەکی بکاتە سەرەکی، ئەوا دەبێتە حوکمڕانی گەل و خەڵک. لەم پنتەوە چینی بۆرژوازيی نەوتيی هەرێمی کوردستان، کۆمپرادۆر و عەمیلە، کە بە تەواوەتی خەڵکیان سەرکوت و پشتگوێ خستووە. کەلێنی گەورەی نێوان خەڵک و بۆرژوازيی نەوتی، ڕۆژبەڕۆژ لە زیادبووندایە. کەلێن و لێکترازانێک کە نامۆیی قووڵ و سەرتاسەريی لەناو خەڵکدا درووستکردووە. لەسەر ئاستی سوبێکتیڤ و زەینی ئەوە ڕوونە کە زۆرینەی خەڵک بێزارن لە بۆرژوازيی نەوتی و بەدەربڕینی جیاجیا لە ژیانی ڕۆژانەدا بەری دەکەوین.

حکومەتی هەرێمی کوردستان حکومەتێکی کۆمپرادۆرە، کە بەرژه‌وەندییەکانی چینی بۆرژوازيی نەوتی لەڕێگەی هێزە دەرەکییەکانەوە دەستەبەردەکات و دەپارێزێت. بەم بۆنەشەوە پێویستی بە خەڵک نییە لەبەرئەوەی بە ده‌ربڕینی قانیع "نۆکەری بێگانەیە". نۆکەری بێگانە، ناوێکی شاعیرانەیە بۆ حکومەتی کۆمپرادۆر. کۆمپرادۆرە لەبەرئەوەی هیچ سەربەخۆییەکی ناوەکيی نییە و لەسەر هێزە ناوەکییەکان سەرپێ نەکەوتووە و لە هاوکێشە ئیقلیمی و ناوچەییەکاندا تواوەتەوە و بەتەواوەتی وابەستەی وڵاتانی دراوسێ بووە(وڵاتانی بەرەی شیعە و سونە)  و بەتەواوەتی خۆی داوەتە دەست جەمسەرگیرییە جیهانییەکە(ڕووسیا-چین/ئەوروپا-ئەمریکا). کۆمپرادۆرە لەبەرئەوەی ئابورییەکی نابەرهەمهێنی سەرپێ خستووە کە بەبێ هاوردەکردن بۆ حەفتەیەک ناتوانێت لەسەر پێی خۆی بژی و بەردەوام بێت و هەروەها بەبێ هەناردەکردنی نەوت یان وەرگرتنی بووجە لە حکومەتی ناوەندی کە ئەویش هەر نەوتییە، هیچ سەرمایەیەکی نایەتەدەست.

حکومەتی کۆمپرادۆری هەرێمی کوردستان لەبەرئەوەی ژێرخانی لەسەر هێزە ناوەکییەکان سەرپێ نەکەوتووە و سەرچاوەی کەڵه‌کەکردنی سەرمایە بەشێوەیەکی سەرەکی و ڕاستەوخۆ دەرەنجامی کاری خەڵک نییە و خەڵکی هەرێمی کوردستان بکەری چالاک نین لە بەڕێوەبردنی ژێرخاندا ئەوا ژێرخانێکی کرێکاری بەرهەمهێنمان نییە. لەم ڕووەشەوە کرێکاری بەرهەمهێن هێزێکی لاوەکییە. خەڵک وەک بەرخۆر و بەکاربەری کاڵا هاوردەکانی چینی بۆرژوازيی نەوتی قازانجیان پێدەگەيه‌نێت و دەبنە ئامرازی کەڵەکەکردنی سەرمایە. کۆمەڵگای باشوری کوردستان نە کۆمەڵگایەکی بەرهەمهێنە و نە نیوە-بەرهەمهێنيشە، بەڵکو کۆمەڵگایەکی تەواو بەرخۆر و مەسرەفگەرایە. لەم ڕووەوە پۆتانشێڵی شۆڕشگێڕی و گۆڕانکاری، بەپێچەوانەی مارکسیزمی ته‌قليدى و ئۆرسۆدۆکسەوە، لە هەناوی هێزە بەرەهەمهێنەرەکاندا نەنوستووە. لەم پنتەوە کرێکاری سەنعەتی پۆتانشێڵ و سوبێکتی گۆڕانکاری و شۆڕش نییە. هەموو ئەمانەش لە چوارچێوەی سیاسەتی قازانجپەرستیيدا ڕێکخراوە و ڕێکدەخرێت.

لەپاش ڕاپەڕینەوە سیاسەتی قازانجپەرستی، ڕۆژ لە دوای ڕۆژ، بۆرژوازيی نەوتيی ملهوڕتر و بەهێزترکردووە و خەڵکی ناکاراتر و پەراوێزتر خستووە. بۆرژوازيی نەوتی بە ڕاگرتنی دڵی هێزە ئیسلامییەکان و پۆتانشێڵە خێڵەکییەکان، کەلتور و سەرخانی کۆمەڵگای کورديی وێرانکردووە و بەربەست بووە لەبەرده‌م گواستنەوەی بەها ئه‌مڕۆییەکانی ڕۆشنگەری و مۆدێرنە بۆ هەرێمی کورستان. نەک گۆڕانکاريی ڕیشەی بەڵکو وردەگۆڕانیش بەسەر کەلتور و ڕۆشنبیريی کورديیدا نەهاتووە و بگرە لە هیچ بڕگەیەکی مێژووی کوردا هیچ سەردەمێک بە ئەندازەی پاش ڕاپەڕین کۆنەپارێزی و چەقبەستوویی هزری و کەلتوری گەشەی نەکردووە و کۆمەڵگا بەرەو تاریکی نەڕۆيشتووە.

گوتاری زاڵی ڕۆشنبیرانی دوای ڕاپەڕینیش، لەبەرئەوەی هاوئاراستەی تەوژمی پۆستمۆدێرنیزم بوو؛ لەجیاتيی کرانەوەی ڕاستەقینەى کەلتور و سەرخانی کوردی و هێنانەئارای گوتارێکی ڕادیکاڵ، فیچقەکردن و قوڵپدانی هەموو ئینتما کۆنەخوازی و خێڵەکییەکانی لەگەڵ خۆی هێنا. گوتاری زاڵی پۆستمۆدێرنیزم لە کرۆکدا هێنانەوەی هەموو هەموو ئینتیما و ترێندە هەبووەکانی ناو مێژووە بەبێ گوێدانە ڕاست و درووستی و کۆنەخوازی و پێشکەوتنخوازييان. لەم پنتەوە گوتاری ڕۆشنبیريی دوای ڕاپەڕین خزمەتی بە گەڕانەوەی ئینتیما کۆنەخوازی و وردەشوناسە خێڵەکییەکان کرد.

سیاسەتی قازانجپەرستيی باشوری کوردستان، سەرەڕای ئەوەی هەڵگری پرۆژەی ڕزگاریخوازيی کۆمەڵانی خەڵکی کوردستان نەبوو، بەخراپترین شێوەش بووە ئامرازی چەوساندنەوەی کۆمەڵانی خەڵک. سیاسەتی قازانجپەرستی کەشێکی لە هەرێمی کوردستان خوڵقاند کە هەمووان جنێو بە سیاسەت بدەن و هەموو جۆرە سیاسەتێکییان لەلا پیس و بێکەڵک و چەوسێنەر بێت و درووستکردنی ئەم وێنەیە لەلای خەڵک دەچێتەوە خزمەتی درێژەدان بە سیاسەتی قازانجپەرستییەوە و بە مەبەستیش ئەم وێنە درووستکراوە.

 

سیاسەتی جیهانی

 مردنی ماوتسی تۆنگ لە ساڵی ١٩٧٦ و گەڕانەوەی چین بۆ سەرمایەداری ڕووداوێکی مێژوویی-جیهانی بوو، کە هاوکات بوو لەگەڵ یەکەم دەرکەوتنەکانی جێبەجێکردنی نیولیبراڵیزم و پاشەکشەکردنی سیاسەتی ڕزگاریخوازی لەسەر ئاستی جیهان. ئەم ڕووداوە بووەهۆی لاوازی و پەرواێزبوونی بزووتنەوە ئەنتەرناسیۆناڵەکانی جیهان و لەپاش ئەم بەروارەوە جیهان بەرەو لەسیاسەتداماڵین ڕۆيشت و ئەم پرۆسەيه‌ش لەگەڵ هەڵوەشانەوەی یەکێتيی سۆڤیەت بەتەواوی مانیفێستبوو و دەرفەت بۆ  فەیلەسوفانی وەک فۆکۆیاما هەڵکەوت جاڕی کۆتايی میژوو بدات. لە ناوەڕاستی دەیەی حەفتاکانی سەدەی بیستەوە پرۆژەی نیۆلیبراڵیزم دەستیپێکرد و جاڕی مردنی سیاسەتی خەڵک و سیاسەتی ڕزگاریخوازيی دا. وەک دەیڤید هارڤەی ئاماژەی پێدەدات نیولیبراڵیزم پرۆژەیەکە بە مەبەستی لەکارخستن و هەڵوەشاندنەوەی بەرەنگاری و خەباتی خەڵکانی خوارەوە و هاوکات لە سیاسەتداماڵینی خەڵک بەگەڕکەوت.

سەدەی بیست سەدەی بەریەککەوتنی ئینتیما جیاوازەکانی ناو مێژوو بوو. ئەو ئینتیمایانەی کە سەدەی نۆزدە خەونی پێوە دەبینی. بەدەربڕینی نیچە سەدەی بیست، سەدەی "سیاسەتی گەورە" بوو، سیاسەتێک کە دەبوو مێژوو دوولەت‌بکات و سەرەتایەکی تەواو نوێ دەستپێبکات و مێژوو بکات بە دوو بەشەوە؛ "پێش سەدەی بیست"و "پاش سەدەی بیست". سەدەی بیست بینەری سیاسەتی گەورە بوو. هەر لەبەر ئەمەش بوو جەنگی گەورە یان جەنگی جیهانی هاتەئاراوە. دواجار لە سێ بەرەدا، ئینتیماکان چڕبوونەوە؛ کۆمۆنیزم، لیبراڵیزم، فاشیزم.

لە ڕوانگەی بادیۆوە، کەڵکەڵەی سەدەی بیست کەڵکەڵەی "پرسی نوێ" بوو. هەموو گۆڕانکاری و شۆڕش و کوشتارەکان لەمەڕ هێنانەکایەی "پرسی نوێ"ـەوە بوو، کە لە ئەنتاگۆنیزمی مێژوویی نێوان فاشیزم و کۆمۆنیزمدا چڕببووه‌وە. بەم شێوەیە؛ هەرچی ئینتیمای فاشیستییە، پۆڵینبەندییەکی ئوستورەییە و مرۆڤی بە گوێرەی نەژاد، نەتەوە، ئایین، خاک و خوێن و ... هتد دابەشدەکرد و لێکی جیادەکردنەوە و لەسەر ئەو توخمانە شوناسی پێدەبەخشین. مرۆڤی نوێ و پرسی نوێ، لەم سۆنگە فاشیستییەوە دووبارەهێنانەوەی مرۆڤی کۆن بوو بۆ ئەم سەردەمە. مرۆڤێکی کۆنی بێگەردی ئوستورەیی کە لە ئێستادا پاک و بێگەرد نەماوە و دەبێت سەر لەنوێ بێگەرد بکرێتەوە. تاسە و گەڕانەوە بۆ ڕەسەنێتیيەک کە لە ڕابردوودا هەبووە و لە ئێستادا نەماوە و هاوکات هێنانەوەی ئەو ڕەسەنێتییە بۆ ئێستا. لەم تێڕوانییە فاشیستییەدا، نۆستالیژيا و بێگەردگەرایی بەقووڵی ئیشدەکات. هەموو ئەو ئینتیمایانەی کە بەجۆرێک نۆستالیژيایان بۆ ڕابردوویەکی پرشنگدار و سەردەمی ئاڵتونيی مرۆڤ هەیە و پێیانوایە مرۆڤ سەردەمی ئاڵتونيی بێگەرد و بەختەوەرى هه‌بووە، فاشیستییە. داڕشتنەوەی جیهانبینی و سیاسەت لەسەر توخمەکانی وەک؛ نەژاد، نەتەوە، ئایین، خاک و خوێن و ... هتد سەرپێخستنی دونیایەکی فاشیستی و سیاسەتێکی فاشیستییە. ئیدی فەرقی نییە ستریۆتایپەکە سەلەفيی ساڵح بێت یان نەژادی ئاریایی یان هەر نەژادێکی تر، سەرەتای دەسپێکی حەکایەتێکی فاشیستییە.

هەرچی ئینتیمای کۆمۆنیستییە بەپێچەوانەی ئینتیما فاشیستییەکەوە، ئەو پۆڵینبەندییە ئوستورەییە هەڵدەوەشێنیتەوە و دژی هەموو ئەو دابەشکاریيانەیە. "مرۆڤی نوێ" بۆ کۆمۆنیزم، بەرهەمهێنانێکی داهێنەرانەیە، مرۆڤێکە لە سەروو چینەکان و دەوڵەت و ئەو دابەشکاريیانەوەیە و ئۆنتۆلۆژیای بێ‌چین وەردەگرێت. لەم سۆنگەوە کۆمۆنیزم لە کرۆکدا دژە بە فاشیزم و شوناسی کۆمۆنیزم لەسەر هەڵوەشاندنەوەی شوناسی فاشیزم درووستدەبێت. لەلایەکی تریشه‌وه‌ بیناکردنی فۆرماسیۆنی ئابوريی کۆمۆنیزم لەسەر هەڵوەشاندنەوەی فۆرماسیۆنی ئابوريی سەرمایەداری بنیاتدەنرێت.

لە سۆنگەی مارکسەوە، پرۆلیتاریا لەسەر ئاستی بەها و لەڕووی شوناسەوە، بوونێکی ژانریک و هەمەکییە. شوناسێکی بەتاڵە کە هیچ کام لە ترێند و ئینتیما کۆنەکانی شوناسی تێدا زاڵ نییە. پرۆلیتاریا وەک بادیۆش دەڵێت، شوناسی بێ‌شوناسییە. بەدەربڕینێکی تر، شوناسی هاوبەشی نێوان هەموو شوناسەکانە کە ئەویش بێ شوناسییە؛ یان تەنیا مرۆڤبوونە بەبێ هیچ ناوەڕۆکێک و خاڵییە لە هەموو وردەشوناسێکی وەک؛ نەژاد، دین، نەتەوە، هۆز و ...هتد. ئەمەش ئەو پنتەیە کە تێیدا مرۆڤی نوێ لە پارادایمی کۆمۆنیزمدا ڕێک بەرامبەر و دژ به شوناسی بەرزی فاشیزم دەوەستێت و تا ئاستی هەڵوەشاندنەوە دژێتی.

لیبراڵیزم لە هەردوو ئینتیماکەی تر توندوتیژتر بوو، لەبەرئەوەی دۆخەکەی بەوشێوەی خۆی کە هەبوو دەهێشتەوە و دژی هەموو جۆرە شۆڕش و گۆڕانكارییەکی ڕادیکاڵ بوو و تا ئەو شوێنەی دەیتوانی بەرەنگاريی لە سەرانسەری جیهاندا سەرکوتدەکرد. لەسەر ئاستی گوتار و لێدوانی فەرمی، دەوڵەتە لیبراڵەکان گوتاری ئاشتەوایی و هاوبوونێتییان پەرەپێدەدا و بانگەشەیان بۆ دەکرد بەڵام هەر وڵاتە لیبراڵە ئیمپریالیستەکان بوون کە چەک و کەرەستەکانی شەڕیان بەرهەمدەهێنا و بە وڵاتانی تریان دەفرۆشت؛ یان بەرەنگاريی گەلانی ئازادیخوازیان پێ‌سەرکوتدەکرد.

لە ناو ئینتیماکانی سەدەی بیستدا، لیبراڵیزم بەسەرکەوتوويی هاتەدەرەوە و مژدەی کۆتایی ئایدۆلۆژیا و کۆتايی مێژووی لەگەڵ خۆی هێنا؛ بەڵام بەتەنیشت مژدەکەیەوە جیهان بەرەو نەمانی تەواوەتی دەبات و هاوکات بەگریمانەکردنی ئەزموونی سۆسیالیستيی سەدەی بیست بە تۆتالیتاریزم بە هەموو شێوەیەک ڕێگە لە هاتنەوەی کۆمۆنیزم دەگرێت. لەکاتێکدا كه تۆتالیتاریزمی ڕاستەقینە، تۆتالیتاریزمی سەرمایەیە نەک ژیانی هەرەوه‌زی و بەکۆمەڵ.

لە پێناسە کلاسیکییەکانی تۆتالیتاریزمدا، ڕاستەوخۆ بەر دەوڵەت و دەزگاکانی دەوڵەت دەکەوین کە لە "یەک" پنتدا چڕبوونەتەوە و لەوێوە کاردەکەن و مەنزوومەیەکی تۆتالیتاری دەچنن. لەڕووی فەلسەفییەوە بەم جۆرە تۆتالیتاریزمەیان دەوت تۆتالیتاریزمی "گشت" یان تۆتالیتاریزمی "یەکی" یان "یەکدانەیی"، واتە هەموو چاودێرییەکە لە "یەک" پنتدا کۆدەبووه‌وە. دیاگنۆسیس و ڕەچەتەنوسینی زاڵ لەمەڕ ئەم تۆتالیتاریزمی "یەک"ـە یان "گشت"ـە، کە فەیلەسوفە پۆستمۆدێرنەکان پێغەمبەری بوون بریتی‌بوو لە هەڵوەشاندنەوەی "گشت" و پارچەپارچەکردنی "یەک" بۆ فرەیی و گۆڕینی "ئەنتاگۆنیزم" بۆ جیاوازی لەسەر ئاستی زمان و پانتایی ڕواڵەت. بۆ نمونە لەسەر ئاستی زمان وەک بادیۆ دەستنیشانیدەکات، سێ ئینتیمای زاڵی فەلسەفە بریتین لە؛ هێرمۆنۆتیک، شیکاری و پۆستمۆدێرن و لەسەر ئاستی ڕواڵەت فرەحیزبی و پەرلەمانتاری و بازاڕی ئازاد و ... هتد.

کارەساتی ئەم جۆرە دیاگنۆسیس و ڕەچەتەنوسینە ئەوەبوو کە نەک هەر نەیتوانی تۆتالیتاریزمی ڕاستەقینەی ژیان کە تۆتالیتاریزمی سەرمایەیە هەڵبوەشێنێتەوە، بەڵکو فرەتۆتالیتاریزمی بەشەکانی پەرەپێدا و لەگەڵ گەشەی سەرمایەداری و نەزمی سەرمایەدا ڕێی کرد. بۆ نمونە لە ئێستادا دەوڵەت-نەتەوە سەنتەر نییە لە ئاراستەکردنی دونیادا بەڵکو کۆمپانیا فرەنەتەوەکان ئاراستەکه‌ری پەیوەندییەکانی جيهانن. سەرمایەی ئێستا بە پلەی یەک لە دەستی دەوڵەت-نەتەوەکاندا چڕنەبووه‌تەوە بەڵکو لە دەستی چەند سەرمایەدارێکدا کۆبووه‌تەوە. ئەمەش لەگەڵ پرۆژەی نیولیبراڵیزمدا هاوئاراستەیە.

پارە، فرەتۆتالیتاریزمی بەشەکان دەنوێنێتەوە. وەک مارکس ئاماژەی پێدا، پارە هاوتای گشتییە(General Equivalent). لەم پنتەوە دەتوانین بڵێین پارە دەبێتە هاوتای هەموو شتێک، و هەموو ئەو شتانەی مرۆڤ دەیخوازێت و مەیلی بۆی هەیە بەرانبەر بە پارە دێتەدی. کەواتە هاتنەديی شوناس و مەیل و خەونی مرۆڤەکان پابەندە بە پارەوە و هەموانیش وەک یەک پارەیان بەردەست نییە. ئەمەش واتە پەستاندنی هەموو ڕەهەندەکانی مرۆڤ لە پارەدا و هاوکات سەرکوتکردنی هەموو ڕەهەندەکانی تری مرۆڤ. بەم شێوەیە فرەتۆتالیتاریزمی بەشەکان بەرجەستەدەبێت و بەدیاردەکەوێت. بەدەربڕینێکی تر، داینامیکيه‌تی سەرمایەداری و لیبراڵیزم بریتییە لە لۆژیکی سەرمایە و لۆژیکی کارکردنی سەرمایەش لە ناواخندا تۆتالیتارە. بەم پێیەش لیبراڵیزم جۆرێکی تری تۆتالیتاریزم بەرهەمدێنێت؛ "فرەتۆتالیتاریزمی بەشەکان".

جیهانی جەهەنمی و کارەساتاويی ئێستا، بەهەشتی بیریارانی پۆستمۆدێرنیزم و هێرمۆنوتیک و شیکارییەکانە. بەهەشتی هەموو ئەو فەیلەسوف، بیریار، نوسەر، هونەرمەند و ...هتدە کە جیهانی ئێستایان قبوڵکردووە و هەوڵی گۆڕینی نادەن. هیرارکییەتی نوێی سیستەمی سەرمایەداری، مانيفێستی بەرجەستەبوونی جیاوازییەکانە؛ ئەگەر سەیرێکی دەوروبەرمان بکەین ڕاستەخۆ بەر جیاوازییە ناکۆتاکانی جیهانی کاڵاکان دەکەوین. بۆ نمونە لۆژیکی سەرمایە بۆ گەشەسەندنی خۆی ئەوەنە بەتەنگ جیاوازییەوە کە بۆ هەموو پلەکانی ناو سیستەمە هیرارکییەکە کاڵای تایبەت بەرهەمدێنێت، لەگەڵ ئەوەشدا هیچ کاڵایەک دواهەمین نوسخەی نییە. کۆمیدیای بازاڕی ئازادیش لەوێدا دەردەکەوێت کە پانتایی گیرفانمان پانتایی ئازادیيمانە. چەندێک پارەمان هەبێت ئەوەندە ئازادین. لەم پنتەوەیە گشتێتيی تۆتالیتاریزمی سەرمایە خۆی، لە بەشەکاندا بەرجەستەدەکات. فرەتۆتالیتاریزمی بەشەکان واتە هیرارکییەت، واتە تەحویلکردنی پانتايی ئازادی بۆ بڕی پارە. فرەتۆتالیتاریزمی بەشەکان واتە نوقمبوون و سەرگەردانکردنی مرۆڤ لەنێو جیهانی ناکۆتای کاڵاکاندا. فرەتۆتالیتاریزمی بەشەکان واتە نەبوونی گه‌رەنتيی ژیان، واتە بێ‌داهاتوويی مرۆڤ.

لە ئێستادا سیاسەتی قازانجپەرستی بەسەر جیهانیدا باڵادەست بووە، ئەوەی لە ئێستادا جیهان بەڕێوەدەبات لۆژیکی سەرمایەیە، نەك هیچی تر. سیاسەتی قازانجپەرستی، سیاسەتی ناو سیستەمی سەرمایەدارییە و سەرمایەداری بە گوێرەی لۆژیکی سەرمایە ئیشدەکات. بەگوێرەی لۆژیکی سەرمایە هەموو شتێک و هەموو چالاکییەک کاڵایە و لە پێناوی قازانجکردندا ئەنجامدەدرێن. لە سیستەمی سەرمایەداریيدا بەرهەمهێنان لەسەر بنەڕەتی خاوەندارێتيی تایبەت ئەنجامدەدرێت و خاوەندارێتيی تایبەتيش پەیوەستە بە ڕکابەريی دوژمنکارانەی ڕکابەرەکانيەوە و هاوکات هێزەکانی بەرهەمهێنان و دواجار سەرمایە لە دەستی کەسێک یان چەند کەسێکدا کەڵەکەدەبێت. سیستەمی سەرمایەداری، سیستەمێکی جیهانییە و لەڕێگەی فۆرماسیۆنە ئابورییەکەیەوە جیهانی کۆنترۆڵکردووە.

سەرمایەداران، بەڕێوه‌بەران و سەروەرانی ناو سیستەمی سەرمایەداريین. سیاسییە ڕاستەقینەکانی ناو سیستەمی سەرمایەداری، دیپلۆمات، سەرۆک کۆمار، وه‌زیران و ئەندام پەرلەمانەکان نین. بەڵکو سەرمایەدارەکانن. لەم پنتەوە سیاسەت لە پرسی گشتی و هەمەکییەوە وەرچەرخاوە بۆ پرسی تایبەتی و کەسی. پرسی تایبەتی و کەسیش لە قازانجکردن و کەڵه‌کەکردنی سەرمایەدا کورتبووه‌تەوە. کەڵه‌کەکردنی سەرمایەش لەسەر چەوساندنەوەی کرێکاران و ستەمکردن لە خەڵک ئەنجامدەدرێت. هەموو ئەمانەش لەلایەن نیولیبراڵیزمەوە سیاغەدەبێتەوە. بەدەربڕینێکی تر، پرۆژەی نیولیبراڵیزم سیاغەکردنەوە و داڕشتنەوەی هەموو پەیوەندییەکانی جیهانی سەرمایەدارییە تا دوا ئاستی بەشەخسیکردن.

نیولیبراڵیزم، ڕاکێشانی لۆژیکی سەرمایەدارییە تا دواسنوری خۆى. لە نیولیبراڵیزمدا نامۆبوونی مرۆڤ دەگات بە لوتکە، بەجۆرێک کە بوونی لە جەوهەری مرۆیی بەتاڵدەبێتەوە و بەجەوهەری ئابوری پڕدەبێتەوە. لێره‌دا لەڕووی چۆنێتییەوە گۆڕانێکی جۆری بەسەر مرۆڤدا دێت و "مرۆڤی ئابوری" لەدایکدەبێت. "مرۆڤی ئابوری" بەرژه‌وەنديی گشتيی خەڵک لە بەرژه‌وەندبی تاکدا کورتدەکاتەوە و پێناسەدەکات و بەرژه‌وەنديی تاکیش لە بەکارهێنانی کاڵا و مەسرەفکردنیدا کورتدەکاتەوە و هەموو چالاکی و پراکتیکی مرۆیی لە بەدەستهێنانی قازانجدا کورتدەکاتەوە.

"مرۆڤی ئابوری"، ڕێک پێچەوانەی بۆچوونەکانی مارکسە لەمەڕ مرۆڤ. مارکس پێی‌وابوو پەیوەنديی کاڵایی، مرۆڤ لە خۆی نامۆدەکات و دەیخاتە ژێر قەڵەمڕەوی کاڵاوە. بەدەربڕینێکی تر پەیوەنديی کاڵایی، مرۆڤ ملکەچی جیهانی کاڵا ناکۆتاکان دەکات بەجۆرێک کە شوناسی خۆی نەک لە جیهانی ڕاستەقینەی پەیوەندییە مرۆییەکان، بەڵکو لە لۆژیکی جیهانی کاڵا ناکۆتاکانەوە وەردەگرێت. بۆیە مارکس بەتوندی دژی سیستەمی سەرمایەداری وەستایەوە کە بەرهەمهێنەری "مرۆڤی ئابوری"ـە. مرۆڤێک کە بەس خۆی دەبینێت و بەهەموو جۆرێک ململانێ و کێبڕکێی دوژمناکارانە دەکات لەپێناوی بەرژه‌وەندی و قازانجەکانی خۆیدا. مرۆڤێک کە بەبێ ئایدیا دەژی و ئامادە نییە نەک لەپێناو هیچ ئایدیایەکدا ڕیسک بکات بەڵکو ناشیەوێت هیچ جۆرە ئایدیایەک هەڵگرێت. لەم سۆنگەوە مرۆڤی ئابوری مرۆڤی پۆست-ئایدیایە.

"سوبێکتی بەرەنگار"، بەپێچەوانەی "مرۆڤی ئابوری"ـەوە، وەک بادیۆ ئاماژەی پێدەدات عەدالەت دەخاتە پێش ئازادييه‌وه‌، و بەرژه‌وەنديی کۆمەڵ دەخاتە پێش بەرژه‌وەنديی تاک و هەروەها لەبری ململانێ و کێبڕکێی دوژمنکارانەی تاکەکەسی، هەوڵ و تێکۆشانی پێکەوەیی و دەستەجەمعی دەخاتەشوێنی. بەدەربڕینێکی تر "سوبێکتی بەرەنگار" مرۆڤێکە کە کورتنابێتەوە بۆ ڕەهەندێکی دیاریکراو و لە ئابوريیدا قەتیس نابێت و ملکەچی لۆژیکی ناکۆتای جیهانی کاڵاکان نابێت. سوبێکتی بەرەنگار مرۆڤێکە کە دروشمی "بەبێ ئایدیا بژی" بەتوندی ڕەتدەکاتەوە

"مرۆڤی ئابوری" مرۆڤێکی ملکەچ و کۆیلەی کۆتوبەندی ئابورییە. بازاڕ لە مانا فراوانەکەیدا، جیهانی "مرۆڤی ئابوری"ـە کە تێیدا ئازاديی خۆی ئەکچواڵ و بەرجەستەدەکات و دواجار شوناسیش لە بازاڕەوە وەردەگرێت. ئازاديی ناو بازاڕ ئازادییەکی فۆرماڵ و ڕواڵەتییە و مرۆڤەکان بەگوێرەی بڕی پارە ئازادن و هاوکات جۆری ئازادییەکەشیان ئازادی بەرخۆری و مەسرەفکردنە. "سوبێکتی بەرەنگار"، مرۆڤێکە کە لە کۆتوبەندی ئابوری و خۆپەرستی دەربازی بووە و ئازاديی ڕاستەقینەی هەیە و شوناسی خۆی لە جەوهەری خۆیەوە لەگەڵ پەیوەنديی مرۆیی لەگەڵ ئەوانیتردا وەردەگرێت. بەدەربڕینێکی تر "سوبێکتی بەرەنگار" نامۆبوونی تێپەڕاندووە و لە جیهانێکی بێ‌چیندا، گشتێتيی تواناکان و پۆتانشێڵەکانی بەرجەسەتە و ئەکچواڵ دەکات.

لەپاش قەیرانی دارایی جیهانی ٢٠٠٨ـەوە، تارمایی "سوبێکتی بەرەنگار" گەڕاوەتەوە و جووڵە و بزووتنەوەی جۆربەجۆری ئەنتی "مرۆڤی ئابوری" یان بزووتنەوەی ئەنتی‌سەرمایەداری و ئەنتی‌نیولیبراڵیزم سەرپێ کەوتوون. فۆرمێکی نوێ لە کۆمۆنیزم یان "کۆمۆنیزمی نوێ" تارماییەکەی نەک بە تەنیا ئەوروپا بەڵکو جیهانی تەنیوە. لە ساتەوەختێکی وەهادا کە ساتی کەوتنی "مرۆڤی ئابوری" و مەنزوومە سەرمایەدارییەکەیەتی، بەرپرسانی هەرێم بە باوه‌شی کراوەوە بەرەو ڕووی نیولیبراڵیزم دەڕۆن و خەریکی جێبەجێکردنین. دەیانەوێت کوردستان بکەن بە جیهانی بازاڕ و خەڵکی کوردستانیش بە "مرۆڤی ئابوری". دەبێت بەرەنگاريی نیشتمانی و گشتی دژ بە جێبەجێکردنی نیولیبراڵیزمی کارەسات لەم هەرێمەدا سەرپێ بکەوێت.

ئەو دەربڕینەی پەیمانی کۆن کە پێى وابوو گەلێکی دیاریکراو(جولەکە) گەلی سەردەستەن و بەسەر گەلانی تردا سەروەریيان هەیە، لە ئێستادا کارناکات. چیدی خودایەک مژدە بە گەلێک نادات کە سەردەستەن بەڵکو سەرمایە مژدە بەکەسانێک دەدات کە هەڵبژێردراون و نەک تەنیا بەسەر گەلانی تردا بەڵکو بەسەر خەڵکانی ناو گەلەکەی خۆشیاندا سەروەر و باڵادەستن. لەم ڕووەوە چەمکی گەل یان خەڵک لە مانا کلاسیکییەکەی جیادەبێتەوە و یەکپارچەیی خۆی لەدەستدەدات. ئێستا جیهان مەیدانی بەریەککەوتنی خەڵکان و گەلان نییە بەڵکو بەریەککەوتنی کەسەکانە، بەريەککەوتنی سەرمایەدارانە. ئەمە بە مانای ئەوە نایەت خەڵک یان گەل نەماوە بەڵکو بەمانای ئەوە دێت "خەڵک لە خۆیدا" بۆخۆی نەماوە بەڵکو بۆ ئەویترە. لەم پنتەوە جارێکی تر بەر زەروورەتی سیاسەتی حەقیقەت دەکەوین، سیاسەتێک کە خەڵک لەخۆیدا بۆخۆی بێت نەک بۆ ئەویتر.

 

 

سیاسەتی ڕزگاریخوازی

لەسەرەتادا ئاماژەمان بەوە دا کە ناعەدالەتی، نایەکسانی، خۆپەرستی، ستەمکاری، بێ‌ڕەحمی یان بێ‌بەهایی و نیهیڵیزم لە هەموو شوێنێکی  نەک بەتەنیا ئەم هەرێمەی ئێمە بەڵکو لە هەموو شوێنێکی ئەم جیهانە دەبینین. لە نایەکسانترین و ناعاديلترين بڕگەی مێژوویی مرۆڤدا دەژین. نایەکسانی و ناعەدالەتی و هیرارکییەتێک کە لە مێژوودا بێ‌پێشینەیە و لە ئێستادا جەهەنمی ڕاستەقینەی ئوستورە و دینەکانی بۆ مرۆڤ بەشێوەیەکی مادی ئەکچواڵکردووە. لەم پنتەوە هەستدەکەین توخمێکی بنچینەیی لە ژیانی مرۆڤ درەهێنراوە کە کۆی کایەکان و چالاکییەکانی مرۆڤی شێواندووە، توخمێک کە نەبوونی بەشێوەیەکی قووڵ ئەگەر نەبێت هەموو پەیوەندییەکان پاتۆلۆژیک و ناتەندرووست دەبن.

ئەو توخمە بریتییە لە سیاسەتی ڕزگاریخوازی یا سیاسەتی حەقیقەت. سیاسەتی ڕزگاریخوازی بەدرێژایی مێژوو بەکاڵی کاری کردووە و لە هیچ سەردەمێکدا بەتەواوەتی لە ژیانی مرۆڤدا نەبووە، جگە لەم سی ساڵەی دوایی نەبێت. ئەگەرچی بەشێوەیەکی ڕاستەوخۆ و لەسەرەوە لە پێش سەدەی بیست پراکتیزەنەکرابوو. بەڵام وەک پنتێکی کۆمەڵایەتيی ژیانی کۆمەڵانی خەڵک کاری کردووە و خەمی هاوبەش و هاوپشتيی کۆمەڵيیانەی خوڵقاندووە.

لە ڕوانگەی بادیۆوە، لە مێژووی مۆدێرندا، ناسەرەوەی یەکەم شەپۆلی سیاسەتی ڕزگاریخوازی، گرێدراوی ناوی مارکس، لینین و ماوتسی تۆنگە. هەرکام لەو ناوانە هەڵگری حەقیقەتی سیاسی و تاقانەیی داهێنەرانەی هزریين. هزر و کرداری هەرکام لەو ناوانە گرێدراوی ئاسۆی ڕزگاریخوازيی مرۆڤایەتییە. وەک چۆن کۆپەرنیک، داروین و ئەنشتاین ڕووداوی زانستیين؛ وەک چۆن دانتێ، سێرڤانتس و پیکاسۆ ڕووداوی هونەريین؛ وەک چۆن فرۆید، سیمۆن دۆبوڤوار، لاکان ڕووداوی عەشقن بەهەمان شێوە مارکس، لینین و ماوتسی تۆنگ ڕووداوی سیاسيین. ڕووداوێک کاتێک دەتوانێت سیاسی بێت کە پێکهاتە ناوەکییەکەی گشتی بێت و بۆ هەموان بشێت و هەموان بتوانن بیری لێبکەنەوە.

سیاسەتی ڕزگاریخوازی بەر لە هەموو شت بیرکردنەوەیە، بەرهەمهێنانی ئایدیا و بیرۆکەیە، داهێنانی شێوازی نوێی ڕووبەڕووبوونەوەی دۆخەکانە. بیرکردنەوەی گشتی، بیرکردنەوەیەک کە بانگى هەموان بکات و ڕووی دەمی لە هەموان بێت. هەموان بخاتە کەڵکەڵەی بیرکردنەوە، بیرکردنەوە لە ژیان، کۆمەڵگا و مرۆڤ و پەیوەندییەکانی نێوانیان. لەم سۆنگەيه‌وە، دەبێت جاریکی دی سیاسەت و تێگەشتن لە سیاسەت پێناسەبکەینەوە. بۆ ئەم کارەش دەبێت لە هەڵوەشاندنەوەی کڵێشە و پێناسە باوەکانی ناو خەڵک و نوخبەی ڕۆشنبیری لەمەڕ سیاسەت دەستپێبکەین. پێشتر ئاماژەمان بەوەدا کە چ لە کوردستان و چ لەسەر ئاستی جیهانی لە ئێستادا سیاسەتی قازانجپەرستی بەگشتی پیادە و پەیڕەودەکرێت.

لە جیهانی سەرمایەداريیدا، سیاسەت بووە بە مورادیف و هاومانای ئابوری و ئابوريیش لە زانستی قازانجکردندا کورتکراوەتەوە. بەم پێیەش سیاسەت گۆڕانی ڕادیکاڵی بەسەردا هاتووە و لە مانا و ناواخنی خۆی داماڵراوە و  لە دەلالەت و ئاماژە مێژووییەکەی ترازاوە و گۆڕاوە بۆ سیاسەتی قازانجکردن. ئەم پرۆسەيه‌ش، لە سەردەمی نیولیبراڵیزمدا گەيشتووە بە لوتکە. بەدەربڕینێکی تر، نیۆلیبراڵیزم جاڕی مردنی سیاسەت دەدات و ڕایدەگەيه‌نێت "سیاسەت مردووە". زایەڵەی مەرگی سیاسەت لە زایەڵەی مەرگی خودا ترسناکترە. مردنی خودا ئەگەر بۆ جیهانی کۆنی ئوستورەیی و دانیشتوانی ناوی ترسناک بێت ئەوا مردنی سیاسەت پڕ بەمانای وشەکە بۆ مرۆڤی مۆدێرن ترسناکە و ئاسۆیەکی تەواو تاریک بۆ مرۆڤایەتی لەگەڵ خۆی دێنێت. ئەمەش جارێکی تر دەمانخاتەوە بەردەم ئەو پەیامەی فۆيه‌رباخ کە وتی ئاینی مرۆڤی مۆدێرن سیاسەتە. لەم پنتەوە وەک چۆن مرۆڤی ترادیشناڵی نیشتەجێی جیهانی کۆنی ئوستورەیی، خودای لێ بسێنیتەوە بەتەواوی هەرەسدێنیت ئەوا بەهەمان شێوەش ڕاگەیاندنی کۆتایی سیاسەت هەرەس بە مرۆڤ و ژیانی مرۆڤ دێنێت.

دەرکەوتنی سەرەتاکانی کۆتایيهاتنی ژیان، هاوکاتە لەگەڵ ڕاگەیاندنی سەرەتایی مەرگی سیاسەتدا، کە نیولیبراڵیزم ڕایگەیاندووە. یەکەم فۆرمی ڕاگەیاندنی مەرگی سیاسەت، دەرکەوتنی گەردوونيی بکەری سەگباوەڕ یان سوبێکتی سەگباوەڕە. سوبێکتی سەگباوەڕ لە بکوژە سەرەتاییەکانی سیاسەتە. سوبێکتی سەگباوەڕ بەلاقرتێوە گاڵتە بە هەموو شت دەکات و ڕەخنە لە هەموو شت دەگرێت و هاوکات نەک هه‌ر هیچ جۆرە ئەڵتەرناتیڤێک پێشکەشناکات بەڵکو هەموو جۆرە ئەڵتەرناتیڤێکیش ڕەتدەکاتەوە. ئەمەش ئەو بۆمبە نیهیلیستییەیە کە سیاسەت وێراندەکات و ئەگەرەکانی سیاسەتی ڕزگاریخوازی پێش ئەزمونکردن و پراکتیزەکردن پێشوەختە بەشێوەیەکی مەجازی ئەزموندەکات. سوبێکتی سەگباوەڕ، ناوێکی ترە بۆ سوبێکتی ئابوری، سوبێکتێک کە بەبێ ئایدیا دەژی.

دووەم  فۆڕمی ڕاگەیاندنی مەرگی سیاسەت، بازاڕسەنتەريی ژیانی سەردەمی نیولیبراڵیزمە. بازاڕ و بازاڕکردن دەبێتە کرۆکی چەقی چالاکییەکانی ژیانی مرۆڤ. دیارە لە نیولیبراڵیزمدا کە دواقۆناغی هەنوکەی سەرمایەدارییە پەیوەندییەکانی بازاڕ لەسەر بنەڕەتی خاوەندارێتيی تایبەت درووستدەبێت و خاوەندارێتيی تایبەت بەسرووشت دژ بە جەوهەری نەوعی و دەستەجەمعییە. خاوەندارێتيی تایبەت لە دەستی کەسێک یان چەند کەسێکدا دەگیرسێتەوە. بەم پێیەش جەوهەری بازاڕکردن جەوهەرێکی تایبەتی و کەسییە و ناکرێت گشتی و هەموه‌كی بێت. ئەمەش ئەو خاڵەیە کە بنەڕەتیانە کۆپەیوەنديی بازاڕ لەگەڵ کۆپەیوەنديی سیاسەتدا ناکۆکدەکات و سیاسەت لەکاردەخات.

سێیەم فۆرمی ڕاگەیاندنی مەرگی سیاسەت، گۆڕینی هەموو چۆنیەتییەکە بۆ چەندێتی. داماڵینی چۆنیەتییە لە سوبێکت و ئۆبێکت. سەرپێخستنی ئۆنتۆلۆژیای چەندێتییە. درووستکردنی جیهانە لە ژمارە. پێناسه‌کردنەوەی مرۆڤە لەسەر چەندێتيی ڕووت و بەخشینی شوناسی ژمارەییە بە مرۆڤ. بەدەربڕینێکی تر، لە سەردەمی مەرگی سیاسەتدا کە سەردەمی نیولیبراڵیزمە، ئایدیا گەورەکانی مرۆڤایەتی وەک؛ ئازادی، یەکسانی، عەدالەت، هاوپشتی و ...هتد کە حەکایەتی گەورەی ژیانى مرۆڤ بوون، چیدی كه‌س به‌ فلسێك نايكڕێت. چیدی دڵی مرۆڤی ئابوری نەک هەر ژان ناکات لەبەر خەمی هاوبەش، بەڵکو ئەگەر بۆی بکرێت بیرکردنەوە لە خەمی هاوبەش قەدەغەدەکات. بۆ مرۆڤی ئابوری تەنیا یەک شت مانای هەیە؛ "ژمارەی قازانجکردن". ئەمڕۆ چەند زیاتر لە دوێنێ قازانجیکردووە و سبەی چەند لەمڕۆ زیاتر قازانجدەکات. هەموو ئەمانەش لە چوارچێوەی سیاسەتی قازانجپەرستیيدا ڕێکخراوە.

نیچە، بەجۆرێک پێشبینيی مرۆڤی ئابوريی لەسەر ئاستی قەیرانی بەها کردبوو. بۆ نیچە دواهەمین-مرۆڤ، دواهەمین نوسخەی مرۆڤی ناو پارادایمی سەرمایەداری و لیبراڵیزمە، کە بوێری و هێزی ڕیسککردنی تيا نەماوە و بەبێ ئایدیا دەژی و هاوکات هێمایەکە بۆ هیلاکيی ژیان و گەڕان بە دوای مورتاحی بە هەموو شێوەیەکی مومکین، و داکشان بۆ سەر ئاستی مرۆڤ-ئاژەڵ. دواهەمین مرۆڤی نیچە و مرۆڤی ئابوری سەمپتۆمی کۆتایهاتنی سیاسەتن. بێگومان نیچە مرۆڤی باڵا فۆرمولەدەکات. ئامانجی مرۆڤی باڵا تێپەڕاندنی قۆناغی نیهیڵیزمە لەڕێگەی سیاسەتی گەورەوە. سیاسەتی گەورە وەک پێشتر ئاماژەمان پێدا سیاسەتێکە کە جیهان دووشەق دەکات و سەرەتایەکی نوێ دەستپێدەکات. گرنگيی نیچە لە سیاسەتی گەورەوە دەستپێدەکات. سیاسەتی گەورە دەستبردنە بۆ هەموو شت و لەتکردن و دووشەقکردنی هەموو شتە. لە بچوکترین شتەوە بۆ گەورەترین شت پرۆسەی لەتکردن و دووشەقکردن دەبێت ڕووبدات. ئەمە ئەو پنتەیە کە پرۆژەی نیچە و مارکس لە ماوتسی تۆنگدا و لەڕێگەی دیالەکتیکی ناکۆتاوە یەکدەگرنەوە و بەشێوەکی ڕادیکاڵ جیهانێکی نوێ و مرۆڤێکی نوێ و سوبێکتێکی نوێ دەئافرێنن. ئەمەش نەک هەر دووشەقکردن و دوولەتکردنی ئێستایە بەڵکو بەشێوەیەکی ڕیترۆئەکتیڤ و پاشەوپاش، دووشەقکردنی هەموو مێژووی مرۆڤایەتییە  و داڕشتنەوەی سەرەتایەکی نوێ و جیهانێکی نوێیە.

دیالەکتیکی ناکۆتا، میتۆدی بیرکردنەوەیە لەمەڕ سیاسەتی ڕزگاریخوازی. لەڕێگەی دیالەکتیکی ناکۆتاوە لە سیاسەتی ڕزگاریخوازی تێدەگەین. دیالەکتیکی ناکۆتا دەشێت لە هەموو فۆرمەکانی بیرکردنەوەدا بەکاڵی دەرکەوێت و گەشە بە میدیۆمە جیاوازەکانی هزر بدات، بەڵام دواجار وەک تیۆر لە پانتایی فەلسەفەدا بە تۆخی فۆرموڵەدەبێت و وەک پراکتیک لە جێبەجێکردنی سیاسەتدا بە تۆخی ڕەنگدەداتەوە.

دیالەکتیکی ناکۆتا پێداگريی تەواو لەسەر "یەکێتيی ناکۆکییەکان" دەکات و ئەوە ڕادەگەيه‌نێت کە بنچینیەیيترین پره‌نسیپی دیالەکتیک، یەكێتيی ناکۆکییەکانە. لەم پنتەوە دەشێت پره‌نسيپەکانی تری وەک گۆڕینی چۆنیەتی بۆ چەندێتی و بەپێچەوانەوە لێهەڵێنجێنرێت. پرۆسەی دیالەکتیکی ناکۆتا، دواجار هەردوو سەرەکەی کراوەیە، چ وەک دەسپێک و چ وەک کۆتاييش. بەم پێیە، لەم ڕوانگەوە ناکرێت بنەڕەتێکی میتافیزیکی بۆ دەسپێک دەستنیشانبکەین، یان غایەت و دوائامانج بۆ کۆتا دیاری بکەین. لەبەرئەوەی ئەگەر کۆتاییەک بوونی هەبێت ئەوا کۆتاییەکی کاتی و ڕێژەيی و تێپەڕە کە دیسان ده‌ڕواتەوە ناو پرۆسە ناکۆتاکە. دیالەکتیکی ناکۆتا هەمیشە لەنێوان دوو ناکۆتادا ڕێدەکات. لەسەر ئاستی بەشەکی و جوزئی دەشێت ئەم سەر و ئەوسەری ناکۆتاکە دەستنیشانبکرێت وەک پنتی داخراو، بەڵام لەسەر ئاستی هەمەکی (کلی) پنتی کراوەیە.

پرۆسەکان لە دیالەکتیکی ناکۆتادا لەسەر ئاستی هزر، لە فرەئینتیما و لەسەر ئاستی ماتریاڵی لە فرەبنک پێکدێت.  دیارە لە هەموو پرۆسەیەکی هزری یان ماتریاڵييدا، هەموو ئینتیما و بنکەکان وەک یەک گرنگییان نییە و ئەوانیش پۆڵێندەکرێن بەسەر لاوەکی، سەرەکی، بەشەکی، گشتی و ...هتد.  دۆکترینی دیالەکتیکی ناکۆتا لەسەر کارکردنی ناکۆکییەکان بەندە. ماوتسی تۆنگ لە کتێبی "دەربارەی ناکۆکی"دا بنەماکانی دیالەکتیکی ناکۆتا لەڕووی ئەنتۆلۆژییەوە دادەڕێژێت و لەڕووی ئه‌پيستمۆلۆژییەوە لە کتێبی "لەبارەی پراکتیک"ـەوە ئەو کارە دەکات.

گەوڕەکانی ئۆگیاس، لە ئوستورەناسيی یۆناندا بەناوبانگە. لە کۆئوستورەی یۆناندا هاتووە کە گەوڕەکانی ئۆگیاس بۆ ماوەی سی ساڵ دەرنەدرابوو کە هی سێ هەزار مانگا بوو و هیرکول وەک یەکێک لە کارە مەزنەکانی خۆی ئەو گەوڕانە لە ڕۆژێکدا دەردەدات. مارکس و ئەنگڵس وەک میتافۆر بۆ گەنەکاری و چەوساندنەوەکانی مێژووی مرۆڤایەتی لە کتێبی (ئایدۆلۆژیای ئەڵمانی)دا دەردانی گەوڕەكانی ئۆگیاس بەکارده‌هێنن و پێيانوایە شۆڕشی کۆمۆنیستی گەوڕەکانی مێژووی مرۆڤایەتی پاکدەکاتەوە کە مێژوویەکە هەر پیسدەکرێت و پاکنەکراوەتەوە. هەموو ئەمانەش تێکڕا جەخت لەوە دەکەنەوە کە جیهان و شێوازی ژیان بەم شێوەی کە هەیە پێویستی بە گۆڕانی ڕادیکاڵ هەیە. ئەم گۆڕانە ڕادیکاڵەش لەڕێگەی سیاسەتی ڕزگاریخوازییەوە مومکین دەبێت.

لێرەدا ئاسۆی ڕەخنەگرانی دەسەڵاتی بۆرژوازيی نەوتيی باشوری کوردستان، لە پاش ڕاپەڕینەوە دەکرێتەوە بە هەردوو ڕۆشنبیرانی ناو-دەسەڵات و دەرە-دەسەڵات. لەو